تحلیل محتوایی شکوائیه‌ها‌ در شعر دورۀ مشروطه با تأکید بر اشعار میرزادۀ عشقی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 4، دوره 10، شماره 34، اردیبهشت 1399، صفحه 49-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بیان کریمی اصلی¹؛ کرمعلی قدمیاری^{* 2}؛ عبدالله طلوعی آذر³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی (گرایش غنایی)، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه‌،‌ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی،‌ دانشگاه ارومیه،‌ ارومیه، ایران

چکیده

ادبیات و بویژه شعر دوران مشروطیت، غالباً از نوع ادبیات اجتماعی‌سیاسی، و تصویرگر رنج‌های جامعه در برهه‌ای پرشتاب و حساس از تاریخ ایران است. شاعر مشروطه زبان اجتماع و بیانگر دردهای ایشان است. این مصایب، خواه از سوی اهل قدرت و حکومت باشد یا بیرون از آن، در شعر مشروطه بازتاب و نمودی برجسته و گسترده دارد. عمده‌ترین رسالت شعر مشروطه همراهی با مردم به قصدِ روشنگری و بیدارگری، نشان دادن اعتراض و خشم علیه ستمگران، و به عبارت دقیق‌تر مبارزه با استبداد درون و استعمار بیرون است. شکوائیه شعری است پرخاشگر و برخاسته از عاطفۀ خشم و بیانگر انزجار و اعتراض شاعر نسبت به آنچه که منطبق با آرمان‌های او نیست یا برضدّ نگرش‌ها و اهداف اوست. میرزاده عشقی در کنار هیجان پرشور و غلیان عاطفۀ حساس، چنان دلیر و ظلم‌ستیز است که سرانجام سودای دست‌یابی به رسالت و آرمانش به بهای جان او و حذف وی از گردونۀ استبدادستیزی می‌انجامد. در این نوشتار با مطالعه، بررسی و تحلیل مضامین شکوائیات و دیدگاههای او و نظر اطرافیان و آیندگان برآنیم تا نشان دهیم این شاعر متعهّد چگونه و با چه کسانی در می‌افتد، علیه چه کسانی اعتراض می‌کند، و چرا و چگونه وی را از صحنۀ مبارزه کنار می‌زنند. امری که برای یافتن نقش شعر و ادبیات مشروطه و همچنین ارزش و اهمیت شاعران دورۀ مشروطه بایسته و سودمند است.

کلیدواژه‌ها

شعر مشروطه؛ میرزاده‌‌‌‌ عشقی؛ شکوائیه؛ مضامین

مراجع

1. منابع

   آرین پور، یحیی (1382)، از صبا تا نیما، تهران: زوار، چاپ هشتم.

   آژند، یعقوب (1386)، تجدّد ادبی در دورۀ مشروطه، تهران: مؤسّسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی، چاپ دوم.

   اصیل، حجت­الله (1390)، مفاهیم سیاسی و اجتماعی در شعر مشروطیت، تهران: کویر، چاپ اول.

   باباصفری، علی‌اصغر و طالب‌زاده، نوشین (1392)، «بررسی و تحلیل شکواییّۀ اجتماعی در شعر معاصر»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره اوّل.

   بهار، محمدتقی (1390)، دیوان اشعار، تهران: نگاه، چاپ سوم.

   پارسانسب، محمد (1396)، جامعه‌شناسی ادبیات فارسی، تهران: سمت، چاپ چهارم.

   پیرنیا، حسن؛ اقبال آشتیانی، عباس؛ عاقلی، باقر (1384)، تاریخ ایران قبل از اسلام، تهران: نامک، چاپ پنجم.

   خاتمی، احمد (1373)، تاریخ ادبیات ایران در دورۀ بازگشت (دورۀ دو جلدی)، تهران: پایا، چاپ اوّل.

   دهخدا، علی اکبر (1391)، امثال و حکم، جلد 1، تهران:امیر کبیر، چاپ بیستم.

   رزمجو، حسین (1390)، انواع ادبی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ سوم.

   شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن، چاپ دوم.

   ــــــــــــــــ (1390الف)، ادبیات فارسی(از جامی تا روزگار ما)، مترجم: حجت‌الله اصیل، تهران: نی، چاپ سوم.

   ــــــــــــــــ (1390ب)، با چراغ و آینه، تهران: سخن، چاپ سوم.

   مدرّسی، فاطمه (1390)، فرهنگ توصیفی نقد و نظریه­های ادبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اوّل.

   عشقی، محمدرضا بن ابوالقاسم (1350)، کلّیّات مصوّر عشقی، نگارش علی­اکبر مشیر سلیمی، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.