بررسی شکوائیه‌ها در دیوان ابوالقاسم لاهوتی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 1، دوره 10، شماره 34، اردیبهشت 1399، صفحه 9-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اکبر اکرمی ابرقویی¹؛ محمود صادق زاده^{* 2}؛ هادی حیدر‌ی‌نیا³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

چکیده

شکوائیه یا بثّ‌الشکوی یکی از موضوعات شعر غنایی فارسی است که در قالب‌های کوتاه، متوسط و بلند به‌ویژه در قالب‌های قصیده و غزل سروده می‌شود. شاعران زیادی به این نوع ادبی روی آوردند و از درد و رنج شخصی یا اجتماع سخن‌سرایی کردند. ابوالقاسم لاهوتی از شاعران ادبیات سیاسی و کارگری و معترض در دورۀ مشروطیت به شمار می‌رود که با جهان‌بینی خاص خود از این شیوۀ شاعری برای حمایت از طبقات فرودست جامعه و نیز انتقاد علیه حاکمان مستبد و بی‌کفایت بهره برده ‌است. ازاین‌رو شکوائیه‌های لاهوتی هم بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی دورۀ مشروطه است و هم بیانگر نگرش‌های حزبی و سیاسی وی. در این جستار به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و اسنادی و کمّی به بررسی قالب‌های شعری، شیوه‌ها و موضوعات مختلف شکوائیه‌های لاهوتی پرداخته می‌شود. لاهوتی بر مبنای اندیشه‌ها و هدف‌های سوسیالیستی و سیاسی خود، به دفاع از منافع کارگران، کشاورزان، رنجبران و محرومان طبقات گوناگون اجتماع می‌پردازد و از مستبدان داخلی، استعمارگران خارجی، ستمگران، ثروتمندان، استثمارگران، عوام‌فریبان، دین‌فروشان، باورهای خرافی، ناآگاهی عمومی و غیره به‌شدت انتقاد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مضامین غنایی؛ شعرکارگری؛ شکوائیه؛ لاهوتی

مراجع

1. آجودانی، ماشاءالله (1387)، یا مرگ یا تجدّد، دفتری در شعر وادب مشروطه، تهران: اختران، چاپ چهارم.

   آرین پور، یحیی (1372)، از صبا تا نیما، ج 1 و2، تهران: زوار، چاپ پنجم.

    آژند، یعقوب (1363)، ادبیات نوین ایران، از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، تهران: امیرکبیر.

   آهنجیده، اسفندیار (1378)، برخورد اندیشه‌های قانون‌خواهی با حکومت استبدادی در ایران، اصفهان: مشعل.

   استعلامی، محمد (1355)، ادبیات دورۀ بیداری و معاصر، نمونه‌ها با تحلیل، تهران: دانشگاه سپاهیان انقلاب اسلامی.

   باباصفری، علی اصغر؛ طالب زاده، نوشین (1392)، «بررسی و تحلیل شکوائیۀ اجتماعی در شعر معاصر»، ادبیات پارسی معاصر، شمارۀ 1، صص 31- 54.

   باباصفری، علی اصغر؛ فراحی قصرابونصر، مرضیه (1388)، «شکوائیه  در شعر خاقانی»، تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شماره6، صص17-40.

   براون، ادوارد (1335)، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، ج 1، ترجمۀ محمد عباسی، تهران: کانون معرفت ایران.

   برقعی، سید محمد باقر (1369)، سخنوران نامی معاصر ایران، تهران: خرم.

   بهار، ملک الشعرا (1380)، دیوان اشعار، تهران: توس.

   حاکمی، اسماعیل (1353)، ادبیات معاصر ایران گزیدۀ نظم و نثر، تهران: رز.

   خاکپور، محمد؛ مهدی پور، محمد (1389)، «سرود زندگی تاملی در محتوا و مبانی جمال‌شناختی ادبیات کارگری»، زبان و ادب فارسی، شمارۀ 215، صص 101 - 132.

   دوستی ثانی، مرتضی (1382)، «تضاد اندیشه‌گران مشروطه و پیامدهای آن»، ج ا.مجموعه مقالات صدمین سال مشروطیت.

   دهخدا، علی‌اکبر (1361)، دیوان اشعار، به‌کوشش دبیرسیاقی، تهران: تیراژه. 

   زرّین‌ کوب‌، عبد الحسین (1372)، شعر بـی‌دروغ شـعر بی‌نقاب، تهران: علمی.

   شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.

   -----------------------  (1378)، ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، تهران: نی.

   صدری نیا، باقر (1375)، «مفهوم ملیت در شعر ابوالقاسم لاهوتی»، ایران‌شناخت، شمارۀ 2، صص185- 218.

   کرزن، جورج ناتانیل کرزن (1347)، ایران و مسالۀ ایران، ترجمۀ علی جواهر کلام، تهران: ابن سینا.

   گنجیان خناری، علی؛ رحیمی، ثریا؛ نعمتی، فاروق (1395)، «ادبیّات اعتراض در شعر جمیل صدقی الزّهاوی و ابوالقاسم لاهوتی»، کاوشنامة ادبیّات تطبیقی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، سال ششم، شمارۀ 22، صص163-188.

   گودرزی، غلامرضا (1387)، دین و روشنفکران مشروطه، تهران: نشر اختران.

   لاهوتی، ابوالقاسم (1380)، دیوان کامل، با مقدّمه و تصحیح مجتبی برزآبادی فراهانی، تهران: اوستا فراهانی.

    ----------------  (1357)، کلیات ابوالقاسم لاهوتی، بـه‌کوشش‌ بهروز‌ مشیری‌، تهران: توکا.

   یاحقی، محمدجعفر (1385)، جویبار لحظه‌ها، تهران: جامی، چاپ نهم.

   یوسفی، غلامحسین (1370)، چشمۀ روشن، تهران: نشرعلمی.