بررسی و تحلیل مؤلفه‌های غنایی منظومۀ «برزونامه» از شمس‌الدین محمد کوسج

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 2، دوره 10، شماره 34، اردیبهشت 1399، صفحه 23-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا جلیلی^*

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

چکیده

یکی از آثار مهم حماسی به زبان فارسی، برزونامۀ شمس­الدین محمد کوسج است. شاعر در این منظومه به شرح رویدادهای مربوط به برزو فرزند سهراب و اطرافیان او پرداخته است. اگرچه نگاه غالب در بروزنامه حماسی است، بازتاب ویژگی­های عاطفی که با ادبیات غنایی گره خورده است، به روشنی دیده می­شود. از این­رو، در مقالۀ حاضر، مهم­ترین مؤلفه­های غنایی برزونامه با استناد به منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد کوسج با استفاده از مضامینی؛ همچون: مدح و ستایش، هجو و نکوهش، پیوندهای عاشقانه، توصیف، دنیاستیزی، گلایه و بث­الشکوی، نیایش و مناجات، تقاضا و درخواست، بیان احوال شخصی، سوگند خوردن و مفاخره، ضمن خلق اثری حماسی- غنایی، به تشریح دقیق­تر درونی­های شخصیت­های داستان پرداخته و به جریان روایت پویایی ویژه­ای بخشیده است. همچنین، به نظر می­رسد خشونت ماهوی متون حماسی با بهره­گیری از مؤلفه­های غنایی به نرمی و ملایمت گراییده و به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.

کلیدواژه‌ها

مؤلفه‌های غنایی؛ حماسه؛ برزونامه؛ شمس الدین محمد کوسج

مراجع

آرخی، کمال­الدین، عباسی، محمود و اویسی­کهخا، عبدالعلی (1395)، «بررسی و تحلیل عاشقانه­های حماسه­های ملی ایران با رویکرد نظریۀ بینامتنی­نگری با تأکید بر شاهنامه، سام­نامه، برزونامه، گرشاسب­نامه، بانوگشسب­نامه»، پژوهش­نامۀ ادب حماسی، سال 12، شمارۀ 22، صص 13-33.

 آژند، یعقوب (1383)، انواع ادبی در ایران امروز، تهران: قطره، چاپ اول.

 اصغرزاده، الهه (1395)، ریخت­شناسی گرشاسب­نامه و برزونامه، تهران: گیوا، چاپ اول.

 انوشه، حسن (1381)، دانش­نامۀ ادب فارسی: ادب فارسی در جهان غرب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

 برزگر، حسین (1381)، سوگندنامه؛ فرهنگ­نامۀ ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.

 پارساپور، زهرا (1383)، مقایسۀ زبان حماسی و غنایی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول.

 پورنامداریان، تقی (1386)، «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم، سال اول، شمارۀ 3، صص 7-22.

 جلیلی، رضا و نوروز، مهدی (1394)، «مطالعۀ  تطبیقی برخی آموزه­های تعلیمی در اندرزنامه­های پهلوی و برزونامه (بخش کهن)»، مجلۀ پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی، دورۀ 6، شمارۀ 20،  صص31-48.

 جوان، مریم (1381)، نیایش­نامه؛ فرهنگ­نامۀ ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.

 دادبه، اصغر (1381)، بث­الشکوی؛ دایره­المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: بنیاد دائره­المعارف بزرگ اسلامی.

 دهخدا، علی­اکبر (1377)، لغت­نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.

 رزمجو، حسین (1372)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم.

 رستگارفسایی، منصور (1380)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید شیراز، چاپ دوم.

 سرامی، قدم­علی (1375)، بث­الشکوی؛ دانش­نامۀ جهان اسلام، زیر نظر مصطفی میرسلیم، ج2، تهران: بنیاد دائره­المعارف اسلامی، چاپ دوم.

 شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1372)، مفلس کیمیافروش، تهران: سخن.

 شمیسا، سیروس (1389)، انواع ادبی، تهران: میترا، چاپ چهارم.

 صفا، ذبیح­الله (1333)، حماسه­سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

 کوسج، شمس­الدین محمد (1387)، برزونامه (بخش کهن)، تصحیح و مقدمه و تعلیقات از اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب، چاپ اول.

 مشتاق­مهر، رحمان و بافکر، سردار (1395)، «شاخص­های محتوایی و صوری ادبیات غنایی»، پژوهش­نامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 14، شمارۀ 26، صص 183-202.

مقدسی، مهناز (1381)، مدح؛ فرهنگ­نامۀ ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.

 موتمن، زین­العابدین (1364)، شعر و ادب فارسی، تهران: زرین، چاپ دوم.

 نیکوبخت، ناصر (1380)، هجو در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران.

 وزین­پور، نادر (1374)، مدح، داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی، تهران: معین.

 یاحقی، محمدجعفر (1384)، بث­الشکوی؛ دانش­نامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.