رتبه بندی شرکتهای پتروشیمی، داروئی و خودروئی در بازار سرمایه ایران )با استفاده از روشهای تصمیم گیری چند معیاره

اقتصاد مالی

مقاله 8، دوره 13، شماره 49، اسفند 1398، صفحه 237-256   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مهدی علی نژادساروکلائی^{* 1}؛ طیبه علی‌نیا اسبوکلائی²

¹استادیار گروه حسابداری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²کارشناس ارشد حسابداری، واحد آیت الله املی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران

چکیده

امروزه با توجه به فضای رقابتی و تغییر شرایط کسب وکار، مهم ترین موضوع برای شرکتها، اعتبار و سطح مقبولیت آنها می‌باشد. یکی از ابزارهای مهم برای نشان دادن این موضوع، رتبه بندی شرکتهاست. در واقع رتبه شرکتها می‌تواند نشان دهنده میزان اعتبار و قدرت آنها باشد. از این رو اغلب کشورها اقدام به رتبه بندی شرکتهای موجود در بازار سرمایه خود کرده اند. لذا موضوع پژوهش حاضر رتبه بندی شرکت‌های خودروسازی، پتروشیمی و دارویی پذیرفته شده در بازار سرمایه ایران طی دوره زمانی  1390 الی 1395 می‌باشد. جامعه نهایی پژوهش حاضر پس از اعمال شرایط پژوهش در نهایت 23 شرکت خودروسازی، 11 شرکت پتروشیمی و 21 شرکت دارویی می باشد. در این پژوهش برای رتبه بندی از روش فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که که در صنعت خودروسازی، شرکت زامیاد، در صنعت پتروشیمی، شرکت پتروشیمی شازند و در صنعت دارو، شرکت البرز دارو بالاترین رتبه عملکرد را دارند و برای سرمایه گذاری مناسب می باشند.
Today, given the competitive environment and changing business conditions, the most important issue for companies is their credibility and level of acceptance. One of the most important tools to illustrate this is the ranking of companies. In fact, the rankings of companies can be indicative of their credibility and power. Therefore, most countries have ranked companies in their capital markets. Therefore, the subject of the present study is the ranking of automotive, petrochemical and pharmaceutical companies accepted in the Iranian capital market during the period 2011-2011. The final population of the present study, after applying the research conditions, was finally 23 automobile companies, 11 petrochemical companies and 21 pharmaceutical companies. In this research, hierarchical analytical process method was used for ranking. The results showed that in the automotive industry, Zamyad company, in the petrochemical industry, Shazand petrochemical company and in the pharmaceutical industry, Alborz pharmaceutical company have the highest performance rating and are suitable for investment.

کلیدواژه‌ها

بازار سرمایه ایران؛ رتبه‌بندی؛ روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره؛ عملکرد

اصل مقاله

رتبه بندی شرکت‌های پتروشیمی، داروئی و خودروئی در بازار سرمایه ایران )با استفاده از روش‌های تصمیم گیری چند معیاره (

 

 

مهدی علی‌نژاد ساروکلائی

تاریخ دریافت: 21/07/1398            تاریخ پذیرش: 26/09/1398

[1]

طیبه علی‌نیا اسبوکلائی[2]

 

 

چکیده

امروزه با توجه به فضای رقابتی و تغییر شرایط کسب وکار، مهم ترین موضوع برای شرکتها، اعتبار و سطح مقبولیت آنها می‌باشد. یکی از ابزارهای مهم برای نشان دادن این موضوع، رتبه بندی شرکتهاست. در واقع رتبه شرکتها می‌تواند نشان دهنده میزان اعتبار و قدرت آنها باشد. از این رو اغلب کشورها اقدام به رتبه بندی شرکتهای موجود در بازار سرمایه خود کرده اند. لذا موضوع پژوهش حاضر رتبه بندی شرکت‌های خودروسازی، پتروشیمی و دارویی پذیرفته شده در بازار سرمایه ایران طی دوره زمانی  1390 الی 1395 می‌باشد. جامعه نهایی پژوهش حاضر پس از اعمال شرایط پژوهش در نهایت 23 شرکت خودروسازی، 11 شرکت پتروشیمی و 21 شرکت دارویی می باشد. در این پژوهش برای رتبه بندی از روش فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که که در صنعت خودروسازی، شرکت زامیاد، در صنعت پتروشیمی، شرکت پتروشیمی شازند و در صنعت دارو، شرکت البرز دارو بالاترین رتبه عملکرد را دارند و برای سرمایه گذاری مناسب می باشند.

 

واژه‌های کلیدی: بازار سرمایه ایران، رتبه‌بندی، روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره، عملکرد.

طبقه بندی JEL: G100

 

1- مقدمه

اگر هدف سازمان افزایش ثـروت سـهامداران اسـت بایـد دارای معیـار انـدازه گیـری عملکردی باشد که با خلق ارزش در بلندمدت هم تراز و هم سو شود .این امر نمی توانـد اتفاق بیافتد مگر اینکه منافع مدیران و مالکان با هم، هم سو شود. در ایجاد هم سوئی بین مالکان و مدیران دو مساله اساسی پـیش مـی آیـد. 1) مسـاله نماینـدگی 2) مسـاله تسـهیم ریسک. با انتخاب معیارهای مبتنی بر ارزش در ارزیابی عملکرد مدیریت شرکتها میتـوان بر هر دو مشکل فایق آمد (رضایی و مولودی، 1389). توجه به مبانی اساسی تصمیم‌گیری در بازار، امری ضروری می‌باشد. مسلمأ هدف سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در هر شرکت کسب بازدهی متناسب با سرمایه‌گذاریشان است. شناخت و بررسی "فضای کسب‌وکار" مقدم بر تجزیه‌وتحلیل کسب‌وکار و فعالیت‌های اقتصادی در داخل یک بنگاه است(بیگدلی و همکاران، 1398). اگر شرکت در ایجاد ارزش موفق باشد نه تنها سرمایه‌گذاران و افراد داخلی بلکه در سطح وسیع‌تر، جامعه از ایجاد ارزش بهره‌مند خواهد شد. سنجش عملکرد در فرآیند تصمیم‌گیری با توجه به اهمیت نقش بازار سرمایه از مهمترین موضوعات حوزه اقتصاد مالی است. پس کارکرد معیارهای مالی به منظور ارزیابی شرکت‌ها ضروری است. درجه روزافزون رقابت‌ در صنعت، عرضه فنّاوری‌های جدید در فعالیت شرکت‌ها، گسترش محصولات و خدمات مالی جدید و نیازهای روزافزون به نیروی کار با صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات و به‌ویژه شرکت‌های صنعتی را در معرض یک فرایند تکامل بسیار پیچیده به‌ منظور دستیابی به مزیت رقابتی یا صرفاً بقا قرار داده است. هر سازمان به ‌منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و مرغوبیت فعالیت‌های خود به ‌ویژه در محیط‌های پیچیده و پویا، نیاز مبرم به سیستم ارزیابی عملکرد دارد. فقدان سیستم ارزیابی عملکرد در یک سازمان به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون سازمان تلقی می‌شود که پیامد آن کهولت و درنهایت مرگ سازمان است (عادلی، 1384). ارزیابی عملکرد شرکتهای مختلف یک کار دشوار است. یکی از دلایل این دشواری پیچیدگی‌ای است که ذاتاً در مجموعه متنوع ابعادی که باید در ارزیابی مدنظر قرار گیرند وجود دارند همچنین منافع متعدد و ذینفعان مختلف نیز دلایلی دیگر است. سرمایه گذاران عملکرد کلی شرکت را یک تصمیم نهـایی بـرای سـرمایه گـذاری یـا ادامـه همکاری با شرکت یا حتی خروج از آن اندازه گیری و مـورد توجـه قـرار مـیدهنـد. بـرای دستیابی به این هدف، پاداش مدیران اغلب بـا عملکـرد شـرکت مـرتبط مـی شـود. بنـابراین انتخاب معیار صحیح در موفقیت شرکت حیاتی است. در ارزیـابی عملکـرد یـک شـرکت، بهروشی آسان برای اندازه گیری درست ارزش (ثروت) ایجاد شده یـا اضـافه شـده در دوره، ارزش زمـانی مشخص نیاز داریم. بر مبنای ارزش افزوده اقتصادی یا سود باقیمانده ایجاد میشود که نرخ بازده سرمایه به کار گرفته شده، بیش از نرخ هزینـه آن باشـد (استوارت ، 1991). بر مبنای مفهوم ارزش افزوده اقتصادی میتوان اینگونه برداشت کرد کـه شـرکت بـه طـور واقعی سودآور نیست، مگر اینکه درآمدهایش بیش از هزینه فرصـت ازدسـت رفتـه باشـد و دیگر اینکه ثروت برای سهامداران، زمانی ایجاد میشـود کـه مـدیران شـرکت، تصـمیمات شرکت را به نحوی اتخاذ کنند که ارزش فعلی خالص آنهـا مثبـت باشـد (کرمی و همکاران، 1389). مدیران به منظور ارزیابی عملکرد خود سعی می کنند تا از معیارهای مناسـبی اسـتفاده نمایند. سهامداران به منظور ارزیابی میزان موفقیت مدیریت در بکـارگیری سـرمایه آنهـا و تصمیم درمورد حفظ، افـزایش ویـا فـروش سـهام خـود به ارزیـابی عملکـرد شـرکتهای سرمایه‌پذیر علاقمندند. ثروت سهامداران یکی از بحث های حیاتی شرکت ها است، لازمه مدیریت موفق استفاده از سیستم مبتنی بر ارزش است. جهت گیـری ایـن سیسـتمها بـه سمت خلق ارزش برای تمامی اجزاء شرکت است، که دراین میان ثروت ایجاد شده برای-سهامداران نقش پررنگ تری دارد چرا که مهمترین جنبه ای که توسـط سـهامداران مـورد توجه قرار میگیرد این است که آیا ارزش سرمایه گذاری آنها در نتیجه عملکـرد مـدیریت افزایش پیداکرده است؟ به این دلیل ایجاد انگیزه برای سهامداران نیازمند دانستن متغیرهای اصلی ثروت سهامدارن می باشد (رضایی و مولودی، 1389). به منظور محدود کردن رفتار مدیران شرکتها لازم است تا از یک معیار ارزیابی عملکرد کارا و اثربخش استفاده شود. استفاده از معیارهای سنتی ارزیابی نظیر عایدات شرکتها، سود هر سهم، بـازده حقـوق صاحبان سهام، بازده دارایی ها، جریان نقدی و نظایرآن در بازار سـرمایه تـا سـالیان متـوالی  مرسوم بوده است تا اینکه معیارهای مبتنی برارزش برای ارزیابی عملکرد شرکتها مطـرح شدند. در ارزیابی عملکرد به روش سنتی فقط به سود حسابداری توجه میشودکه بـه دلیـل درنظر نگرفتن هزینه های تأمین منابع سرمایه شرکتها روش مطلوبی محسـوب نمـی شـوند. یکی از جدیدترین معیارهای مبتنی برارزش، معیار ارزش افزوده اقتصـادی اسـت. براسـاس این معیار، ارزش شرکت به بازده و هزینه سرمایه بـه کارگرفتـه شـده شـرکت بسـتگی دارد.  بنابراین تفاوت بین ارزش افزوده اقتصادی و معیارهای سنتی در این است کـه درایـن روش تلاش میشود تا کلیه ی هزینه های تأمین مالی مورد توجـه قـرارگیـرد (لوانتا و همکاران ، 2002). سهامداران همواره به دنبال کسب بازدهی بیشترمی باشند؛ لذا به همین منظور با قبول ریسک سرمایه گذاری در سهام شرکتها اقدام به سرمایه گذاری در آنها می کنند که طی آن جهت کسب امکان مصرف بیشتر درآینده مصرف فعلی را به تعویق میاندازد و چنانچه نرخ بازده یک سرمایه گذار بیش از نرخ بازده مورد انتظارش باشد ارزش ایجاد شده وی افزایش پیدا خواهد کرد که این افزایش در ثروت را «ارزش ایجاد شده ایجاد شده برای سهامدار می نامند (رهنمای رودپشتی، 1394). وجود معیار مبتنی بر عملکرد می تواند بر نوع تصمیمات سرمایه گذاری اتخاذ شده توسط مدیر موثر باشد. امروزه با توجه به فضای رقابتی و تغییر شرایط کسب وکار، مهم ترین موضوع برای شرکتها، اعتبار و سطح مقبولیت آنها می‌باشد. یکی از ابزارهای مهم برای نشان دادن این موضوع، رتبه بندی شرکتهاست. در واقع رتبه شرکتها می‌تواند نشان دهنده میزان اعتبار و قدرت آنها باشد. از این رو اغلب کشورها اقدام به رتبه بندی شرکتهای موجود در بورس اوراق بهادار خود کرده اند. با توجه به کارآیی ضعیف روشهای رتبه بندی مورد استفاده در بورس تهران، ارائه روشی که بتواند این امر را آسان کند و از قابلیت اتکای بالایی برخوردار باشد حائز اهمیت است. رتبه بندی با لحاظ کردن چندین معیار که هر یک از جایگاه ویژه ای برخوردارند تنها با به کارگیری مدل‌های تصمیم گیری چند معیاره ممکن می‌شود. در این روش‌ها از شاخص‌های مختلفی متناسب با نوع رتبه بندی استفاده می‌شود. نسبتهای مالی مفیدترین شاخص برای عملکرد و وضعیت مالی شرکت هستند. لذا در شروع کار تحقیق، شاخص های کلیدی عملکرد (با استفاده از نسبت‌های مالی) شناسایی و به تأیید نهایی از نظر مدیران، کارشناسان و خبرگان صنعت خودروسازی رسانده شدند و بعد از آن اطلاعات مربوط به هر یک از شاخص ها جمع آوری گردید. در ادامه از طریق وزن دهی به شاخص ها، درجه اهمیّت و اولویت هر یک از آنها تعیین و مدل پیشنهادی و کاربردی در راستای وصول به شاخص های مناسب برای رتبه بندی شرکت‌های خودروسازی، پتروشیمی و دارویی ارائه گردید. هر پژوهشی برای دستیابی به اهداف خاصی صورت می‌گیرد. هدف اصلی پژوهش حاضر هم رتبه‌بندی شرکت‌های خودروسازی، پتروشیمی و دارویی با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در بازار سرمایه ایران می‌باشد.

 

2- مبانی نظری  

در این قسمت به توضیح اصطلاحات و نظریه های مهم موجود در این مقاله پرداخته می شود: عملکرد و ارزیابی آن: در فرهنگ لغت حییم کلمة عملکرد^[i] به معنی اجراء، انجام، نمایش کار برجسته ترجمه شده است (بیک زاد وهمکاران،151،1389). عملکرد مفهوم نسبی چند بعدی است که شامل نتایج و فرآیندهای ایجاد نتایج است و معیارهای کیفی و کمی که در مورد عملکرد بکار گرفته می شوند، به عنوان نماینده عملکرد بوده و از عملکرد متفاوت هستند (میرسپاسی، 1392، 291). از واژه عملکرد تعاریف زیادی شده است اما در یک تعریف جامع می توان گفت عملکرد به معنای ساختارها و هم به معنای نتایج است (بیک زاده وهمکاران،151،1389). عملکرد بر اساس نوع و فرم تولید مشخص می شود. در حالی که بیشتر خدمات در بخش دولتی ارائه می شوند بخش خصوصی به عنوان تولیدکننده بیشتر ظاهرشده است (یوگور و یولوسوی، 111،2013). عملکرد کسب و کار یا شغل شامل خروجی در انتهای یک مدت زمان معین است و شامل درجه تحقق اهداف یا وظایف کسب و کار می باشد. در نتیجه عملکرد مفهومی است که به صورت کمی یا کیفی تعیین می شود و یک شاخص اندازه گیری سطح دسترسی به هدف مشخص شده می باشد. عملکرد میزان دستیابی کسب و کار به هدف مشخص شده و به عبارت دیگر کمیت و کیفیت آنچه از طریق آن حاصل شده است می باشد. (کاسگون و همکاران،2013) هدف از اندازه گیری عملکرد این است که مدیران به درک واضح و روشنی از جنبه های مختلف سازمان پی برده و بتوانند تصمیمات هوشمندانه تری را اتخاذ نمایند. اهمیت روز افزون جایگاه مدیران در عصر حاضر بیانگر ظهور الگویی جدید می باشد (بیک زاد و همکاران،1389،152). به طور کلی نظام ارزیابی عملکرد را می توان فرایند سنجش و اندازه گیری و مقایسه میزان و نحوه دستیابی به وضعیت مطلوب با معیارها و نگرش معین در دامنه و حوزه تحت پوشش معین با شاخص های معین و در دوره زمانی معین با هدف بازنگری، اصلاح و بهبود مستمر آن می باشد. سیستم ارزیابی عملکرد شامل عملکردی است که بتواند عوامل اصلی موفقیت باشد. مقیاس هایی برای کشف انحرافات، مقیاس هایی برای پیگیری پیشرفت های گذشته، مقیاس هایی برای توصیف پتانسیل وضعیت، مقیاس هایی برای محصول، مقیاس هایی برای داده ها و از این قبیل. سیستم ارزیابی عملکرد همچنین باید شامل جزئی باشد که بصورت مداوم صحت روابط علت و معلولی میان ارزیابی ها را چک کند (سانتوس^[ii]و همکاران ،789،2007). مدل‌های حسابداری ارزیابی عملکرد: حاصل سیستم اطلاعات حسابداری، گزارش‌های مالی است که سود گزارش‌شده در آنها از اهمیت زیادی برای استفاده‌کنندگان برخوردار است. سرمایه‌گذاران با اتکا به سود حسابداری، عملکرد شرکت را ارزیابی کرده و پیش‌بینی‌های خود را بر آن اساس انجام می‌دهند. مدیران نیز از سود برای برنامه‌ریزی آینده شرکت استفاده می‌کنند. معیارهای حسابداری به دو دسته تقسیم می‌شوند، دسته اول مبتنی بر اطلاعات حسابداری هستند و دسته دوم بر اطلاعات حسابداری و اطلاعات بازار مبتنی می‌باشند، که عمدتاً با استفاده از اطلاعات تاریخی موجود در صورت‌های مالی اساسی و یادداشت‌های همراه، عملکرد شرکت را اندازه‌گیری می‌کنند (جهانخانی و سجادی، 52،1374). کارایی: در دائرة المعارف "علم و تکنولوژی" کارایی به این صورت تعریف شده است: نسبتی که به صورت ستاده به داده ای از نیرو، انرژی یا کار در واحد زمان و بر حسب درصد بیان می گردد را کارایی گویند (مجیبی وهمکاران،1392،283). کارایی مربوط به اجرای درست کارها در سازمان است؛ یعنی تصمیماتی که با هدف کاهش هزینه‌ها، افزایش مقدار تولید و بهبود کیفیت محصول اتخاذ می‌شوند. کارایی عبارت است از نسبت بازده واقعی بدست آمده به بازدهی استاندارد و تعیین شده (مورد انتظار) یا نسبت مقدار کاری که انجام می‌شود به مقدار کاری که باید انجام شود (طاهری، 1378). از جمله مقیاس‌هایی که برای تعریف و ارزیابی بهره‌وری ارائه شده‌اند، مقیاس‌های کارایی هستند. مقیاس‌های کارایی، نهاده‌ها یا منابع یک سازمان را با کالاها و خدمات نهایی که تولید می‌شوند، مقایسه می‌کنند (پیمان، 1374). کارایی به نسبت کمیت خدمات و تولیدات ارائه شده به هزینه مالی یا نیروی کار که برای ارائه آنها لازم است اشاره دارد. با این حال این مقیاس و شیوه ‌اند‌ازه‌گیری بهره‌وری، میزان رضایت مشتری یا میزان دسترسی به هدف مطلوب را اندازه نمی‌گیرد ‌(ابطحی، 1372). کارایی به‌معنای اطمینان‌یابی از به‌دست‌آوردن حداکثر نتیجه از منابع اختصاص‌یافته برای یک بخش یا برنامه یا حداقل مصرف منابع برای تحصیل سطح خاصی از نتایج است. دویانگ^[iii] (1998) می گوید دنبال کردن کورکورانه محک های مبتنی بر حسابداری می تواند کارایی هزینه شرکت را با کاهش مخارج لازم برای اداره مناسب شرکت کاهش دهد به طور کلی تر برگر^[iv] و همکاران (1993) اشاره می کنند که نسبتهای مالی می توانند گمراه کننده باشند چون از نظر مخلوط محصول یا قیمت های ورودی کنترل انجام نمی دهند (دارل^[v] و دیوید،4،2005). ناکارایی: همواره در یک سازمان این سئوال مطرح است که آیا سازمان مسئولیتهای خود را با صرف حداقل داده‌ها انجام می‌دهد یا خیر. تلاش در جهت یافتن پاسخ برای این سئوال ممکن است زمینه‌هایی از موارد ناکارایی را در سازمان نشان دهد. همان‌طور که از تعریف کارایی استنباط می‌شود، به‌ قاعده می‌توان ستانده حاصل از هر واحد داده را اندازه‌گیری کرد. اما انجام این اندازه‌گیری ممکن است به ‌سادگی عملی نباشد. در این راستا، در برخی از کشورها، بخش های دولتی شاید بتوانند بعضی از معیارهای کارایی را در اختیار بگذارند اما سایر سازمان ها باید معیارهای اندازه‌گیری مربوط و مناسب خود را تدوین کنند. معیارهای اندازه‌گیری ستانده‌ها باید مربوط، قابل اجرا و مورد توافق مدیریت و کارکنان باشد (عبدی و فتحیه فشجانی،2،1390). در روش پارامتری از یک تابع تولید، هزینه یا سود جمعی استفاده می شود. این روش مورد تردید اقتصاددانان قرار دارد، چرا که در آن فرضیات جمع پذیری، مشکلات انتخاب فرم تبعی و نقض فروض کلاسیک ها برای برآورد ضرایب وجود دارد. در روش ناپارامتری نیازی به تصریح مدل و فرضیات فوق نیست و اندازه گیری با اطلاعات اندک امکانپذیر است )رضایی و همکاران، 1388). روش های غیرپارامتری: این روش مبتنی بر یک سری بهینه سازی ریاضی هستند که برای محاسبه کارایی نسبی از آنها استفاده می شود. عبارت نسبی بسیار حائز اهمیت است زیرا کارایی به دست آمده در این روش نتیجه مقایسه بنگاه های موجود با یکدیگر است. بنابراین، در صورتی که تعدادی از مشاهدات حذف و یا تعداد آنها زیاد شود ممکن است مقدار کارایی محاسبه شده نیز کاهش یا افزایش یابد. لذا کارایی به دست آمده نسبی است نه مطلق (عبدی و فتحی هفشجانی،2،1390). رتبه بندی شرکت ها: بورس اوراق بهادار بازار متشکل و رسمی سرمایه ای برای خرید و فروش اوراق سهام یا اوراق قرضه با ضوابط و مقررات خاص است (انواری رستمی و ختن لو 1385). رتبه‌بندی شرکت‌ها در این بازار سبب می‌شود تا شرکتهای ضعیف صنعت، فاصله خود را با برترین ها تشخیص داده و راهبرد مناسب برای رسیدن به آنها را تدوین کنند و شرکت های برتر با تعریف برنامه ها و راهبردهای مناسب برتری خود را مستحکم‌تر کنند (صارمی و دیگران، 1385). این نقش در کشورهای توسعه یافته توسط مؤسسات رتبه بندی ایفا می شود؛ موسسة ولیو لاین[vi]، سهام شرکت ها را در آمریکا و حتی جهان، با توجه به عملکرد مورد انتظار، برای 12 ماه بعد رتبه بندی می‌کند (جهانخانی و پارسائیان، 1376). متاسفانه بازار سرمایه ایران فاقد چنین مؤسساتی بوده و تنها رتبه بندی رایج شرکت ها، رتبه بندی سازمان مدیریت صنعتی است که هر ساله لیست صد شرکت برتر را منتشر می کند (انواری رستمی و دیگران1385). در ایران به علت عدم انتشار اوراق قرضه، مؤسسه ایی که وظیفه درجه بندی شرکت ها را انجام دهد وجود ندارد و تنها رتبه‌بندی که از شرکتها انجام می‌شود، بوسیله سازمان مدیریت صنعتی است که هر ساله (از سال 1375) لیست صد شرکت برتر را تحت عنوان IMI-100 منتشر می‌کند. این فهرست مشابه فهرست های معتبر و مشهور سایر کشورها مانند فورچون 500[vii] و هزار شرکت برتر کانادا بر آن است تا جایگاه خود را در میان جامعه اقتصادی کشور مستحکم نماید. فهرست صد شرکت برتر با تعیین بزرگترین شرکت های ایرانی، آنها را از جنبه های گوناگون مالی و اقتصادی مورد مقایسه، رتبه‌بندی و تحلیل قرار می‌دهد.به عبارت دیگر معیار اصلی در گزینش شرکتها، معیار فروش آنها است که در پی آن شرکت های منتخب بر اساس سایر معیار ها، رتبه بندی می شوند (انواری رستمی و دیگران، 1385). فهرست صد شرکت برتر (IMI-100) با هدف شفاف کردن اطلاعات اقتصادی کشور، انعکاس توانایی فعالیت ها، گستردگی و حجم کسب و کار، قدرت انحصاری در بازار و توان اثر گذاری شرکتها در متغیر‌های اقتصادی کشور از دیدگاه اقتصاد خرد تهیه می شود. در فهرست IMI-100 همانند فهرست 500 شرکت برتر (فورچون 500)، اصالت بر میزان فروش است. صورتهای مالی: اگر کسی بخواهد بداند وضعیت مالی یک شرکت چگونه است بهترین راه آن بررسی صورت مالی شرکت است. تحلیل صورتهای مالی شرکتها کار نسبتاً دقیق و فنی است. پس از بررسی صورت مالی مشخص می شود، که گذشته شرکت از لحاظ قدر ت فروش، سرمایه وسود دهی چگونه بوده است و وضعیت آینده را می توان پیش بینی کرد. نیاز به تحلیل صورتهای مالی کاملا ضروری است و بسیاری که در انتخاب خود متضرر می شوند، به دلیل توجه نکردن به صورتهای مالی شرکت می باشد. روشهای تصمیم گیری چند معیاره: در این مسائل تعدادی گزینه، مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و در مورد آنها، یک اولویت بندی انجام می‌شود. گاهی بجای گزینه، از مترادف‌های آن مانند استراتژی، راهکار و ... استفاده می‌شود (مومنی، 1389). روش تصمیم‌گیری چند معیاره فرآیند یافتن بهترین گزینه از بین تمام گزینه های موجه است به طوری که همه گزینه ها قابلیت ارزیابی توسط تعدادی شاخص یا معیار را داشته باشند. روشهای تصمیم‌گیری چند معیاره اشاره به غربال، اولویت بندی، رتبه‌بندی و یا انتخاب یک مجموعه از گزینه ها تحت شاخصه‌های معمولا مستقل، غیر مرتبط یا متناقض دارد (هوانگ و یون، 1981). در طی سال ها، تعداد زیادی از روش های تصمیم‌گیری چند معیاره معرفی شده اند. به طور کلی تمام تکنیک های تصمیم‌گیری چند معیاره قابلیت ساختار بندی مسئله به صورت مشخص و سیستماتیک را دارند. یکی از روشهای مرسوم تصمیم گیری چند معیاره فرآیند تحلیل سلسله مراتبی [viii] است. این روش به صورت موفقیت آمیزی در مسائل عملی تصمیم سازی به کار رفته است. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی: فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به صورت گسترده ای برای حل مسائل تصمیم گیری چند شاخصه استفاده شده (چان و کومار، 2007). مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی براساس تحلیل مغز انسان برای مسائل پیچیده و فازی پیشنهاد گردیده است. روش توسط محققی به نام ساعتی در دهه 70 میلادی پیشنهاد گردید بطوریکه کاربردهای متعددی از آن زمان تا کنون برای این روش مورد بحث قرار گرفته اند (اصغر پور، 1377). اگرچه فرآیند تحلیل سلسله مراتبی قدیمی می تواند نظرات متخصصان را تامین کند و یک ارزیابی را بر اساس چند شاخص انجام دهد ولی با این حال، به طور کامل توانایی بازتاب قضاوت افراد را ندارد چون این روش از ارزش های عددی دقیق در ماتریس های مقایسه زوجی استفاده می کند (کاهرمان و دیگران، 2003). نسبت های مالی: تحلیل نسبت های مالی با مقایسه‌ی دو قلم در صورت‌های مالی انجام می‌شود. نسبت نهایی می‌تواند به شیوه‌ای تفسیر شود که با تفسیر هر قلم به شکل جداگانه امکان‌پذیر نیست. نسبت های مالی را می‌توان براساس آنچه که اندازه‌گیری می‌کند؛ دسته‌بندی کرد: سودآوری، نقدینگی، فعالیت، اهرم، ارزش‌گذاری و رشد که هر کدام از آنها زیرمجموعه‌های خود را دارند. نسبت­های نقدینگی: این نسبت ها از مقایسه دارائی جاری یا اقلام تشکیل دهنده آن با بدهی جاری بدست می آید. مهمترین نسبت های نقدینگی عبارتند از نسبت جاری و نسبت آنی. نسبت های اهرمی: این نسبت ها رابطه منابع مالی مورد استفاده واحد تجاری را از لحاظ بدهی ها یا حقوق صاحبان سهام تعیین و ارزیابی می کند و در واقع نحوه ترکیب آنها را بررسی می نماید. مهمترین نسبت های اهرمی عبارتند از نسبت بدهی، نسبت کل بدهی ها به حقوق صاحبان سهم. نسبت­های سود آوری: نسبت­های سودآوری نشانگر این است که مؤسسه تا چه حد بطور مؤثر و مطلوب اداره می شود و در واقع میزان موفقیت شرکت را در تحصیل بازده خالص نسبت به درآمد فروش یا نسبت به سرمایه گذاری ها اندازه­گیری می کند. مهمترین آنها عبارتند از: بازده دارایی ها، بازده حقوق صاحبان سهام و حاشیه سود به فروش.

 

پیشینه پژوهش

بررسى پیشینه پژوهش، مطالعه گذشته آن است و نگاهى است به آنچه دیگران در زمینه این پژوهش یا موضوعات مشابه انجام داده اند. که در این قسمت به برخی از پژوهش های داخلی و خارجی مشابه با هدف پژوهش پرداخته می گردد. غریب و همکاران (1397) به رتبه بندی شرکتها بر اساس شاخص های مالی پرداختند. آنها بیان می کنند که سرمایه گذاران میتوانند براسـاس تحلیـل نسبـتهای مالی, شرکتهای مختـلف را برای سرمایه گذاری انتخاب کنند. یکی از محدودیتهای این نوع تحلیل این است که هر گروه از نسبتها تنها یک بعد از ابعاد مالی را نشان می دهد و در تحلیل صـورتهای مـالی به سهولـت نمی توان نتایج تحلیل های متفاوت نسبتهای مالی را با هم تجمیع کرد و در مورد کلیت صورتهای مالی نظر داد. فخاری و همکاران (1396) به تبیین و رتبه بندی مولفه ها وشاخص های گزارشگری زیست محیطی، اجتماعی و راهبری شرکتی به روش تحلیل سلسله مراتبی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج تحقیق نشان می دهد که ابعاد افشای اجتماعی، زیست محیطی و راهبری شرکتی به ترتیب با ضرایب 387/0 و 337/0 و 275/0 در مدل دارای بیشترین امتیاز "ای اس جی" می باشند. ضمنا  نرخ ناسازگاری کلیه ابعاد و مؤلفه ها کمتر از 1/0 و قابل قبول است. منصوری و بازرگان (1395) به رتبه بندی شرکت های صنعتی و معدنی پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران با تکنیک فازی ویکور پرداختند. نتایج حاصل از بررسی نشان داد از میان معیار های مورد بررسی معیار نسبتهای سود آوری با ضریب354/0 از بیشترین اهمیت و معیار نسبتهای نقدینگی با ضریب 154/0 از کمترین اهمیت در رتبه بندی شرکتها برخوردار هستند و همچنین شرکت توسعه فلزات با میانگین رتبه 3 از بهترین وضعیت و شرکت معادن منگزایران با رتبه 7 از ضعیف ترین وضعیت برخوردار هستند. لشگری و نظام ‌الاسلامی (1395) عوامل موثربر رتبه بندی سهام صنایع مادر پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از Topsiss F را مورد بررسی قرار دادند. طی بررسی های انجام شده 831 شرکت از صنایع کاشی و سرامیک، دستگاه‌های برقی، خودرو و قطعات، فلزات اساسی، مواد شیمییایی و سیمان و آهک و گچ در طی سال‌های 89 تا 94انتخاب شد. به طوری که از شرکت‌های فعال در این صنایع، 120 شرکت در سال 89، 128 شرکت در سال 90، 133شرکت در سال 91، 143 شرکت در سال92، 150 شرکت در سال 93 و 157 شرکت در سال 94 در این مطالعه انتخاب شده است. بایکات و کولا (2018)، حاکمیت شرکتی را در بورس کشور ترکیه و با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره مورد بررسی قرار دادند. این پژوهش در دوره زمانی 2007-2014 و با استفاده از تکنینک‌های TOPSIS، روش AHP (تحلیل سلسله مراتبی)، روش VIKOR و روش GRA (روش تحلیل خاکستری) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از برتری دو روش TOPSIS و AHP در رتبه‌بندی حاکمیت شرکتی بوده است. ارکان و اندر (2016) به رتبه‌بندی شرکت‌های صنعت بیمه در کشور ترکیه و با استفاده از روش ویکور پرداختند. نتایج آن‌ها نشان داد که دو شرکت بیمه‌ای (حایات و امکلیک) دارای بهترین رتبه از نظر عملکرد در بین دیگر شرکت‌های بیمه‌ای بودند. باهاندری و همکاران (2014) در پژوهش خود به بررسی عوامل تعیین‌کننده عملکرد با استفاده از نسبت‌های مالی تعیین‌کننده عملکرد مالی در بانک‌های تجاری نپال از طریق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی پرداختند. پارامترهای مالی در این پژوهش شامل 5 معیار اصلی که نقدینگی، بهره‌وری، سودآوری، سرمایه کفایت و دارایی‌های با کیفیت بودند، این معیارها به 21 زیر معیارهای طبقه‌بندی شدند. ارزیابی عملکرد برای 13 بانک‌های تجاری از سال 2008/2009 تا 2011/2012 انجام شد. در این مقاله به شناسایی و اولویت‌بندی پارامترهای عملکرد بانک‌های تجاری از میان شاخص‌های مالی شناسایی‌شده می‌پردازد و درنهایت به رتبه‌بندی بانک‌ها با توجه به آن شاخص‌ها می‌پردازد این مطالعه نه‌تنها عملکرد بانک‌های نپال را مورد ارزیابی قرار می‌دهد به بسط ادبیات به و نشان دادن ابزار ارزیابی بانک مبتنی AHP بر جامعه بانکی به‌طور خاص بانک‌های نپال، درزمینه تمرکز بیشتر بر بهبود عملکرد یک بانک خاص نسبت به دیگران کمک شایانی نمود. کومار و همکاران (2013) در پژوهش خود، به بررسی‌های مالی عملکرد بانک‌های بخش دولتی هند به‌استثنای بانک دولتی گروه در طی مدت 2007-2011 پرداختند. نتایج حاکی از آن است که بانک مرکزی با توجه به عملکرد بهتر آن در زمینه‌های نقدینگی و کیفیت دارایی‌ها در مقام اول قرار دارد؛ و پس‌ازآن بانک آندرا به دلیل قدرت بالا در حوزه‌های مدیریت بهره‌وری، کفایت سرمایه و کیفیت دارایی‌ها. قرار دارد؛ و بانک ملی هند دارای پایین‌ترین رتبه با توجه به عدم کار آیی مدیریت، دارایی‌های ضعیف و کیفیت درآمد می‌باشد. این پژوهش پیشنهاد می‌کند که بانک ملی هند به بهبود مدیریت بهره‌وری، دارایی‌های خود را به‌منظور افزایش کیفیت و درآمد اقدام نماید.

 

3- روش پژوهش

هدف این پژوهش کاربردی می­باشد و در پی حل یک مشکل خاص است، یعنی نتایج این پژوهش می‌تواند برای گروه‌های مختلفی همچون سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی، مسئولان بورس اوراق بهادار، ‌مدیران پرتفوی^[ix]، ‌کارگزاران، تحلیلگران مالی و پژوهشگران بازار سرمایه به‌ منظور فراهم نمودن فضای شفاف اطلاعاتی، بهینه‌سازی طراحی سبد سهام، ‌کمک به تصمیم‌گیری‌های بهینه سرمایه­گذاری در بورس اوراق بهادار و فراهم نمودن افق‌های جدید مطالعاتی ‌جهت تجزیه­ و تحلیل مطلوب‌تر دیگر متغیرهای ­مالی، مصداق عملی داشته باشد. نوع داده­های پژوهش حاضر کمی می­باشد و اطلاعات آن از صورت­های مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب شده­­اند، جمع­آوری می­گردد و در فایل اکسل قرار داده می­شود. با توجه به استفاده از نمونه جهت اجرای روش­ها و آزمون­های تحقیق و تعمیم نتایج حاصله به کل جامعه، این پژوهش از لحاظ نوع استدلال و نتیجه­گیری، در زمره­ی تحقیقات قیاسی- استقرایی قرار می­گیرد. تحلیلی و از نوع شبه تجربی است که به بررسی همبستگی بین متغیرها می­پردازد به طوری که در آن از روش تحقیق همبستگی و تحلیل رگرسیون استفاده می­شود و با استفاده از داده­های مستخرج از صورت­های مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به تحلیل رابطه همبستگی می­پردازد. یک پژوهش پس‌رویدادی است. در این پژوهش داده­های سال­های قبل از انجام این پژوهش (1390-1395) با توجه به تورم و رکود سال­های اخیر برای بررسی انتخاب شده است. این پژوهش در مراحل زیر انجام گرفته است: گام اول: بررسی ادبیات موضوع به منظور شناخت معیارها و روش های رتبه بندی شرکت‌های پژوهش. گام دوم: تدوین و تنظیم ماتریس مقایسات زوجی و محاسبه وزن فازی با استفاده از وزنها. گام سوم: گردآوری داده های مربوط به شرکتها از طریق گزارش های مالی

گام چهارم: رتبه بندی گزینه ها با استفاده از هر کدام از روش AHP. گام پنجم: رتبه بندی تلفیقی  با استفاده از روش میانگین حسابی. گام ششم: تحلیل نتایج و رتبه ها و ارائه راهکار برای بهبود رتبه شرکتها و گام هفتم: نتیجه گیری نهایی و گزارش نویسی. قلمرو موضوعی این پژوهش، رتبه‌بندی شرکت‌های خودروئی، پتروشیمی و دارویی با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در بازار سرمایه ایران و در حوزه حسابداری مالی می‌باشد. همچنین قلمرو این پژوهش از نظر زمانی یک دوره سه سال یعنی بین سال‌های 1390 تا پایان 1395 و قلمرو پژوهش از نظر مکانی، شرکتهای پتروشیمی و دارویی پذیرفته شده در بازار سرمایه ایران می‌باشد. در این پژوهش متغیر وابسته، ارزیابی عملکرد و رتبه بندی آن با استفاده از تکنیک AHP می‌باشد و متغیرهای مستقل به شرح ذیل تدوین شده‌اند: شاخص نقدینگی، شاخص فعالیت، شاخص سودآوری و شاخص اهرمی. جامعه آماری پژوهش شامل شرکت‌هایی پتروشیمی و دارویی پذیرفته شده در بازار سرمایه ایران طی دوره زمانی 1390 الی 1395 می‌باشد. جامعه نهایی نیز از طریق روش زیر انتخاب شد، به این ترتیب که جامعه نهایی، متشکل از کلیه شرکت­های موجود در جامعه آماری است که حائز معیارهای زیر باشند:

1)      دوره مالی آن­ها به پایان اسفند ماه هر سال ختم شود.

2)      در طول دوره پژوهش تغییر در دوره مالی نداشته باشند.

3)      داده­های مورد نیاز جهت متغیرهای پژوهش در طول دوره زمانی 1390 الی 1395 موجود باشند. در جدول 1 نحوه انتخاب نمونه ها مشخص شده است.

 

جدول 1-نحوه انتخاب نمونه ها

ردیف	شرح	تعداد	تعداد
1	شرکت‌های خودروسازی، پتروشیمی و دارویی پذیرفته شده در بازار سرمایه ایران		94
2	شرکت هایی که اطلاعات ناقص داشته اند.	(24)
3	در طول دوره پژوهش تغییر در دوره مالی نداشته باشند.	(15)
4	شرکت هائی که حذف می گردند.		39
باقیمانده			55

ماخذ: یافته‌های پژوهشگر

 

با اعمال شرایط فوق، تعداد 55 (که در نهایت 23 شرکت خودروسازی، 11 شرکت پتروشیمی و 21 شرکت دارویی) شرکت به عنوان نمونه مورد مطالعه در این پژوهش، انتخاب شدند. لازم به ذکر است که برای بررسی، شرکت­هایی که در کل دوره زمان پژوهش در بازار سرمایه ایران حضور نداشته­اند و هم‌چنین شرکت­هایی که در قلمرو زمانی پژوهش وقفه معاملاتی بیش از 6 ماه نداشته‌اند نیز در نظر گرفته شده است. مدل مفهومی این پژوهش را با توجه به پژوهش انجام شده توسط ارکان و آندر (2016) می‌توان به صورت زیر تدوین نمود و می توان اثر هر یک از متغیر های مستقل را بر متغیر های وابسته پژوهش ارزیابی کنیم. در شکل 1 مدل مفهومی پژوهش مشاهده می گردد.

 

شکل 1- مدل مفهومی پژوهش

با توجه به مدل مفهومی فرضیه پژوهش بدین صورت می باشد، با استفاده از نسبت های مالی می توان اقدام به رتبه بندی شرکت‌های خودروسازی، صنایع پتروشیمی و داروئی با رویکرد تصمیم گیری چند معیاره نمود.

 

4- بحث و نتایج

شاخص‌های مرکزی و پراکندگی متغیرهای پژوهش حاضر، تلفیقی از سری های زمانی و مقطعی در دوره زمانی 6 ساله پژوهش بوده و تعداد مشاهدات سال - شرکت و بر اساس داده های ترکیبی متوازن، 55 شرکت و 330 مشاهده (شرکت_ سال) می‏باشد که جهت آشکار شدن ماهیت داده های پژوهش آمار توصیفی آنها در جدول 2 ارائه شده است.

 

جدول 2- آمار توصیفی متغیرهای مدل

نام نسبت مالی	نماد نسبت مالی	میانگین	میانه	حداکثر	حداقل	خطای استاندارد	تعداد مشاهده
نسبت جاری		1.6272	1.1417	2.1623	1.0023	1.6550	330
نسبت آنی		0.2390	0.1956	1.1456	0.0203	0.4267	330
بازده دارایی ها	ROA	0.4315	0.4700	0.5400	-0.0600	0.1658	330
بازده حقوق صاحبان سهام	ROE	0.6086	0.6919	0.3630	-0.0922	0.1167	330
نسبت گردش دارایی ها	ASSET TURNOVER	0.1768	0.1552	0.7981	0.0255	0.2944	330
نسبت گردش سرمایه	Working Capital TURNOVER	0.3590	0.3672	0.4186	0.1556	0.3184	330
نسبت بدهی	LEV	0.5975	0.6041	0.9366	0.2516	0.1851	330
نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام	Debt to Eqity	1.8107	1.7726	2.5539	0.3863	0.4763	330

ماخذ: یافته‌های پژوهشگر

 

آمار توصیفی برای متغیرهای پژوهش با 330 مشاهده حاکی از آن است که میانگین نسبت جاری شرکت ها برابر با 6272/1 می باشد. همچنین حداکثر متغیر نسبت آنی برابر با 1456/1 است. میانگین بازده دارایی ها برابر با 4315/0 می باشد. همچنین  حداقل بازده حقوق صاحبان سهام برابر با 0922/0- است. منفی بودن این عدد بدین مفهوم می باشد که در بین شرکت های نمونه، شرکت هایی وجود داشته اند که زیان داشته اند. همچنین میانگین و میانه نسبت گردش دارایی ها به ترتیب برابر با 1768/0 و 1552/0 می باشد. نزدیک بودن این اعداد به یکدیگر، نشان از توزیع تقریبا نرمال این متغیر دارد. میانگین نسبت گردش سرماهی برابر با 0590/0 است. همچنین حداقل نسبت بدهی برابر با 2516/0 است. میانگین نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام برابر با 8107/1 می باشد. با توجه به این نتایج به تحلیل سلسله مراتبی داده ها پرداخته. در اولین مرحله تحلیل سلسله مراتبی، ماتریس های مقایسه زوجی ترکیب و ماتریس جامع تشکیل می شود، ماتریس جامع معیارهای اصلی به صورت زیر است (جدول 3).

 

جدول 3- ماتریس جامع معیارها

صنعت	جمع امتیازها	سودآوری	فعالیت	اهرمی	نقدینگی
خودروسازی	3.454	0.2325	0.1101	2.1114	1.0000	نقدینگی
پتروشیمی	4.3291	0.0360	0.1366	3.1565	1.0000
داروسازی	5.6292	0.2659	0.2365	4.1268	1.0000
خودروسازی	1.2787	0.1631	0.0782	1.0000	0.0374	اهرمی
پتروشیمی	3.0068	0.9584	0.4587	1.0000	0.5897
داروسازی	2.4800	0.4569	0.8975	1.0000	0.1256
خودروسازی	4.183	0.7258	1.0000	2.4424	0.0148	فعالیت
پتروشیمی	4.4997	0.4875	1.0000	2.4424	0.5698
داروسازی	5.7729	0.6598	1.0000	3.2156	0.8975
خودروسازی	6.3975	1.0000	0.0939	5.3025	0.0011	سودآوری
پتروشیمی	5.4953	1.0000	0.1026	4.1269	0.2658
داروسازی	7.8428	1.0000	1.2365	5.2365	0.3698

ماخذ: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول 4 ماتریس وزن معیارها مشاهده می گردد.

 

جدول 4- ماتریس وزن معیارها

صنعت	نام متغیر	نام و نماد نسبت مالی	وزن معیار
خودروسازی	نقدینگی	نسبت جاری	0.1243
		نسبت آنی	0.1477
	سودآوری	بازده دارایی ها	0.1789
		بازده حقوق صاحبان سهام	0.1396
	فعالیت	نسبت گردش دارایی ها	0.1248
		نسبت گردش سرمایه	0.0837
	اهرمی	نسبت بدهی	0.1121
		نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام	0.1191
پتروشیمی	نقدینگی	نسبت جاری	0.2311
		نسبت آنی	0.2355
	سودآوری	بازده دارایی ها	0.2797
		بازده حقوق صاحبان سهام	0.2621
	فعالیت	نسبت گردش دارایی ها	0.2229
		نسبت گردش سرمایه	0.2326
	اهرمی	نسبت بدهی	0.1710
		نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام	0.2915
داروسازی	نقدینگی	نسبت جاری	0.0881
		نسبت آنی	0.0826
	سودآوری	بازده دارایی ها	0.0645
		بازده حقوق صاحبان سهام	0.1104
	فعالیت	نسبت گردش دارایی ها	0.1442
		نسبت گردش سرمایه	0.1678
	اهرمی	نسبت بدهی	0.2538
		نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام	0.3011

ماخذ: یافته‌های پژوهشگر

 

در نهایت نتایج ماتریس تصمیم نرمال و رتبه بندی شرکت ها در هر صنعت نشان داد که در شرکت‌های صنعت خودروسازی به روش AHP نشان می دهد که شرکت زامیاد بالاترین امتیاز را به لحاظ عملکرد مالی دارد. در صنعت پتروشیمی شرکت پتروشیمی شازند بالاترین امتیاز را به لحاظ عملکرد مالی دارد و در صنعت خودروسازی شرکت البرز دارو بالاترین امتیاز را به لحاظ عملکرد مالی دارد. در ادامه ماتریس تصمیم نرمال ارائه شده و رتبه بندی شرکت ها در هر صنعت بیان شده است.

 

جدول 5- رتبه بندی عملکرد شرکت‌ها در صنعت خودرو

نام شرکت	امتیاز موزون	رتبه	نام شرکت	امتیاز موزون	رتبه
ایران خودرو	0.03363930	13	زامیاد	0.20361820	1
پارس خودرو	0.01892733	14	سازه پویش	0.17551999	2
سایپا دیزل	0.00855142	15	نصیر ماشین	0.08716942	3
چرخشگر	0.00629030	16	لنت ترمز	0.08479681	4
الکتریک خودرو شرق	0.00585821	17	سایپا	0.08130522	5
کمک فنر ایندامین	0.00444925	18	نیرو محرکه	0.08130467	6
مهرکام پارس	0.00104164	19	ایران خودرو دیزل	0.07606713	7
سایپا آذین	0.00053838	20	ایرکا پارت صنعت	0.06266998	8
فنرسازی زر	0.00001065	21	رینگ سازی مشهد	0.05184867	9
آهنگری تراکتور	0.00000068	22	موتورسازان تراکتور	0.04945947	10
ریخته گری تراکتور	0.00000061	23	محورخودرو	0.04485394	11
			فنرسازی خاور	0.03987059	12

ماخذ: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 6- رتبه بندی عملکرد شرکت‌ها در صنعت پتروشیمی

نام شرکت	امتیاز موزون	رتبه
پتروشیمی شازند	0.20361820	1
پتروشیمی فن آوران	0.17551999	2
پتروشیمی خارک	0.08716942	3
معدنی املاح ایران	0.08479681	4
لعابیران	0.08130522	5
شیمیایی فارس	0.08130467	6
کربن ایران	0.07606713	7
پتروشیمی آبادان	0.06266998	8
پارس پامچال	0.05184867	9
دوده صنعتی پارس	0.04945947	10
پتروشیمی فارابی	0.04485394	11

ماخذ: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 7- رتبه بندی عملکرد شرکت‌ها در صنعت داروسازی

نام شرکت	امتیاز موزون	رتبه	نام شرکت	امتیاز موزون	رتبه
دارو امین	0.03987059	12	البرزدارو	0.20361820	1
ایران دارو	0.03363930	13	سینادارو	0.17551999	2
دارو زهراوی	0.01892733	14	فرآورده های تزریقی	0.08716942	3
کارخانجات داروپخش	0.00855142	15	پارس دارو	0.08479681	4
دارو اکسیر	0.00629030	16	دارو جابرابن حیان	0.08130522	5
شیمی داروپخش	0.00585821	17	دارو اسوه	0.08130467	6
دارو لقمان	0.00444925	18	کیمیدارو	0.07606713	7
داروسازی کوثر	0.00104164	19	مواد داروپخش	0.06266998	8
روز دارو	0.00053838	20	دارو رازک	0.05184867	9
زاگرس فارمد پارس	0.00001065	21	دارو ابوریحان	0.04945947	10
			دارو فارابی	0.04485394	11

ماخذ: یافته‌های پژوهشگر

نتایج آزمون تحلیل سلسله مراتبی نشان داد که در صنعت خودرو نشان داد که شرکت های زامیاد، سازه پوشش و نصیر ماشین، به ترتیب بالاترین رتبه های عملکرد مالی را دارند. این نتایج موید این موضوع می باشد که اولا، نسبت های مالی شاخص های مهم و تاثیر گذاری در عملکرد شرکت های صنعت خودروئی می باشند و همچنین استفاده کنندگان می توانند برای تصمیم گیری درباره خرید سهام در صنعت خودروئی، بر اساس نتایج این پژوهش اقدام نمایند. به عبارت دیگر، شرکت زامیاد رتبه اول و گزینه مناسب برای سرمایه گذاری می باشد. در صنعت پتروشیمی نشان داد که شرکت های شارند، فن آوران و خارک، به ترتیب بالاترین رتبه های عملکرد مالی را دارند. صنعت پتروشیمی از مهمترین صنایع وجود در ساختار اقتصاد کشور و بورس اوراق بهادار تهران می باشد. بنابراین افراد مختلفی که اقدام به سرمایه گذاری می نمایند، می توانند از نتایج این پژوهش در راستای تصمیم گیری خود استفاده نمایند. شرکت شازند بر اساس نسبت های مالی رتبه اول را در صنعت پتروشیمی از لحاظ رتبه بندی عملکرد به دست آورد و در صنعت داروئی نشان داد که شرکت های البرزدارو، سینادارو و  فرآورده های تزریقی، به ترتیب بالاترین رتبه های عملکرد مالی را دارند. شرکت البرز دارو یکی از شرکت های بسیار مهم در صنعت داروئی می باشد و به گونه ای که این شرکت، از لحاظ اندازه در بین سه شرکت بزرگ صنعت داروئی قرار بگیرد. نتایج این یافته می تواند سرمایه گذاران را در انتخاب مدل های مختلف تصمیم گیری یاری رساند.

 

5- نتیجه گیری

گروه پتروشیمی و داروئی، از مهمترین گروه های حاضر در بازار سهم بسیار زیادی از ارزش بازار را در اختیار دارند. به رتبه بندی عملکرد شرکت های حاضر در سه گروه پتروشیمی،داروئی و خودرویی با بکارگیری نسبت های مالی برای سنجش و رتبه بندی عملکرد نشان داد که در صنعت پتروشیمی شرکت های شارند، فن آوران و خارک، به ترتیب بالاترین رتبه های عملکرد مالی را دارند. شرکت شازند بر اساس نسبت های مالی رتبه اول را در صنعت پتروشیمی از لحاظ رتبه بندی عملکرد به دست آورد. در صنعت داروئی شرکت های البرز دارو، سینادارو و  فرآورده های تزریقی، به ترتیب بالاترین رتبه های عملکرد مالی را دارند. شرکت البرز دارو یکی از شرکت های بسیار مهم در صنعت داروئی می باشد و به گونه ای که این شرکت، از لحاظ اندازه در بین سه شرکت بزرگ صنعت داروئی قرار بگیرد. در صنعت خودرو نشان شرکت های زامیاد، سازه پوشش و نصیر ماشین، به ترتیب بالاترین رتبه های عملکرد مالی را دارند. این نتایج موید این موضوع می باشد که نسبت های مالی شاخص های مهم و تاثیر گذاری در عملکرد شرکت های صنعت خودروئی می باشند و همچنین استفاده کنندگان می توانند برای تصمیم گیری درباره خرید سهام در صنعت خودروئی، بر اساس نتایج این پژوهش اقدام نمایند.

 

---

1- استادیار گروه حسابداری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران ،نویسنده مسئول،[e-mail]               

2- کارشناس ارشد حسابداری، واحد آیت الله املی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران

---

[i]. Performance

[ii]. Santos et al

[iii]. DeYoung

[iv]. Berger et al

[v]. Darrel &  David

[vi] value line

[vii] Fortune 500

[viii] Analytic hierarchy process

[ix] Portfolio Management

مراجع

1)     ابطحی، سید حسین، مهروژان، آرمن(1372) "مهندسی روشها"، تهران، قومس، چاپ اول، ص23.

2)     اصغر پور، محمد جواد(1377) ، "تصمیم گیری چند معیاره" ، انتشارات دانشگاه تهران ، جلد 1 .

3)      انواری رستمی، علی اصغر،  ختن لو ،محسن (1385) " مقایسه بررسی ای رتبه بندی شرکتها اساس بر برتری نسبتهای و سودآوری شاخص ها تهران بهادار اوراق بورسی" بررسی های حسابداری و حسابرسی شماره 43  .

4)     بیک زاده، جعفر، علائی، محمد باقر،  اسگندری، کریم(تابستان 1389)، "بررسی رابطه هوش سازمانی مدیران با عملکرد آنان در سازمانهای دولتی استان آذربایجان شرقی" ، پژوهش های مدیریت،  سال ،سوم شماره هشتم، صفحه 143 تا 163.

5)     بیگدلی محمد، تقوی، مهدی، اسماعیل زاده، علی، دامن کشیده، مرجان(1398) " آزﻣﻮﻥﺗﺠﺮﺑﯽتأثیرﺭﯾﺴﮏ ﻓﻀﺎﯼﮐﺴﺐﻭﮐﺎﺭﺑﺮﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦﺭﯾﺴﮏ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭﯼﻭعملکرد مالی در صنعت بانکداری ایران"فصلنامه اقتصاد مالی، دانشاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز،دوره 13،شماره48

6)      پیمان، سید حسین(1374) ، "بهره‌ وری و مصداق‌ها"، تهران، سازمان اقتصادی کوثر، چاپ اول، ص31.

7)     جهانخانی، علی، پارسائیان، علی(1389). مدیریت سرمایه­گذاری و ارزیابی اوراق بهادار، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.

8)     رضایی، فرزین، مولودی، سلیمان،  مجله مطالعات مالی شماره پنجم بهار (1389) "رابطه ارزش افزوده نقدی، ارزش افزوده اقتصادی، جریانهای نقدی آزاد و سود باقیمانده با ارزش ایجاد شده برای سهامداران".

9)     رهنمای رودپشتی، فریدون، نیکومرام، هاشم، طلوعی اشلقی،فرهاد،  حسین زاده لطفی، فرهاد ، بیات، مرضیه(1394) "بررسی کارایی بهینه سازی پرتفوی براساس مدل پایدار با بهینه سازی کلاسیک در پیش بینی ریسک و بازده پرتفوی"، مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره بیست و دوم،

10) صارمی، محمود، صفری، حسین، فتحی، حبیبه، حسینی، فرشید .پاییز 1385) "ارائه مدلی برای رتبه بندی شرکتهای انفورماتیکی" .فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی،شماره 40 ص ،127-154

11) طاهری، شهنام( 1378) ،"بهره‌وری و تجزیه و تحلیل آن در سازمانها (مدیریت بهره‌وری فراگیر)"، تهران، هستان، چاپ اول، ص9..

12) عادلی، علیرضا(1384) ، " ارزیابی عملکرد نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در برقراری نظم و امنیت شهرستان بم" پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم انتظامی

13) عباسی آقا ملکی، حامد، عبدلی، قهرمان، سوری، علی، ابراهیمی محسن(1397) "تاثیر نوآوری برموسانات سهام شرکتهای داروسازی" فصلنامه اقتصاد مالی، دانشاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز،دوره 12،شماره45

14) عبدی، محمــد، فتحی هفشــجانی، کیامرث(1390)، "ارزیــابی کارآیی مدارس استثنایی پایهی پـنجم دبسـتان در اســتان قــزوین بــا اســتفاده از مــدل پویــای تحلیــل پوششــی داده هــا"، ســومین همــایش ملــی تحلیــل پوششی داده ها.

15) فخاری، حسین، حسن نتاج کردی، محسن، محمدی، جواد (1396) " بررسی اثر میانجی قدرت پیش بینی کنندگی سود بر رابطه بین رقابت در بازار محصول و بازده سهام، پژوهش های حسابداری مالی، شماره 34.

16)  کرمی،غلامرضا. بذرافشان،امنه. محمدی،امیر(1390)"بررسی رابطه بین دوره تصدی موسسه حسابرسی و مدیریت سود"مجله دانش حسابداری.سال دوم.شماره چهارم.

17) مجیبی، تورج، حسین زاده آبندانسری. سمیه(1392)، "بررسی رابطه فرهنگ سازمانی با استراتژی مدیریت دانش در شرکت نفت پارس (سهامی عام)" فصلنامه مدیریت (پژوهشگر) ، سال دهم، شماره 29

18) مومنی ، منصور(1389) "مباحث نوین تحقیق در عملیات." : انتشارات دانشگاه تهران.

19)  میرسپاسی، ناصر،  معمارزاده، غلامرضا،  نجف بیگی، رضا،  علی زاده، مهدی( 1392)، " طراحی الگوی تعالی سازمانی در بخش دولتی"، پژوهشنامه مدیریت اجرایی،علمی-پژوهشی، سال پنجم، شماره دهم

20) جهانخانی، علی، سجادی، اصغر( 1374) " کاربرد مفهوم ارزش افزوده اقتصادی در تصمیمات مالی" ، تحقیقات مالی ، شماره 5 و6.

21)   Ching-Lai Hwang, K. Y. (1981). Lecture Notes in Economics and Mathematical Systems.Springer.

22)   Coskun, A .Akdoghan, M. S., Ozgener, S., &  Kaplan, M. (2013). The effects of consumer ethnocentrism and consumer animosity on the re-purchase intent: the moderating role of consumer loyalty. Emerging Markets Journal, 2, 1-12.

23)   Erkut Y, Yusufcan, Daisuke Nakajima, and Masatlioglu. Ozbay. 2010. "Revealed Attention." American Economic Review, 102

24)   Lovata, L. M. and Costigan, M. L. "Empirical Analysis of Adapter Value Added"., Management Accounting Research , Vol. 13, (2002): pp. 215-228.

25)   Stewart, G. B. (2009). EVA momentum: the one ratio that tells the whole story.

26)   Journal of Applied Corporate Finance, 21(2), 74-86.

27)   Uygur, A. & Ulusoy, G. (2013).Manager and Employee Perceptions on Organizational Intelligence's Effects on Performans in Enterprises. An Application. International Journal of Humanities and Social Science, 3(2), 108-124

 

 

 

یادداشت‌ها