تحلیل گفتمان نقاشی دفاع مقدس

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 6، دوره 14، شماره 39، شهریور 1398، صفحه 149-187   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

نیره السادات مبینی پور¹؛ محمدرضا شریف زاده^{* 2}؛ محمدعلی خبری³

¹دانشجوی دکتری مطالعات تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی،دانشکده هنر،دانشگاه آزاد اسلامی،واحد تهران مرکز

²دانشیارهنر، دانشکده هنر،دانشگاه آزاد اسلامی،واحد تهران مرکز

³استادیار هنر، دانشکده هنر جهاد دانشگاهی

چکیده

نقاشی جنگ که تأثیر بسزایی در روند شکل‌گیری جریان‌های پس از خود دارد، در یک متن گفتمانی خاصّی پدید آمده است. در این مقاله به‌صورت توامان «متن» و «بافت» مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. به جهت مناسب بودن موضوع و قابلیّت فوق‌العاده نظریه گفتمان لاکلاوموف در تبیین تمامی امور و پدیده‌های سیاسی ـ اجتماعی این نظریه به عنوان چارچوب نظری در نظر گرفته شده و نقاشی‌های دفاع مقدس و بازنمایی جنگ در آنها و تولید گفتمان جدید پرداخته شده است. از آنجا که نقاشی‌ها به عنوان منبع مهمی برای بازنمایی وضعیت دورۀ جنگ هستند، تعدادی از آثار هنرمندان در طول دوران دفاع مقدس و پس از آن تحلیل گفتمان شده و با انتخاب نمونه‌هایی مشخّص از نقاشی‌های دوره جنگ و پساجنگ اقدام به خوانش بافت و متن شده است. داده­های این پژوهش نقاشی­های دوران جنگ و پساجنگ هستند که از بین آن­ها چند نمونه انتخاب شده است. برای انتخاب نمونه­ها از گردآوری اطلاعات مبتنی بر اسناد تحلیل گفتمان و تحلیل متن و در انتخاب جمعیّت نمونه از شیوه نمونه‌گیری هدفمند استفاده شد. این پژوهش نشان می­دهد که مفاهیم ولایت، شهادت، شهید، دفاع، مقاومت، جهاد و.... در فرهنگ ایرانی که آمیخته با فرهنگ اسلامی است به شکل مقدس در جنگ مورد توجّه قرار گرفته و توسط گفتمان بار تولید شده است. همچنین با اشاره به این مفاهیم و المان‌ها نشانه‌های اسطوره‌ای موجود در تصاویر، چگونگی بازتولید مفهوم مقدس و تحلیل دال‌های مرکزی آثار برخی هنرمندان کلیدی در این دو دوره در روند این پژوهش آشکار شد.گفتمان نقاشی انقلاب در طی گذار به گفتمان جنگ تحت تأثیر عوامل سیاسی ـ اجتماعی و جابجایی روابط قدرت با تحولات بنیادینی در شیوه بازنمایاندن جنگ و پیرامون آن مواجه است.

کلیدواژه‌ها

گفتمان؛ نقاشی جنگ؛ نقاشی دفاع مقدس؛ مقاومت؛ انقلاب

مراجع

اسکندری، ایرج (1385). جنبش انقلابی هنر ایران، فصلنامه هنرهای تجسمی، شماره 25.

اسکندری، ایرج (1382 ) . انقلاب و انقلابگری در نقاشی معاصر ایران، هفتهنامه تندیس، شماره 10.

بارت، رولان (1386). اسطوره، امروز، ترجمه شیرین دختر دمیتان، تهران، نشر مرکز، چاپ 4 

بشیریه، حسین (1378) .نظریه های فرهنگ در قرن بیستم. تهران؛ آینده پویان.

تاجیک، محمدرضا، (1383). گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

چلیپا، کاظم (1391 ). مجموعه آثار نقاشی کاظم چلیپا، تهران: سوره مهر.

خانی، مینو (1385). رنگ جنگ ایران و عراق، انتشارات ارمتان، فرانسه: چاپ اول.

رهنورد، زهرا (1385). حکمت هنر اسلامی، تهران، سمت، چاپ 4

9 .رهنورد، زهرا (1385). هنر و ادبیات انقلاب اسلامی، ویژهنامه جامه جم (ضمیمه سپیده)، دی، ضمیمه شماره 1917

فرامرزی، محسن (1390 .(مقایسه تطبیقی با رویکرد نشانه شناسی آگهی های بازرگانی تلوزیونی ایران و شبکه های ماهوارهای. سال ششم، شماره دوازدهم.

کالر، جاناتان. 1390 ،فردینان دوسوسور، ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر هرمس.

گودرزی، مرتضی (1387). نقاشی انقلاب، چاپ اول. انتشارات فرهنگستان هنر.

میلز، آندرو وبراویت (1385 ). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر، ترجمه مجال محمدی، تهران، ققنوس

نجومیان، امیر علی (1385). نشانه از دیدگاه دریدا. پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره ی اول.

نیکولز، بیل (1385 ). ساختارگرایی، نشانه شناسی سینما، ترجمه علاءالدین طباطبایی، تهران، نشر هرمس، چاپ دوم.

هانتیگون، ساموئل(1996) ،برخورد تمدنها و بازسازی نظم جهانی، مترجم: محمدعلی حیدر رفیعی، 1378 ،قم: موسسه فرهنگی طاها.

هادی، روح االله؛ عطایی، تهمینه (1388). مبانی زیبایی شناختی رئالیسم سوسیالیستی. مجلهی دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

هنردوست، مینا (1393). بررسی و مقایسه تطبیقی آثار نقاشی کاظم چلیپا ، ناصر پلنگی ، حسین خسروجردی، در دهه اول و سوم انقلاب اسلامی . کارشناسی ارشد ، دانشگاه تهران ، دانشکده هنرهای تجسمی

یوسفپناه، کامله (1388). برسی جریان هـای موجـود در نقاشـی معاصـر ایـران (پـس از انقـلاب اسـلامی)، کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری .

گوردزی، مصطفی( 1368) . ده سال با نقاشان انقلاب اسلامی ایران 1357 تا 1368 حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، تهران: چاپ اول. 2 .گودرزی، مصطفی(گردآورنده. 1387 ،خیال شرقی: کتاب تخصصی هنرهای تجسمی، کتاب چهارم، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.