بررسی تطبیقی تأویل در تفسیر الصافی و تفسیر القرآن العظیم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 11، شماره 41، خرداد 1399، صفحه 27-47   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سمیه خاری آرانی¹؛ رحمت الله عبدالله زاده آرانی²

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم

²استادیار دانشگاه پیام نور آران و بیدگل

چکیده

فیض کاشانی از جمله مفسرانی است که با اندوخته‌های فلسفی- عرفانی از یک سوی و بهره‌های قرآنی- حدیثی از سوی دیگر، رویکردی باطنی به آیات قرآن دارد. وی تأویل را فراتر از مدلول لفظ و به مثابه معانی حقیقی الفاظ می‌داند. ابن ‌کثیر از مفسرانی است که ضمن پذیرش نظر ابن ‌تیمیه درباره معنای مراد از تأویل در قرآن، این نکته را افزوده که در قرآن واژه تأویل به معنای تفسیر و بیان به کار رفته است. که این تفسیر متأثر از تفاسیر «جامع البیان» طبری و همچنین اصول تفسیری ابن تیمیه است. زمینه‌ها و بسترهای شکل گیری این تفسیر از یک سو و روش‌های تفسیری مفسر از سوی دیگر به این تفسیر ویژگی‌های ممتازی بخشیده که آن را شایسته تتبع قرار می‌دهد. مقایسه این دو اثر از جنبه مفهومی و روشی می‌تواند در روشن شدن مفهوم تأویل در این دو حوزه مؤثر باشد. در دو تفسیر مذکور گاه به دلیل وجود رویکردهای مشترک به مفهوم آیه، تأویلات مذکور در آن‌ها اشتراک یافته است. این مقاله با بررسی رویکرد ابن کثیر و فیض کاشانی به تأویل به مقایسه تأویلات این دو می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

تأویل؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر القرآن العظیم؛ فیض کاشانی؛ ابن‌کثیر

مراجع

قرآن کریم.

ابن‌اثیر، مبارک بن محمد بن جرزی. 1364ش، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق طاهر احمد زاوی و محمود محمد الطناحی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.

ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. بی تا، الاکلیل فی المتشابه والتأویل، اسکندریه: دار الایمان.

ابن‌عربی، محمد ‌بن عبدالله. 1422ق، تأویلات القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، دمشق: دار ابن ‌کثیر.

ابوزید، نصر حامد. 1900م، مفهوم النص، دراسة فی علوم القرآن، بیروت: المرکز الثقافی العربی.

آل‌جعفر، مساعد مسلم. 1405ق، اثر التطور فی التفسیر فی العصر العباسی، بیروت: مؤسسه الرساله.

بیضاوی، عبدالله بن عمر. بی‌تا، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، بیروت: دار الفکر.

جرجانی، علی ‌بن ‌محمد. 1411ق، التعریفات، بیروت: دار الکتاب البستانی.

حسینی استرآبادی، شرف‌الدین علی. 1409ق، تأویل الآیات فی فضائل العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

رازی، ابوالفتوح. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان، تحقیق دکتر محمد جعفر یاحقی و دکتر محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

رشید رضا. 1414ق، المنار، بیروت: دار المعرفه.

شحاته، عبدالله محمود. 1392ق، تاریخ القرآن والتفسیر، بی‌جا: بی نا.

صبری المتولی. بی‌تا، منهج اهل السنة فی تفسیر القرآن الکریم، قاهره: زهرا، الشرق.

طباطبایی، سید‌محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه‌ ‌قم.

طبری، ابوجعفر محمد بن ‌جریر. 1412ق، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، چاپ اول، بیروت: دار المعرفة.

طریحی، فخرالدین. 1375ش، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.

عبدالله زاده آرانی، رحمت الله. 1386ش، نقد و مبانی فیض کاشانی در تفسیر قرآن کریم، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.

فیض‌کاشانی، ملا محسن. 1376ش، الأصفی فی تفسیر القرآن، قم: مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی.

فیض‌کاشانی، ملا محسن. 1415ق، تفسیر الصافی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1388ش، الأصول من الکافی، تحقیق علی ‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مغنیه، محمد جواد. 1424ق، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الاسلامی.

 

مقالات

اردکانی محیطی، محمد علی. 1391ش، «تأویل از دیدگاه فیض کاشانی»، مجله معرفت، سال21، شماره177.

جعفریان، رسول. 1370ش، «فیض و تصوف»، کیهان اندیشه، شماره 35.

موسوی بهبهانی، علی. 1368ش، «نظرات مهم در متشابهات قرآن»، کیهان اندیشه، شماره 28.