تحلیلی بر هیدروپلیتیک شرق ایران

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 7، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 13، اسفند 1390، صفحه 95-113   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی کاربردی

نویسندگان

عزت‌الله عزتی¹؛ محمدحسن خضری^{* 2}؛ محبوبه نیک‌فرجام³

¹دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²دانشجوی دکتری تخصصی جغرافیای سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

³کارشناس گروه جغرافیا، آموزش و پرورش خراسان رضوی، منطقه تبادکان

چکیده

چکیده
   با جهانی شدن اقتصاد و انتقال قدرت از مفاهیم نظامی به اقتصادی، دسترسی به منابع طبیعی را می‌توان یکی از عوامل قدرت قلمداد کرد و از آن‌جایی که توسعه اقتصادی و پیشرفت نیز به منابع طبیعی وابسته است، مالکیت یا دسترسی آسان به منابع طبیعی با ارزش، به عنوان یکی از شاخص‌های حفظ یا بسط قدرت در نظر گرفته می‌شوند و در آینده دسترسی به منابع آب قابل اعتماد، یکی از مولفه‌های قدرت محسوب می‌شود. جای دادن آب در حوزه مسایل امنیت ملی، زمانی به واقعیت نزدیک می‌شود که یک کشور برای تامین منابع آب مورد نیاز خود به رود یا رودهایی که از خارج از فضای سرزمینی آن سرچشمه می‌گیرند شدیداً وابسته باشد. یکی از شاخص‌های اصلی آسیب‌پذیری در برابر کمبود آب در یک کشور، میزان وابستگی به جریآن‌های سطحی وروردی از آن سوی مرزها می‌باشد. این وابستگی در زندگی مردمان شرق ایران به آب رودخانه‌های مرزی مشترک و نیز قرارگرفتن سرچشمه این رودخانه‌ها در آن سوی مرزهای سیاسی، موجب نقش‌آفرینی آب‌های مرزی در روابط سیاسی بین دو کشور ایران و افغانستان شده است. در این میان، تاریخ دو سده مناقشه ایران و افغانستان بر سر رودخانه مرزی و مشترک هیرمند، نه تنها در روابط دو کشور به عنوان یک عامل عمده، تاثیرات منفی زیادی داشته، بلکه به گونه‌ای اثرگذار، بحرآن‌هایی مانند فقر، بیکاری، قاچاق مواد مخدر و از همه مهم‌تر موضوع ناامنی، در این منطقه از کشور را با خطر جدی و اساسی مواجه ساخته است. این مقاله به تحلیل و مطالعه رودخانه‌های مشترک مرزی شرق ایران در ابعاد مخنلف می‌پردازد و بر این باور است که این آب‌های مرزی بر امنیت ملی ایران اثرگذار می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی:هیدروپولیتیک؛ حوضه‌های مشترک؛ امنیت؛ هیرمند؛ هریرود

مراجع

منابع:

احمدی، سیدعباس(1383). بررسی هیدروپلیتیک هیرمند. رشد جغرافیا، شماره67.

افشین، یدالله(1373). رودخانه‌های ایران. تهران: وزارت نیرو، شرکت مهندسی مشاور جاماپ.

امامی، منوچهر(1381). رودخانه مرزی هیرمند و اثرات امنیتی آن. مطالعات دفاعی استراتژیک، شماره14.

پاپلی یزدی، محمدحسین(1383). خراسان ژئوپولتیک وتوسعه.تهران: انتشارات امیرکبیر،

رضایی، فریدون(1366). بررسی آب و هوای استان خراسان. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره چهارم.

رضایی، محمد تقی(1381). چالش‌ها و راهکارهای حقوقی نظام بهره‌برداری از آب‌های مشترک با نگاهی به رژیم حقوقی آب‌های مرزی ایران، مجموعه همایش‌های منطقه‌ای، شیراز.

شارل روس(1347). حقوق بین‌المللی عمومی. ترجمه محمد علی حکمت. جلد اول، دانشگاه تهران، ص66.

شرکت مشاور جام آب(1378). طرح جامع آب کشور، تهران وزارت نیرو.                              

صالح‌نیا، نسرین(1385). ارزیابی سیاست‌های ایران درباره رودخانه‌های مرزی استان خراسان با تاکید بر رودخانه هریرود، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

عزتی، عزت‌الله(1375). طرح جامع مطالعات مرزهای خراسان، مشهد، استانداری خراسان.

ــــــــــــــــ(1389).جغرافیای استراتژیک ایران:جلد دوم. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی.

ــــــــــــــــ(1388). جغرافیای استراتژیک ایران:جلد اول.تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی.

ــــــــــــــــ(1372). جغرافیای نظامی ایران.تهران: انتشارات امیرکبیر.

عسکری، محمود(1381). نسبت نوین بین منابع آبی– امنیت ملی، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره1.

علیزاده، جعفر(2003). هیدروپلیتیک هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

فخاری، غلامحسین(1371). اختلاف دولتین ایران و افغانستان در مورد هیرمند، چاپ اول، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی تهران.

کاویانی، مراد(1384). مناسبات هیدروپولیتیک ایران و افغانستان، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هشتم، تهران.

کوشکی، محمد صادق(بی تا). بحران آب و امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران، مطالعات راهبردی، شماره20.

مجتهد‌زاده، پیروز(2007). آب، محیط زیست و ژئوپولیتیک، مجله خاورمیانه، دوره2، شماره3.

مجتهدزاده، پیروز(1378). امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی نوری، چاپ اول، نشر شیرازه، تهران.

مجتهدزاده، پیروز(بی تا). هیرمند و هامون در چشم‌انداز هیدروپولینیک خاور ایران، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 3510.

موحد دانش، علی‌اصغر(1373). هیدرولوژی آب‌های سطحی ایران، تهران: سمت.

میرحیدر، دره(1373). مبانی جغرافیای سیاسی، چاپ دوم. تهران: سمت،

وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب ایران( دی‌ماه1383). دستورالعمل و ضوابط تقسیم‌بندی کدگذاری حوضه‌های آبریز و محدوده‌های مطالعاتی در سطح کشور.

وزارت نیرو، مطالعات بهنگام‌سازی طرح حوضه‌های شرق کشور،1388دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا.

هاگت، پیتر(2001). جغرافیا، ترکیبی نو. ترجمه شاپور گودرزی نژاد.تهران: انتشارات سمت، ص372.

Beek et al. 2008“Limits to agricultural grow in the sistan closed Inland Delta Iran “ PP.131-143http://www.springerlink.com/content/np17113m4613676p/fulltext.pdf

Gleick.P.H,1993, Water and conflict:fresh water resources and international security, P.112

http://earthobservatory.nasa.gov/Features/hamoun/Images/hamoun2010_highres.jpg

mangment in iran , Japan

UNEP(2003)Afghanistan post-conflict environmental assessment.Geneva,United Nations Environment Prigramme

UNEP,1970-2005, History of environmental change in the sistan basin http://postconflict.unep.ch/publications/sistan.pdf

Walf et al.1999“international River Basins Of The Word international Journal of water Resouces Development “ www.transboundarywater.orst.edu

Weier. j.2002From wetland to wasteland the destruction of the Hamoon Oasis. NASA.

http://earthobservatory.nasa.gov/Features/hamoun/Images/hamoun2001_highres.jpg

http://earthobservatory.nasa.gov/Features/hamoun/Images/hamoun2001_highres.jpg