تحلیلی بر درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان آذربایجان‌شرقی (با استفاده از تکنیکTOPSIS و AHP)

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 5، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 13، اسفند 1390، صفحه 69-84   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی کاربردی

نویسندگان

علی زنگی‌آبادی^{* 1}؛ جابر علی‌زاده²؛ مهدی احمدیان²

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

²دانشجوی کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

چکیده

چکیده
   یکی از ارکان توسعه، جامعیت و یکپارچه بودن آن در رفع عدم تعادل‌های اقتصادی و اجتماعی مناطق است. وجود نابرابری و ابعاد مختلف آن از نشانه‌های مهم توسعه نیافتگی است که رفع چنین کمبودهایی مستلزم نگرش و توجه جدی به نحوه پراکندگی شاخص‌ها‌ی توسعه در سطوح مختلف است. به منظور حل مسایل ناشی از عدم تعادل‌های منطقه‌ای، گام نخست، شناخت و سطح‌بندی مناطق از نظر برخورداری در زمینه‌های مختلف، به ویژه خدمات بهداشتی– درمانی است.بر این اساس در پژوهش حاضر سعی شده تا19شهرستان استان آذربایجان‌شرقی را بر اساس8شاخص بهداشتی– درمانی بر پایه سرشماری آماری سال1385با استفاده از روشTOPSISو وزن‌دهی شاخص‌ها‌ با تکنیکAHP، سطح‌بندی و میزان نابرابری‌های موجود را در میان شهرستان‌های استان آذربایجان‌شرقی تعیین نماید. نوع پژوهش توصیفی- تحلیلی است و برای تحلیل و ترسیم نقشه از نرم‌افزارهای Excel، SPSSو ArcGISاستفاده شده است.نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که شهرستان تبریز با توجه به اینکه مرکز اداری–سیاسی استان می‌باشد از لحاظ شاخص‌ها‌ی بهداشتی–درمانی در رتبه اول قرار گرفته است. در این بین شهرستان اسکو با اندک فاصله از شهرستان تبریز در مرتبه دوم واقع شده که از رتبه‌های بعدی، فاصله چشم‌گیری گرفته‌اند. شهرستان ملکان در این سطح‌بندی رتبه آخر را کسب کرده و با توجه به شاخص‌ها‌ی بهداشتی– درمانی در شرایط نامناسبی نسبت به سایر شهرستان‌های استان قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی:توسعه؛ توسعه یافتگی؛ تکنیک تاپسیس؛ تکنیک تحلیل سلسله مراتبی؛ آذربایجان شرقی

مراجع

منابع

ازکیا، مصطفی(1377)؛ جامعه‌شناسی توسعه. تهران: انتشارات نشر کلمه،

اکبری، نعمت ا... و مهدی زاهدی، کیوان(1387)؛ کاربرد روش‌های رتبه‌بندی و تصمیم‌گیری چند شاخصه. چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور،

بیات، مقصود(1388)؛ سنجش توسعه یافتگی روستاهای بخش کوار شهرستان شیراز با استفاده از روش تحلیل خوشه‌ای. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال بیستم، شماره یک، بهار1388،ص113-131.

تقی‌پورجاری، علی(1388)؛ امکان سنجی توسعه اشتغال با تأکید براستقرار صنایع تبدیلی(مطالعه موردی: دهستان خانمیرا، شهرستان لردگان)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.

حسین‌زاده دلیر، کریم(1380)؛ برنامه‌ریزی ناحیه‌ای.تهران: انتشارات سمت، چاپ اول،

حقی، محمدعلی(1370)؛ شاخص‌ها‌ی کالبدی و طرح‌ریزی سرزمینی، مجموعه مقالات طرح‌ریزی کالبدی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

حکمت‌نیا، حسن و موسوی، میرنجف(1385)؛ کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای.تهران: انتشارات علم نوین، چاپ اول.

خاکپور، براتعلی(1385)؛ سنجش میزان توسعه یافتگی دهستان‌های شهرستان شیروان به منظور برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شمارۀ7،ص133-145.

خاکپور، براتعلی و باوان‌پوری، علیرضا (1388)؛ بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، سال شانزدهم، شماره27.

زالی، نادر(1379)؛ سطح‌بندی توسعه منطقه‌ای(نمونه موردی استان آذربایجان شرقی)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته شهرسازی، دانشگاه شیراز.

زبردست، اسفندیار(1380)؛ کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه­ای، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 10، زمستان1380،ص13–21.

زیاری، کرامت‌الله (1385)؛ اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. یزد: چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه یزد،

زیاری،‌کرامت‌الله و زنجیرچی، سیدمحمود و سرخ‌کمال، کبریس(1389)؛ بررسی و رتبه‌بندی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره42، ص17-30.

سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان آذربایجان شرقی، سال1385.

سرور، رحیم(1379)؛ جغرافیای کاربردی و سامان‌دهی نظام فعالیتی با رویکرد ساختاری-راهبردی در سطوح ناحیه‌ای، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ38.

شریف‌زادگان، محمدحسین و فتحی، حمید(1384)؛ ارزیابی آسیب‌پذیری زیست محیطی برای برنامه‌ریزی منطقه‌ای در حوزه‌های سه‌گانه زیست محیطی البرز به روش سلسله مراتبی، علوم محیطی، شمارۀ10،ص1-20.

طاهری، شهنام(1380)؛ توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی.تهران: انتشارات هوای تازه، چاپ سوم،

فرجی سبکبار، حسنعلی و رضاعلی، منصور(1388)؛ مقایسه مدل‌های گسسته و پیوسته مکانی(مطالعه موردی: مکانیابی محل واحدهای تولید روستایی بخش طرقبه)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ67، بهار1388،ص69-83.

فرید، یدالله(1384)؛ جغرافیا و شهرشناسی.تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ ششم.

فنی، زهره(1382)؛ شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه‌ای.تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.

کلانتری، خلیل(1380)؛ برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای (تئوری‌ها و تکنیک‌ها)، چاپ اول.تهران: انتشارات خوشبین،

معصومی اشکوری، سید حسین(1385)؛ اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه ای. تهران: انتشارات پیام، چاپ سوم،

مهدوی، مسعود و مهدی طاهرخانی(1385)؛ کاربرد آمار در جغرافیا، چاپ دوم.تهران: انتشارات قومس،

میرغفوری، سیدحبیب‌الله و صادقی آرانی، زهرا(1385)؛ تجزیه و تحلیل و بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستان‌های استان یزد از نظر مولفه‌های اطلاع رسانی در سال‌های1380-1384، فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، ش1، شماره پیاپی41.

نسترن، مهین و ابوالحسنی، فرحناز و ایزدی، ملیحه(1389)؛ کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت‌بندی توسعه پایدار مناطق شهری(نمونه موردی: مناطق شهری اصفهان)، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شمارة2، شمارة پیاپی38، صص83-100.

نظریان، اصغر(1374)؛ جغرافیای شهری ایران.تهران: انتشارات پیام نور،

هاروی، دیوید(1376)؛ عدالت اجتماعی و شهر. ترجمه فرخ حسامیان.تهران: انتشارات پردازش،

D.L. Olson. (2004). Comparison of weights in TOPSIS models.Lincoln, NE 68506, U.S.A, Mathematical and Computer Modelling, University of Nebraska.

M. Pacione. (2003). Urban Geography.A Global Perspective, 2th, London; Routledge.

M. Roberts. (1985). An introduction to town planning techniques, London Hutchinson.

O. Jadidi, T.S. Hong, F. Firouzi, R.M. Yusuff, N. Zulkifli. (2008). TOPSIS and fuzzy multi-objective model integration for supplier selection problem. Department of Mechanical and Manufacturing Engineering, University Putra Malaysia, 31 (2): 762-769.

R. P. Misra, R. N. Achyutha. (1990). Micro level rural planning: Principles, Methods and case studies. New Delhi, Concept Pub. Co.

S. Mahmoodzadeh, J. Shahrabi, M. Pariazar, M. S. Zaeri (2007). Project Selection by Using Fuzzy AHP and TOPSIS Technique, World Academy of Science, pp 333-338.

T. L. Saaty. (1980). The analytical hierarchy process: planning. Priority Setting, Resource Allocation, New York: McGraw-HillBook. Co.

United Nations Development Program (2005). Human development report 2005. New York.

Y. T. Hui, H. H. Bao, W. Siou. (2008). Combining ANP and TOPSIS concepts for evaluation the performance of property-liability insurance companies. Science Publications, Journal of Social Sciences 4 (1), Yuanpei University, Taiwan: 56-61.