جستجوی «خود»و«دیگری» در اثر حاجی‌بابای‌اصفهانی

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 4، دوره 14، شماره 39، شهریور 1398، صفحه 95-120   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

جواد مویزچی^{* 1}؛ سید خدایار مرتضوی²

¹دانشجوی دکتری علوم سیاسی گرایش مسائل ایران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

چکیده

«خود» و «دیگری» از جمله تعابیر خصم­ ساز است که  به فاصله ­گذاری بین اجتماعات و هویت ­ها منجر می­ گردد. این مفهوم در نظریه­ ی گفتمانی لاکلا و موف، به عنوان موتورهای پیش ­برنده ­ی یک گفتمان تعبیرشده ­اند و وجه گریزناپذیری از کارکردِ مقاومت و خصم­ سازی را نشان می ­دهند. جستجوی این دو مفهوم، در رمان حاجی بابای اصفهانی موضوع محوری این مقاله است، به ­ویژه آنکه با توجه به نگاه مستشرقی نویسنده (موریه)به جامعه ­ی ایرانی(نگاه از بیرون) زمینه­ های قابل توجهی را در قضاوت­ و انگاره ­سازی یک بیگانه، نسبت به فرهنگ و مناسبات ایران را نشان می ­دهد.  دراینجا پس ­از ارایه ­ی تعاریف و تعابیر مختلفِ «خود»و«دیگری»، جایگاه و اهمیت کتاب حاجی­ بابای اصفهانی به­ عنوان مدخلی برای مطالعه ­ی خلقیات و اخلاق سیاسی-اجتماعی ایرانیان مورد اشاره قرارگرفته ­است. بعد از طرح این دو مبحث، اضلاع و نسبت­ های مختلف خود و دیگری از کتاب مذکور استخراج و باتوجه به رهیافت گفتمانی، برخی اغراض و نسبت ­سازی­ های این داستان تمثیلی-تخیلی، با کردار و خلقیات ایرانیان عصرقاجار،ارزیابی­ شده ­است؛ . نتایجی این بررسی، حکایت از عمق شکاف بین خود و دگرهای  مطرح در داستان دارد  که ضرورت عبور از انگاره های فاصله سازکتاب و دقت بیشتر در بازخوانی این اثر آن را مورد تاکید قرار  می­ دهد.

کلیدواژه‌ها

حاجی بابای اصفهانی؛ خود؛ دیگری؛ گفتمان؛ غرب و فرنگ؛ دوره قاجار

مراجع

آبراهامیان، یرواند(1389) تاریخ ایران مدرن، محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشرنی، چاپ هفدهم.

اشرف، احمد و علی بنوعزیزی (1386). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، سهیلا ترابیفارسانی، تهران: نیلوفر، چاپ سوم.

اشمیت، کارل و گئورگ شوآب(1390). الاهیات سیاسی، لیلا چمنخواه، تهران: نگاه معاصر، چاپ اول.

حقیقت، سیدصادق(1387). روششناسی در علومسیاسی، قم: دانشگاه علوم انسانی مفید، چاپ دوم.

رفیعپور، فرامرز(1377). آناتومی جامعه، یا سنهاالله: مقدمهای بر جامعهشناسی کاربردی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم.

رفیعپور، فرامرز(1376 ) توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم.

شهری باف، جعفر(1380 ).طهران قدیم(جلد اول)، تهران: معین، چاپ اول.

فراستخواه، مقصود(1394 ). ما ایرانیان: زمینه کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی، تهران: نشرنی، چاپ بیستم.

فولر، گراهام(1373). قبله عالم: ژئوپلیتیک ایران، عباس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم.

کمالی، مسعود(1381 ). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر، کمال پولادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران (انتشارات باز)، چاپ اول.

کوئن، بروس(1372). مبانی جامعه شناسی، غلام عباس توسلی، رضا فاضل، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، چاپ هشتم.

مارش، دیوید و جری استوکر(1378).روش و نظریه در علوم سیاسی، امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ هفتم.

منوچهری، عباس(1387). رهیافت و روش در علوم سیاسی، با همکاری محمدرضا تاجیک... [و دیگران] تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، چاپ هفتم.

موریه، جیمزجاستینین(1386). سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، میرزاحبیب اصفهانی با مقدمه ی محمد گلبن، تهران: موسسه  ی انتشارات نگاه، چاپ چهارم.

نراقی، حسن(1380 ) . جامعه شناسی خودمانی، تهران: اختران، چاپ نهم.