صفات اخلاقی حیوانات از دیدگاه قرآن و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 12، دوره 11، شماره 41، خرداد 1399، صفحه 213-234   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بابک هادیان حیدری¹؛ محمد شریفی²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد، الهیات و معارف اسلامی- علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

چکیده

انسان از همان زمانی که بر این گیتی پای نهاده تا همین زمانی کنونی سعی در شناخت و تسلط بر حیوانات داشته است؛ اما این شناخت از حیوانات زمانی دقیق‌تر می‌شود که بتوان به شناختی از صفات اخلاقی آن‌ها نیز دست‌ یافت زیرا انسان با دانستن این صفات می‌تواند حیوانات را در اختیار بگیرد تا از آنان به‌ درستی بهره ببرد. اخلاق حیوانات در زندگی انسان بسیار تأثیرگذار است زیرا حیوانات با انسان‌ها در محیطی مشترک زندگی می‌کنند و این شناخت علاوه بر بهره‌مندی هرچه بیش‌تر از حیوانات می‌شود؛ بلکه موجبات زندگی مسالمت آمیز با حیوانات می‌شود. به همین جهت و به خاطر اهمیت این موضوع، نگارندگان این مقاله بر آن شده‌اند که با روش توصیفی- تحلیلی با استناد به قرآن و روایات این موضوع به صورت مستدل بررسی کنند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر یک از حیوانات خصوصیات اخلاقی منحصربه‌فرد دارند که در شناخت حیوانات و البته در بهره‌مندی از منافع این حیوانات بسیار مؤثر است به ‌طوری ‌که نه او آسیبی برساند و نه اینکه موجب آزار او شود.

کلیدواژه‌ها

حیوانات؛ صفات اخلاقی؛ قرآن؛ روایات

مراجع

قرآن کریم. ترجمه حسین انصاریان.

ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله‏. 1404ق، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، محقق/ مصحح: محمد ابوالفضل‏ ابراهیم، قم‏: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.

ابن أبی جمهور، محمد بن زین‌الدین. 1405ق، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محقق/ مصحح: مجتبی عراقی، قم‏: دار سید الشهداء للنشر.

ابن حنبل، احمد بن محمد. 1416ق‏،‏ مسند الإمام أحمد بن حنبل‏، محققان: عامر غضبان، ابراهیم‏ زیبق، محمد برکات، محمد نعیم‏ عرقسوسی، عبدالله بن عبدالمحسن‏ ترکی، شعیب‏ ارنووط، کامل‏ خراط و دیگران...، بیروت: مؤسسة الرسالة.

ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی. 1379ق، مناقب آل أبی طالب علیهم‌السلام(لابن شهرآشوب)، قم‏: علامه‏.

ابن عمر، مفضل. بی‌تا، توحید المفضل‏، محقق/ مصحح: کاظم‏ مظفر‏، چاپ سوم، قم‏: داوری‏.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. 1362ش، الخصال، محقق/ مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم‏: جامعه مدرسین.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. 1378ق‏، عیون أخبار الرضا(علیه‌السلام)، محقق/ مصحح: مهدی‏ لاجوردی، تهران‏: نشر جهان‏.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. 1385ش، علل الشرائع‏، قم‏: کتاب‌فروشی داوری‏.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، محقق/مصحح: علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ مدرسین حوزه علمیه قم.

احمد، یوسف الحاج. 1424ق، موسوعة الإجاز العلمی فی القرآن الکریم والسنة المطهرة، چاپ دوم، دمشق: مکتبة دار ابن حجر.

بستانی، فؤاد افرام‏. 1375ش‏، فرهنگ ابجدی‏‏، چاپ دوم، تهران‏: اسلامی‏.

تستری، سهل بن عبدالله. 1423ق، تفسیر التستری، بیروت: دار الکتب العلمیة.

جوادی آملی، عبدالله. 1387ش، مبادی اخلاق در قرآن، محقق: حسین شفیعی، چاپ ششم، قم: مؤسسه اسراء.

حر عاملی، محمّد بن حسن. 1409ق، وسایل الشیعة الى تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق: مؤسسة آل البیت(علیهم‌السلام)، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم‌السلام).

حلبی، علی بن ابراهیم. 1400ق،السیرة الحلبیة، بیروت: دار المعرفة.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1374ش‏، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن‏ چاپ دوم، تهران‏: مرتضوی‏‏.

الزرندی الحنفی، محمد بن یوسف بن الحسن بن محمد. 1958م، نظم درر السمطین فی فضائل المصطفی والمرتضی والبتول والسبطین، نجف اشرف: منشورات مخزن الامینی- مطبعة القضاء.

زمخشری، محمود بن عمر. 1386ش، مقدمة الأدب، تهران‏: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران‏.

زمخشری، محمود بن عمر. 1412ق، ربیع الأبرار ونصوص الأخبار، تحقیق: عبد الأمیر منها، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‏بکر. 1404ق‏، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم‏: کتابخانه عمومی حضرت آیت ‌الله ‌العظمی مرعشی نجفی(ره).

شریف الرضی، محمد بن حسین‏. 1378ش‏‏، نهج ‌البلاغه، مترجم: جعفر شهیدی، چاپ چهاردهم، تهران‏: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‏.

شعرانی، عبدالوهاب. 1973م‏، العهود المحمدیة، چاپ سوم، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده بمصر.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1417ق‏، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، حسن بن فضل. 1372ش‏، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمدجواد بلاغی، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طبرسی، حسن بن فضل. 1412ق‏، مکارم الاخلاق، چاپ چهارم، قم: الشریف الرضی.

طیب، عبدالحسین‏. 1369ش‏‏، اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، چاپ دوم،‏ تهران‏: اسلام.

علوی عاملی، احمد بن زین‌ العابدین. 1399ق‏‏، مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار، قم‏: مؤسسه اسماعیلیان‏.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1406ق‏، کتاب الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیر المؤمنین علی(ع).

فیومی، سعید صلاح. 1426ق‏، الإعجاز الطبی فی القرآن الکریم(فیومی)، قاهره: مکتبة القدسی.

قرشی، سید علی‌اکبر. 1371ش‏‏، قاموس قرآن‏، چاپ ششم‏، تهران‏: دار الکتب الاسلامیه‏.

قرشی، سید علی‌اکبر. 1377ش‏‏، تفسیر احسن الحدیث‏، چاپ سوم‏، تهران‏: بنیاد بعثت‏.

قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله‏. 1409ق‏‏، الخرائج والجرائح‏، محقق/ مصحح: مؤسسة الإمام المهدی علیه ‌السلام، قم‏: مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف‏.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق‏، الکافی(ط-الإسلامیة)، محقق/ مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. 1403ق‏‏، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار(ط- بیروت)، محقق/ مصحح: جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مستغفری، جعفر بن محمد. 1385ق‏، طبّ النبیّ صلی‌الله علیه وآله وسلّم‏، محقق/ مصحح: علی‌اکبر الهی خراسانی، نجف‏ اشرف: مکتبة الحیدریة.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش‏، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

نسائی، احمد بن علی‏. 1411ق‏، السنن الکبرى‏، محققان: عبد الغفار سلیمان‏ بنداری و سید کسروی‏ حسن، گردآورنده: احمد شمس‏الدین، بیروت‏: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون‏.

النمازی الشاهرودی، علی. 1418ق‏، مستدرک سفینة البحار، تحقیق و تصحیح: الشیخ حسن بن علی النمازی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.

نوری، حسین بن محمدتقی. 1408ق‏، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، محقق/ مصحح: موسسة آل البیت(علیهم‌السلام)، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم‌السلام).