تأثیر خطای پیش‌بینی سود مدیریت بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 1، دوره 12، شماره 46، مرداد 1399، صفحه 1-26   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا نیکبخت^{* 1}؛ علی قاسمی²؛ محمد ایمانی برندق³

¹گروه حسابداری، دانشگاه تهران، تهران، ایران،(

²گروه حسابداری، مؤسسه آموزش عالی تاکستان، تاکستان، ایران.

³گروه حسابداری، دانشگاه زنجان، زنجان ایران.

چکیده

مقاله حاضر، به بررسی تأثیر خطای پیش‌بینی سود مدیریت بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام می‌پردازد. جامعه آماری مورد بررسی، شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران و نمونه پژوهش؛ شامل 64 شرکت بوده است. یافته‌های پژوهش با استفاده از رگرسیون خطی چند متغیره؛ استفاده از داده‌های تابلویی و روش اثرات ثابت حاکی از تأیید فرضیه‌ها داشته و بیانگر آن است که با افزایش سطح خطای پیش‌بینی سود مدیریت، پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود کاهش یافته و ارزشیابی بیش از حد سهام افرایش می‌یابد
Abstract
This present study examines the impact of management earnings forecast error on stability profit of cash & accrual components and stock over Evaluation. The population studied, sample of Tehran Stock Exchange listed companies, including 64 companies. The results using by multivariate linear regression, using panel data and fixed effects approach that hypothesis and suggest that an increase in the level of earnings forecast error, stability and evaluate the components of cash and accrual dropped to the stock is increasing.
 

کلیدواژه‌ها

خطای پیش‌بینی سود مدیریت؛ پایداری جزء نقدی سود؛ پایداری جزء تعهدی سود؛ ارزشیابی بیش از حد سهام

اصل مقاله

تأثیر خطای پیش‌بینی سود مدیریت بر پایداریاجزای نقدی

 و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام

 

 

محمدرضا نیکبخت

تاریخ دریافت: 03/01/1399            تاریخ پذیرش: 05/03/1399

[1]

علی قاسمی[2]

محمد ایمانی برندق[3]

 

 

چکیده

مقاله حاضر، به بررسی تأثیر خطای پیش‌بینی سود مدیریت بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام می‌پردازد. جامعه آماری مورد بررسی، شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران و نمونه پژوهش؛ شامل 64 شرکت بوده است. یافته‌های پژوهش با استفاده از رگرسیون خطی چند متغیره؛ استفاده از داده‌های تابلویی و روش اثرات ثابت حاکی از تأیید فرضیه‌ها داشته و بیانگر آن است که با افزایش سطح خطای پیش‌بینی سود مدیریت، پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود کاهش یافته و ارزشیابی بیش از حد سهام افرایش می‌یابد.

 

واژه‌های کلیدی: خطای پیش‌بینی سود مدیریت، پایداری جزء نقدی سود، پایداری جزء تعهدی سود، ارزشیابی بیش از حد سهام.

 

 

 

1- مقدمه

گزارشگری مالی[i] یکی از مهمترین فرآورده‌های سیستم حسابداری است که از اهداف عمده آن، فراهم آوردن اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری اقتصادی استفاده‌کنندگان در خصوص ارزیابی عملکرد و توانایی سودآوری بنگاه اقتصادی است. شرط لازم برای دستیابی به این هدف، اندازه‌گیری و ارائه اطلاعات، به نحوی است که ارزیابی عملکرد گذشته را ممکن سازد و در سنجش توان سودآوری و پیش‌بینی فعالیت‌های آتی بنگاه اقتصادی مؤثر افتد. مدیران، تحلیلگران و سرمایه‌گذاران بیشترین توجه خود را به سود گزارش شده شرکت‌ها اختصاص داده‌اند. مدیران، از حفظ روند رو به رشد سود منتفع می‌شوند، زیرا پاداش آن‌ها به میزان سود شرکت‌ها بستگی دارد. تحلیل‌گران مالی نیز درگیر تجارت پردازش و تفسیر اطلاعات هستند (محمدی، 1389). از منظر جگ[ii] (2003)، شرکت‌ها برای جلب سرمایه‌گذاران بالقوه و اطمینان خاطر سرمایه‌گذاران بالفعل سعی می‌کنند سود هر سهم را با دقت پیش‌بینی کنند؛ زیرا هرچه خطای پیش‌بینی سود کمتر باشد نوسانات قیمت سهام کمتر خواهد بود. در غیر این صورت با نوسانات عمده قیمت سهام مواجه خواهند شد (فیرفیلد و همکاران[iii]، 2003). پایه و اساس هر سرمایه‌گذاری، ارزشیابی صحیح و دقیق آن است. در بازار سهام نیز ارزشیابی سهم از همین درجه اهمیت برخورداراست. در کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته که دارای تجارب طولانی در خصوص بازار سرمایه هستند، شرکت‌هایی که قصد فروش و عرضه عمومی سهام خود را دارند، به مؤسسات تخصصی سرمایه‌گذاری یا به اصطلاح بانک‌های سرمایه‌گذاری که دارای تجارب طولانی در تعیین ارزش سهام شرکت‌ها هستند، مراجعه نموده و از خدمات تخصصی آن‌ها بهره‌مند می‌گردند. این مؤسسات با در نظر گرفتن وضعیت سودآوری و دورنمای سودآوری آن، اوضاع عمومی بازار سرمایه و تجزیه‌وتحلیل‌های بنیادین به تعیین قیمت پایه سهام می‌پردازند؛ اما در ایران به علت فقدان مؤسسات تأمین سرمایه و بانک‌های سرمایه‌گذاری، پایه و اساس ارزیابی سهم از طرف سرمایه‌گذار در بدو ورود شرکت به بازار سرمایه، صحیح و منطبق با ارزش ذاتی آن نیست. این موضع شاید قیمت سهم را از ابتدا دارای حباب مالی کرده و سرمایه‌گذار را با ریسک بالایی مواجه کند. در عین حال موضوع قیمت‌گذاری سهام بورسی یکی از مسائل با اهمیت روز کشور می‌باشد (ژو[iv]، 2009 الف). از طرف دیگر، اصلی‌ترین عاملی که هر سرمایه‌گذار در تصمیم‌گیری‌های خود مورد توجه خاص قرار می‌دهد، بازده است یعنی سرمایه‌گذاران به دنبال پر بازده‌ترین فرصت‌ها برای سرمایه‌گذاری منابع مازاد خود در بازارهای سرمایه هستند. معمولاً مهمترین معیار ارزیابی عملکرد مؤسسات در حال حاضر نرخ بازده سهام[v] است. این معیار به تنهایی دارای محتوای اطلاعاتی برای سرمایه‌گذاران بوده و برای ارزیابی عملکرد مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ کاهش این معیار، زنگ خطری برای شرکت است و عملکرد شرکت را مناسب نشان نمی‌دهد. شاید این معیار دارای محتوای اطلاعاتی بیشتری در مقایسه با معیارهای عملکرد بر مبنای حسابداری باشد. چون ارزیابی عملکرد بر مبنای ارزش بازار، اطلاعات سرمایه‌گذاران را به خوبی منعکس می‌کند (جهانخانی و پارسائیان، 1376). حال با توجه به مبانی نظری مطرح شده، محققین در پژوهش حاضر به دنبال پاسخی به این سؤال هستند که آیا خطای پیش‌بینی سود مدیریت می‌تواند بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام تأثیر معناداری داشته باشد؟

 

2-  مروری بر مبانی نظری پژوهش

2-1- خطای پیش‌بینی سود مدیریت

هیئت استاندارد حسابداری مالی[vi]، مدیریت را موظف کرده است که علاوه بر اعلام سود هر سهم؛ چشم‌اندازی از دورنمای شرکت را در قالب سود سهام پیش‌بینی شده در اختیار استفاده‌کنندگان قرار دهد. مدیران موظف‌اند تا از این طریق سرمایه‌گذاران نسبت به موقعیت آینده شرکت نیز اطلاعاتی در اختیار داشته باشند و تصمیم‌گیری مناسب‌تری انجام دهند. رویه‌های حسابداری در محاسبات سود و زیان پیش‌بینی شده شامل شناسایی مواردی چون درآمد، درآمد سرمایه‌گذاری‌ها، هزینه استهلاک و هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول است (ژو، 2009 ب). در ایران نیز شرکت‌ها موظف هستند که پیش‌بینی درآمد متعلق به هر سهم خود را به صورت سه ماهه و یک ساله برآورد و حداکثر بیست روز بعد از پایان دوره سه ماهه به مدیریت نظارت بر شرکت‌های سازمان بورس اوراق بهادار تهران ارسال نمایند. اولین پیش‌بینی‌های سود هر سهم مربوط به ابتدای سال 1374 است و تا قبل از سال مزبور شرکت‌ها عمدتاً به ارائه گزارش‌های تولید و فروش اکتفا می‌کردند.

باید توجه داشت که لازمه شناخت آینده، پیش‌بینی آینده است. در حوزه حسابداری و علوم مالی نیز می‌توان همانند سایر علوم از پیش‌بینی استفاده کرد. یکی از این ویژگی‌های لازم برای مربوط بودن اطلاعات حسابداری، سودمندی در پیش‌بینی است. سود حسابداری به دلیل اینکه در پیش‌بینی بسیاری از وقایع مالی ازجمله ارزشیابی سهام و سود آتی نقش بالقوه دارد و به عنوان مهم‌ترین متغیر حسابداری در تصمیمات مالی و سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار می‌گیرد از اهمیت زیادی برخوردار است. سود حسابداری به طور گسترده در ارزیابی سهام و ارزیابی عملکرد مدیریت مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌توان به وسیله آن عملکرد شرکت را ارزیابی کرد؛ بنابراین پیش‌بینی سود حسابداری حائز اهمیت است و سرمایه‌گذاران بر اساس آن در مورد خرید، فروش و یا نگهداری سهام تصمیم‌گیری می‌کنند. تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران برای خرید، فروش و یا نگهداری سهام بر مبنای سود پیش‌بینی شده بر اهمیت خطای پیش‌بینی سود می‌افزاید (دیچو و دچو[vii]، 2002).

 

2-2- پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود

سود یکی از اساسی‌ترین عناصر صورت‌های مالی است که همواره مورد توجه استفاده‌کنندگان قرار گرفته است و از آن به عنوان معیاری برای ارزیابی تداوم فعالیت، کارایی و بازنگری ساختار قراردادهای نمایندگان واحدهای اقتصادی یاد می‌شود. در واقع، سود ابزاری برای فائق آمدن بر مشکلات اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد مؤسسات است؛ زیرا جریان‌های، دارای مشکلات زمان‌بندی دارد و معیار مناسبی برای عملکرد مؤسسات به شمار نمی‌رود. به رغم این برتری، سود تعهدی که بر اصل تحقق و شناسایی درامد مبتنی، است، ممکن است با جریان‌های نقدی واقعی شرکت مطابقت نداشته باشد (دیچو و همکاران[viii]، 2010).

همانگونه که پیش‌تر نیز تبیین گردید، سود یکی از اقلام مهم و اصلی صورت‌های مالی است که توجه استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی را به خود جلب می‌کند. سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان، مدیران، کارکنان شرکت، تحلیلگران، دولت و دیگر استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی از سود به عنوان مبنایی جهت اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری، اعطای وام، سیاست پرداخت سود، ارزیابی شرکت‌ها، محاسبه مالیات و سایر تصمیمات مربوط به شرکت استفاده می‌کنند. سودهای پیش‌بینی شده توسط مدیریت در بسیاری از کشورها در زمره افشای داوطلبانه اطلاعات قرار دارند. در آمریکا، کمیسیون بورس اوراق بهادار در اوایل سال 1973 برای اولین بار به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اجازه افشای پیش‌بینی‌های سود را داد و دو سال بعد شرکت‌ها را ملزم به انتشار چنین اطلاعاتی کرد. در آوریل سال 1976، این الزام به دلیل مخالفت زیاد، برداشته شد و سرمایه‌گذاران جزء ناچار بودند به تحلیلگران مالی اتکا کنند (وای و مورس[ix]، 2009 الف).

 یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت سود[x]، پایداری سود[xi] است. پایداری سود به معنای این است که تا چه حد نوآوری خاص در تحقق سودهای آینده باقی می‌ماند. هرچه پایداری سود بیشتر باشد، واحد تجاری توان بیشتری برای حفظ سودهای جاری دارد؛ بنابراین، کیفیت سود واحد تجاری بیشتر است (ثقفی و کردستانی، 1383‌).‌ سود حسابداری که بر مبنای تعهدی شناسایی می‌شود به دو جزء نقدی و تعهدی قابل تقسیم است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که اقلام تعهدی با توان اتکای کمتر به کاهش پایداری سود منجر می‌شود (اسکات و همکاران[xii]، 2005)؛ بنابراین به لحاظ نظری می‌توان گفت هرچه جزء نقدی سود بیشتر باشد، پایداری سود هم بیشتر خواهد بود. همان طوری که تجزیه سود به دو بخش نقدی و تعهدی باعث کاهش میانگین خطای پیش‌بینی می‌شود، تقسیم بخش نقدی سود نیز می‌تواند به کاهش خطای پیش‌بینی منجر گردد. از آنجا که تفکیک اجزای نقدی و تعیین جزء پایدارتر می‌تواند به استفاده‌کنندگان در ارزیابی عملکرد و پیش‌بینی دقیق‌تر سود آینده کمک کند (خدادادی و همکاران، 1391).

 

2-3- ارزشیابی بیش از حد سهام

ادبیات مالی به طور وسیعی حاکی است که ارزشیابی بازار مالی از هر شرکت، رفتارهای مدیریتی و اقدامات شرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. قیمت سهم در هر شرکت، جریان‌های نقدی آینده مورد انتظار را مبتنی بر اطلاعات موجود و آشکار منعکس می‌کند. پنهان کردن یا افشا نکردن اطلاعات مهم درباره جنبه‌های آینده شرکت، ممکن هنگامی که ارزش، است به قیمت‌های نادرستی از سهام منجر گردد (چی و گوپتا[xiii]، 2009). بازار سهام، بیشتر از ارزش واقعی آن باشد، سهام، بیش ارزشیابی شده است. سهام بیش ارزشیابی شده، بدین معنی است که شرکت نخواهد توانست برای توجیه ارزش بازار سهامش دلیل عملکردی را عرضه کند؛ به عبارت دیگر، اگر شرکت بتواند ارزشش را توجیه کند، سهام بیش ارزشیابی نشده است (جنسن[xiv]‌، 2005 الف). مدیران به علت دستیابی به اطلاعات بیشتر، قبل از دیگران (نظیر سرمایه‌گذاران، تحلیل‌گران، بانک‌های سرمایه‌گذاری) به بیش ارزشیابی سهام پی خواهند برد. از نظر جنسن (2005 ب) مدیران شرکت‌های بیش ارزشیابی شده با دو انتخاب روبه‌رو هستند: اول اینکه، می‌توانند با بازار ارتباط برقرار و همه چیز را آشکارا بیان کنند و یا تا تاریخ گزارشگری بعدی منتظر بمانند و عملکردی منفی را گزارش کنند. این انتخاب می‌تواند تأثیرات بالقوه منفی بر حرفه و پاداش مدیران در برداشته باشد. انتخاب دوم مدیران، این است که اقداماتی را در جهت گزارش عملکرد خود به گونه‌ای فراتر از واقعیت انجام دهند و از این طریق، قیمت‌های متورم سهام را توجیه کنند.

 

2-4- پیشینه پژوهش

موسوی شیری و همکاران (1394) به بررسی اثر عدم تقارن اطلاعاتی بر بیش ارزشیابی سهام پرداختند. آنان دریافتند که عدم تقارن اطلاعاتی رابطه مثبت و معناداری با بیش ارزشیابی سهام دارد. در واقع، مدیریت شرکت‌ها، هنگامی‌که دارای مزیت و برتری اطلاعاتی بوده و سودها را دستکاری می‌کنند، موجب می‌شوند بر شدت بیش ارزشیابی سهام افزوده شده و ثروت بلندمدت صاحبان سهام را نابود کنند. نیکومرام و پازوکی (1394) در پژوهشی به بررسی رابطه بین پاداش مدیریت و پایداری سود پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد رابطه‌ای مثبت و مستقیم میان پاداش مدیریت و پایداری سود وجود دارد. رهنمای رودپشتی و همکاران (1393) به بررسی ارزیابی توانایی و تبیین مدل‌های اقلام تعهدی اختیاری و مدل درآمد اختیاری برای کشف مدیریت سود پرداختند. نتایج نشان داد که مدل‌های مدیریت سود مبتنی بر اقلام‌تعهدی اختیاری در مقایسه با مدل درآمد اختیاری توان بیشتری در پیش‌بینی مدیریت سود دارند و علاوه بر آن شاخص مدیریت سود حاصل از مدل‌های مبتنی بر اقلام تعهدی در مقایسه با مدل درآمدی، یک متغیر مربوط و تأثیرگذار بر ارزش بازار سهام شرکت می‌باشد. اسدی و بیات (1393) به بررسی ارتباط گزارشگری محافظه‌کارانه با پیش‌بینی سود مدیریت پرداختند و برای اندازه‌گیری محافظه‌کاری از مدل گیولی و هاین (2000) و باسو (1997) استفاده کردند. نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد مدیران با افزایش محافظه‌کاری، تمایل کمتری برای افشای پیش‌بینی‌های خود دارند. شریفی راد (1392) به بررسی تأثیر ارزشیابی نادرست سهامداران بر بازده آتی سهام پرداخت. یافته‌های وی حاکی از این امر بود که ارزشیابی نادرست سهامداران بر بازده آتی سهام تأثیر معناداری دارد. کرباسی یزدی و راسخ (1392) طی مطالعه خود، به بررسی رابطه اختلاف میان سود حسابداری و سود مأخذ محاسبه مالیات با رشد و پایداری سود پرداختند. یافته‌های آنان حاکی از این امر بود که اختلاف سود حسابداری و سود مأخذ محاسبه مالیات با تغییرات آتی سود خالص بعد از مالیات رابطه معنی‌داری دارد، به طوری که با افزایش این اختلاف از میزان رشد سود خالص شرکت‌ها کاسته می‌شود. همچنین شواهد نشان می‌دهد که اختلاف بین سود حسابداری و سود مأخذ محاسبه مالیات با تغییرات آتی مالیات رابطه معنی‌داری دارد. به طوری که با افزایش این اختلاف بر میزان رشد مالیات در سال‌های آتی افزوده می‌شود. موسوی شیری و همکاران (1391) در پژوهشی به بررسی اثر بیش ارزشیابی سهام بر مدیریت سود پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که بیش ارزشیابی سهام با مدیریت سودهای افزایشی دوره‌های بعد رابطه مثبت و معناداری دارد. رضازاده و گروسی (1390) در پژوهشی به بررسی پایداری تفاضلی اجزای تعهدی و نقدی سود و پیش‌بینی سودآوری پرداختند. یافته‌های پژوهش نشان داد که جزء تعهدی سود نسبت به جزء نقدی آن، رابطه قوی‌تری با میانگین دارایی‌ها در مخرج کسر معیار سودآوری دارد. در مقابل؛ اجزای تعهدی و نقدی سود با سود عملیاتی سال آتی رابطه یکسانی دارند. این یافته‌ها حاکی از آن بود که پایداری تفاضلی اجزای تعهدی و نقدی سود ناشی از مدیریت سود نیست، بلکه به دلیل تأثیر متفاوت اجزای تعهدی و نقدی سود در رشد دارایی‌هاست. مطالعه ملکیان و همکاران (1389)‌، نشان‌دهنده رابطه منفی بین دوره پیش‌بینی، اهرم مالی و عمر شرکت با دقت پیش‌بینی سود بود و رابطه بین گزارش حسابرس با دقت پیش‌بینی را نیز تأیید نمود. همچنین مطالعه کردستانی و باقری (1388) نشان‌دهنده رابطه منفی بین خطای پیش‌بینی سود و درصد تغییر در ارزش‌افزوده اقتصادی بود. نوروش و همکارانش (1385) رابطه سطوح مختلف اقلام تعهدی سرمایه در گردش (جزء تعهدی سود) را با پایداری سود بررسی نموده و دریافتند که با افزایش سطح اقلام تعهدی سرمایه در گردش، پایداری سود کاهش می‌یابد. لوارنس و سانا[xv] (2015) به بررسی پیش‌بینی سود مدیریت و نوسان‌های غیر متعارف پرداختند. آنان دریافتند زمانی که دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت، بالاتر باشد، نوسان‌های غیر متعارف، به‌صورت معناداری کاهش می‌یابد. تامی[xvi] (2013) به بررسی رابطه بین پایداری سود در طول چرخه‌های تجاری پرداخته است. او دریافت که سود در دوره رونق نسبت به دوره رکود پایداری بیشتری دارد. وی همچنین به بررسی پایداری اقلام تشکیل‌دهنده سود (بخش نقدی و غیر نقدی سود) پرداخت و بر این اساس دریافت که پایداری بخش نقدی، بیشتر از بخش تعهدی است. بر اساس مطالعات کیلور[xvii] (2009)‌، شرکت‌های دارای هموارسازی سود بالاتر؛ تأثیر عوامل بی‌ثباتی سود بر خطای پیش‌بینی سود کمتر از شرکت‌های دارای هموارسازی سود پایین است. همچنین در شرکت‌های دارای کارایی عملیاتی پایین تأثیر عوامل بی‌ثباتی سود بر خطای پیش‌بینی سود بیشتر از شرکت‌های دارای کارایی عملیات بالا است. وای و مورس (2009 ب) اثر محافظه‌کاری در پیش‌بینی سود مدیریت را مورد آزمون قرار دادند. آنان بر اساس نتایج پژوهش خود بیان نمودند که عمل به حسابداری محافظه‌کارانه؛ جانشینی برای پیش‌بینی سود مدیریت است و به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی در بازار و کاهش بالقوه دعاوی قضایی از طریق گزارشگری به موقع اخبار نامساعد منجر می‌گردد. فانگ[xviii] (2009) نقش دقت پیش‌بینی سود مدیریت را در برآورد خطای پیش‌بینی سود را مورد مطالعه قرار داد. نتایج پژوهش مذکور حاکی از وجود یک رابطه منفی و قوی، میان دقت پیش‌بینی سود مدیریت و خطای پیش‌بینی سود بود.

 

3- فرضیه‌های پژوهش

با توجه به اهمیت مبانی نظری مطروحه و به منظور حصول اهداف پژوهش، فرضیه‌های زیر مطرح می‌گردند:

• فرضیه اول: خطای پیش‌بینی سود مدیریت، بر پایداری اجزای نقدی سود، تأثیر منفی و معناداری دارد.
• فرضیه دوم: خطای پیش‌بینی سود مدیریت، بر پایداری اجزای تعهدی سود، تأثیر منفی و معناداری دارد.
• فرضیه سوم: خطای پیش‌بینی سود مدیریت، بر ارزشیابی بیش از حد سهام، تأثیر مثبت و معناداری دارد.

 

 

4-  مدل پژوهش

به منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش، مدل‌های رگرسیونی زیر برازش خواهد شد.

مدل فرضیه اول

 

مدل فرضیه دوم

 

مدل فرضیه سوم

 

که در روابط فوق:

‌CASHPERSISTANCE: پایداری جزء نقدی سود، ACCRUALPERSISTANCE: پایداری جزء تعهدی سود، STOCKOVEREVALUTION: ارزشیابی بیش از حد سهام، MFE: خطای پیش‌بینی سود مدیریت، SIZE: اندازه شرکت، CFO: جریان وجوه نقدی عملیاتی، ROA: نرخ بازده دارایی‌ها،∆SALES: رشد فروش شرکت، B/M: نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار، LEV: اهرم مالی و AGE: عمر شرکت می‌باشد.

به ترتیب؛ مطابق با پژوهش‌های فانگ (2009)، اسلوان (1996) و رودزکروپف و همکاران (2005)، خطای پیش‌بینی سود مدیریت، پایداری اقلام نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام، محاسبه گردیدند.

 

5- متغیرها و شیوه سنجش آن‌ها

5-1- خطای پیش‌بینی سود مدیریت

مطابق با پژوهش فانگ (2009)‌ خطای پیش‌بینی سود مدیریت از تفاضل بین اولین پیش‌بینی سود سال آینده هر سهم منهای سود واقعی هر سهم سال آینده تقسیم بر اولین پیش‌بینی سود سال آینده به دست خواهد آمد.

 

5-2- پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود

به پیروی از اسلوان (1996)‌، برای تعیین جزء تعهدی سود یا اقلام تعهدی عملیاتی (ACC_t) از روش غیرمستقیم؛ یعنی روش ترازنامه استفاده شده است. طبق روش غیرمستقیم، جزء تعهدی سود برابر است با تغییرات حساب‌های مربوط به سرمایه در گردش عملیاتی به استثنای هزینه‌های مالی معوق و مالیات و سود سهام پرداختنی (چون این اقلام، عملیاتی نیستند) منهای هزینه استهلاک دارایی‌های مشهود و نامشهود و ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان؛ بنابراین، جزء تعهدی سود، مطابق با رابطه 1 عبارت است از:

(1)	ACCt=GrWCt-DEPAMt-ΔPBRt

 

همچنین مطابق با رابطه 2، تغییرات مانده حساب‌های مربوط به سرمایه در گردش (GrWC_t) برابر است با:

(2)	GrWCt= (ΔARt+ΔINVt+ΔCAOt)-(ΔAPt+ΔCLOt)

 

که در رابطه فوق:

DEPAM_t: هزینه استهلاک دارایی‌های مشهود و نامشهود دوره t، ‌ΔPBRt: خالص افزایش در ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان در دوره t، ΔARt: تغییرات حساب‌ها و اسناد دریافتنی تجاری در دوره t، ‌ΔINV_t‌: تغییرات موجودی‌ها در دوره t، ΔCAO_t: تغییرات سایر دارایی‌های جاری به استثنای موجودی نقد و بانک در دوره t، ‌ΔAP_t‌: تغییرات حساب‌ها و اسناد پرداختنی تجاری در دوره t، ‌ΔCLO_t‌: تغییرات سایر بدهی‌های جاری به استثنای هزینه‌های مالی معوق، مالیات و سود سهام پرداختنی در دوره t می‌باشد. باید توجه داشت که جریان‌های نقدی یا همان جزء نقدی سود (CFO_t)‌؛ مطابق با رابطه 3‌، برابر است با سود عملیاتی منهای جزء تعهدی سود؛ به عبارت دیگر:

(3‌)	CFOt=Operation Income - Acct

 

5-3- ارزشیابی بیش از حد سهام

در ادبیات حسابداری، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری ( )، به‌عنوان نماینده‌ای برای ارزشیابی‌های نادرست سهام و فرصت‌های رشد استفاده شده است. رودرزکروپف و همکاران[xix] (2005) نشان دادند که اگر معیار درستی برای ارزش واقعی شرکت (V) باشد، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری را می‌توان به دو بخش تجزیه نمود:

(4)

در رابطه فوق، ارزش بازار به ارزش واقعی ( )، بیانگر ارزشیابی‌های نادرست و ارزش واقعی به ارزش دفتری ( )، بیانگر فرصت‌های رشد می‌باشد. شکل لگاریتمی رابطه 4 را می‌توان به‌صورت زیر تبیین نمود.

(5)

 

در رابطه فوق، حروف کوچک نشان‌دهنده لگاریتم طبیعی متغیرهای مربوط است. اگر بازار به درستی فرصت‌های رشد آینده، نرخ‌های تنزیل و جریان‌های نقدی را پیش‌بینی نماید، عبارت مساوی با صفر خواهد بود و بخش ارزشیابی نادرست از ارزش بازار (عبارت ) در تمامی زمان‌ها برابر با لگاریتم نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری  خواهد بود. چنانچه بازار در برآورد جریان‌های نقدی آتی تنزیل شده اشتباه شود و یا بازار، تمام اطلاعاتی را نداشته باشد که مدیران در اختیار دارند. رودرزکروپف و همکاران (2005) نشان دادند که بخشی از  بین تمام شرکت‌های هر صنعت یا بازار، مشترک است. در حالی که بخش دیگر آن، مخصوص شرکت است. لذا آنان، لگاریتم نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری  را به سه بخش تقسیم نمودند:

• بخش اول: تفاوت بین قیمت مشاهده شده بازار و معیار ارزشیابی که ارزش واقعی بلندمدت (خطای ویژه شرکت) را منعکس می‌نماید،
• بخش دوم: تفاوت بین ارزشیابی مبتنی بر ارزش واقعی سالانه و ارزشیابی که ارزش واقعی بلندمدت (خطای سری زمانی صنعت) را منعکس می‌نماید.
• بخش سوم: تفاوت بین ارزشیابی مبتنی بر ارزش واقعی بلندمدت و ارزش دفتری (ارزش واقعی بلندمدت به ارزش دفتری).

آنان ارزش واقعی را یک تابع خطی از اطلاعات حسابداری ویژه شرکت در نقطه‌ای از زمان ‌( ) و برداری از مضارب حسابداری مشروط (α) بیان نموده‌اند؛ بنابراین، رابطه 5 را می‌توان به‌صورت زیر توسعه داد.

(6)

 

در رابطه فوق، حروف i،j و t، بیان‌کننده شرکت، سال و نوع صنعت می‌باشند. در الگوی فوق، m_it: لگاریتم طبیعی ارزش دفتری سهام شرکت i در پایان سال t، b_it: لگاریتم طبیعی ارزش دفتری سهام شرکت i در پایان سال t، _jtα و : ارزش واقعی برآوردی شرکت i مبتنی بر مضارب ارزشیابی سطح صنعت در بلند می‌باشند. تفاوت کلیدی در عبارات ارزش واقعی این است که مضارب سالانه به‌صورت ( ) و ضرایب بلندمدت به‌صورت ( ) بیان می‌شوند. بخش اول از رابطه (3) ( )، اختلاف بین ارزش بازار و ارزش واقعی مربوط به شرکت i در زمان t می‌باشد. این بخش از خطای ارزشیابی خطای سری زمانی صنعت نامیده می‌شود. ابن اختلاف مقداری را نشان می‌دهد که کل صنعت ممکن است در سال مشخصی، نادرست ارزشیابی شده باشد. مجموع بخش اول و دوم در رابطه ‌6 نشان‌دهنده کل خطاهای ارزشیابی است. بخش سوم از رابطه ‌6 (‌ )، بیان‌کننده اختلاف بین ارزش واقعی بلندمدت و ارزش دفتری است. توجه به این نکته ضروری است که هر یک از سه بخش ذکر شده در عرض شرکت‌ها و سال‌ها تغییر می‌کنند؛ زیرا هر بخش ( ) را در بر می‌گیرد که اطلاعات حسابداری شرکت i برای سال t است. در پژوهش حاضر برای برآورد ارزش‌های واقعی ( ) ارزش بازار به صورت تابعی خطی از متغیرهای ارزش دفتری، سود خالص و اهرم مالی بیان می‌گردد.

(7)

 

 

در الگوی فوق، m_it: لگاریتم طبیعی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام، b_it: لگاریتم طبیعی ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام، ‌Ln|NI|_it: لگاریتم طبیعی قدر مطلق سود خالص، ‌LEV_it: اهرم مالی بازار و _it‌ɛ: خطای الگو بوده و در واقع بیان‌کننده مقدار برآوردی خطای ویژه شرکت می‌باشد. از آنجایی که سود خالص گاهی اوقات منفی می‌باشد، به‌صورت ارزش قدر مطلق (|NI|) به همراه متغیر مجازی I

(8)

 

 

برای محاسبه ضرایب بلندمدت در هر صنعت ( )، ( ) های به دست آمده از رگرسیون‌های سالیانه میانگین گرفته می‌شود. برای همه ( ) ها معادله زیر مطابق با رابطه 9 صادق خواهد بود.

(9)

K=1,2,…,10

 

در رابطه فوق، K: تعداد سال‌های بررسی متغیرها می‌باشد. باید توجه داشت که ارزش برآورد شده ( ) به‌صورت هم‌ارزش جور شده از معادله ارزش بازار به‌صورت رابطه 10 تبیین خواهد شد.

(10)

 

 

باید توجه داشت که  های بکار برده شده در الگوی یاد شده، با نرخ‌های تنزیل و رشد مناسب خواهد بود که در طول زمان تغییر خواهند نمود. بر اساس نتایج پژوهش رودزکروپف و همکاران (2005)، برآورد از ارزش واقعی بلندمدت می‌تواند منعکس‌کننده اطلاعاتی باشد که در اختیار مدیران قرار دارد و برای بازار در زمان t ناشناخته است. این مطلب حاکی از این امر است که برآورد از خطای سری زمانی صنعت می‌تواند شکلی از ارزشیابی نادرست سهام باشد. بر اساس مبانی نظری مطروحه، متغیر مستقل الگوی اصلی پژوهش در جهت سنجش بیش ارزشیابی سهام، کل خطاهای ارزشیابی (خطاهای ارزشیابی ویژه شرکت بعلاوه خطای سری زمانی صنعت) می‌باشد (رودرزکروپف و همکاران،2005؛ موسوی شیری و همکاران، 1391).

 

5-4- اندازه شرکت

مطابق با پژوهش مارچیا و مورا[xx] (2010)، اندازه شرکت عبارت است از لگاریتم طبیعی دارایی‌های یک شرکت در پایان دوره مالی.

 

5-5- اهرم مالی

اهرم مالی عبارت است از نسبت کل بدهی‌های یک شرکت به کل دارایی‌هایش (هان و همکاران[xxi]، 2015).

 

5-6- عمر شرکت

عمر یک شرکت عبارت است از سال پذیرش در بورس تا دوره مورد بررسی (دی جی امیل و همکاران[xxii]، 2013).

 

5-7- فرصت‌های سودآوری

این نسبت از تقسیم ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام بر ارزش بازار آن‌ها به دست می‌آید (لطیف و همکاران[xxiii]، 2012).

 

5-8- نسبت سهامداران نهادی

نسبت سهام تحت تملک سرمایه‌گذاران نهادی برابر است با نسبت سهام تحت تملک سهامداران نهادی به کل سهامداران شرکت در پایان سال. سهامداران نهادی آن دسته از سهامداران شرکت هستند که حداقل 20 درصد سهام شرکت را دارا باشند (مادیتینوس و همکاران[xxiv]، 2012).

 

5-9- جریان‌های نقدی

منظور از جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی، جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های اصلی و مستمر واحد تجاری می‌باشد (قاسمی و نامدار، 1394).

 

5-10- نرخ بازده دارایی‌ها

مطابق با رابطه 11، نرخ بازده دارایی‌ها قابل محاسبه است (قاسمی و نامدار، 1394).

(11)

=ROA	سود خالص
	کل دارایی‌ها

 

5-11- نرخ رشد فروش

مطابق با رابطه 12، نرخ رشد فروش قابل محاسبه است (قاسمی و همکاران، 1394).

(12)

که در رابطه فوق:

SALES_t: فروش سال جاری و SALES_t-1: فروش سال گذشته می‌باشد.

 

6-  روش‌شناسی پژوهش

روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی- علّی بوده که به بررسی تأثیر خطای پیش‌بینی سود مدیریت بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام می‌پردازد که طرح آن از نوع تجربی و با استفاده از رویکرد پس‌رویدادی است. به منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش از رگرسیون خطی چند متغیره که مبتنی بر داده‌های پانل و ترکیبی از سری‌های زمانی بوده، استفاده شده است که با استفاده از روش‌های آماری و اقتصادسنجی به بررسی روابط بین متغیرهای پژوهش می‌پردازد. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای استفاده شده و اطلاعات و داده‌های مورد نیاز جهت اثبات فرضیه پژوهش از طریق مطالعه صورت‌های مالی شرکت‌های موجود در جامعه آماری گردآوری و برای تحلیل آن‌ها از نرم‌افزارهای Spss نسخه 22، Exel و Eviws نسخه 8 استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر با توجه به هدف آن و شرایط اجرای آن کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار را شامل می‌شود و با توجه به هدف تعمیم‌پذیری یافته‌های پژوهش به کلیه شرکت‌های بازار بورس ایران، روش نمونه‌گیری مناسب بر مبنای هدفمند و حذف سیستماتیک می‌باشد که محققین پیشین نیز جهت حذف آثار متغیرهای مداخله‌گر صنعتی سعی کردند نمونه‌گیری به طور مشخص از صنایعی انجام شود که اولاً تعداد نمونه کافی داشته باشند و ثانیاً ماهیت مشابه با فعالیت شرکت‌های کلی بورس داشته باشند. در نهایت نمونه آماری پژوهش در دوره زمانی 1393-1384 شامل شرکت‌هایی می‌باشد که مجموعه شرایط زیر را داشته باشند:

• این شرکت‌ها باید قبل از سال 1384 در بورس حضور داشته و از ابتدای سال 1384 سهام آن‌ها در بورس مورد معامله قرار گرفته و معاملاتی باشد.
• این شرکت‌ها نبایستی در طول سال‌های 1384 تا 1393 وقفه عملیاتی داشته باشند.
• سال مالی این شرکت‌ها می‌بایست منتهی به 29 اسفند باشد (به لحاظ افزایش قابلیت مقایسه).
• شرکت‌ها در طول دوره بررسی، تغییر سال مالی نداده و اطلاعات مورد نیاز به منظور استخراج داده‌ها در دسترس باشد.
• شرکت‌ها جزء بانک‌ها و سایر مؤسسات مالی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و واسطه‌گری و هلدینگ و لیزینگ نباشد، زیرا نحوه گزارشگری مالی و ماهیت درآمدها و هزینه‌ها در آن‌ها متفاوت است.
• شرکت‌ها در طی قلمرو زمانی تحقیق، زیان‌ده نباشند.

با توجه به محدودیت‌های عنوان شده در انتخاب جامعه آماری پس از اعمال این محدودیت‌ها تعداد 64 شرکت به عنوان نمونه آماری به صورت هدفمند انتخاب شد که با توجه به قلمرو زمانی 10 ساله تحقیق، در نهایت تعداد کل مشاهدات 640 سال - شرکت می‌باشد.

 

7- یافته‌های پژوهش

7-1- بررسی آمار توصیفی متغیرهای مورد استفاده

آمار توصیفی متغیرهای مورد استفاده به اختصار در جدول 1 نشان داده شده است.

 

جدول 1: نتایج بررسی آمار توصیفی متغیرهای مورد استفاده

نام متغیر	بیشینه	کمینه	میانگین	میانه	انحراف معیار	تعداد مشاهدات
خطای پیش‌بینی سود	112/2	128/0	181/1	988/1	309/1	610
پایداری جزء نقدی سود	912/0	218/0	529/0	615/0	415/1	610
پایداری جزء تعهدی سود	817/0	199/0	345/0	377/0	483/2	610
ارزشیابی بیش از حد سهام	1	0	5/0	1	918/3	610
اندازه شرکت	757/5	123/4	699/4	598/4	112/4	610
اهرم مالی	834/0	211/0	425/0	569/.	871/3	610
عمر شرکت	45	15	18	17	889/4	610
فرصت‌های سودآوری	181/2	923/0	458/1	934/1	309/2	610
نسبت سهامداران نهادی	889/	333/0	533/0	889/0	123/4	610
نسبت جریان‌های نقدی	485/3	184/1-	455/1	648/1	829/1	610
نرخ بازده دارایی‌ها	391/0	181/0	203/0	322/0	101/2	610
نرخ رشد فروش	415/2	388/0	538/0	607/0	658/4	610

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

به لحاظ آنکه در متغیرهای خطای پیش‌بینی سود، پایداری جزء نقدی سود و پایداری جزء تعهدی سود، مقادیر میانه از میانگین بیشتر است، این نکته پدیدار می‌گردد که در متغیرهای مذکور، چولگی به راست وجود دارد. همچنین مشاهده می‌گردد که مقادیر انحراف معیار، زیاد نبوده که حاکی از این امر است که پراکندگی داده‌های نمونه، در سطح نسبتاً کمی می‌باشد.

 

 

7-2- آزمون نرمال بودن داده‌ها و آزمون نبود همخطی

به منظور بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون جارک برا و به منظور بررسی همخطی از معیارهای تولرانس و عامل تورم واریانس استفاده شده است. نتایج آزمون‌های مذکور در جدول 2 نشان داده شده است.

 

جدول 2‌: نتایج آزمون نرمال بودن و عدم وجود همخطی

نام متغیر	آماره  جارک برا	احتمال آماره جارک برا	آماره‌های همخطی
			تلرانس	عامل تورم واریانس
خطای پیش‌بینی سود	935/11	054/0	995/0	005/1
اندازه شرکت	824/33	632/0	998/0	002/1
جریان وجوه نقدی عملیاتی	654/10	065/0	854/0	156/1
نرخ بازده دارایی‌ها	214/22	077/0	888/0	122/1
رشد فروش شرکت	521/45	064/0	854/0	156/1
نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار	457/22	062/0	765/0	245/1
اهرم مالی	521/22	087/0	812/0	188/1
عمر شرکت	102/10	088/0	862/0	038/1
پایداری جزء نقدی سود	524/10	214/0
پایداری جزء تعهدی سود	333/25	100/0
ارزشیابی بیش از حد سهام	526/13	122/0

 منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

از آنجایی که احتمال آماره جارک – برا برای تمامی متغیرها، بیش از سطح خطای 5% است، نرمال بودن آن‌ها مورد تأیید می‌باشد. همچنین به‌واسطه آنکه مقدار تلرانس و عامل تورم واریانس برای متغیرهای مستقل و کنترلی، به ترتیب بیش از 2/0 و کمتر از 5 می‌باشد، این نتیجه حاصل می‌گردد که میان آن‌ها، همخطی وجود ندارد.

 

7-3- آزمون واریانس ناهمسانی

به منظور بررسی واریانس ناهمسانی از آزمون وایت استفاده شده و نتایج آزمون مذکور در جدول 3 نشان داده شده است.

 

جدول 3: نتایج آزمون واریانس ناهمسانی

ردیف	فرضیه	آماره وایت	درجه آزادی	احتمال آماره وایت
1	اول	555/2	313 و 3	725/0
2	دوم	965/2	412 و 3	652/0
3	سوم	666/2	521 و 4	112/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به آنکه احتمال آماره آزمون وایت بیش‌تر از سطح خطای 5% می‌باشد، همسانی واریانس تأیید شده؛ لذا مشکل ناهمسانی واریانس وجود ندارد.

 

7-4- آزمون تشخیص مدل (اف‌لیمر) و آزمون هاسمن

برای تعیین معنی‌دار بودن روش اثرات ثابت از آزمون اف‌لیمر استفاده می‌شود. در صورتی که نتایج حاکی از استفاده از داده‌های تابلویی باشد، به منظور گزینش مناسب بین مدل اثرات ثابت و اثرات تصادفی از آزمون هاسمن استفاده می‌شود. جدول 4‌ نتایج آزمون تشخیص مدل و انتخاب الگوی مناسب را نشان می‌دهد.

 

جدول 4‌: نتایج آزمون اف لیمر و هاسمن برای تعیین نوع توزیع داده‌های پژوهش

فرضیه	آزمون	آماره آزمون	درجه آزادی	احتمال آماره آزمون	نتیجه‌گیری
اول	اف لیمر	444/21	333 و 65	000/0	استفاده از داده‌های تابلویی
	هاسمن	824/12	5	000/0	استفاده از اثرات ثابت
دوم	اف لیمر	632/25	325 و 41	000/0	استفاده از داده‌های تابلویی
	هاسمن	524/13	5	000/0	استفاده از اثرات ثابت
سوم	اف لیمر	632/10	327 و 44	000/0	استفاده از داده‌های تابلویی
	هاسمن	721/11	4	000/0	استفاده از اثرات ثابت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج جدول 3 حاکی از آن است که احتمال آماره آزمون اف لیمر کمتر از سطح خطای 5% است. لذا توزیع داده‌های پژوهش، از نوع تابلویی است. از این‌رو در ادامه، تعیین روش تخمین (روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی) با کمک آزمون هاسمن صورت گرفت که با توجه به اینکه احتمال آماره خی دو، کمتر از سطح خطای 5% بود، استفاده از روش اثرات ثابت تأیید شد.

7-5- آزمون فرضیه اول: با افزایش خطای پیش‌بینی سود مدیریت، پایداری اجزای نقدی سود کاهش می‌یابد.

مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه مذکور در جدول ‌5 نشان داده شده است.

 

جدول 5: نتایج برازش مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه اول

متغیر		نماد		مقدار ضریب		آماره تی	احتمال آماره تی
مقدار ثابت		C		254/10		132/5	0000/0
خطای پیش‌بینی سود		MFE		666/25-		652/7-	0211/0
اندازه شرکت		SIZE		342/21		611/6	035/0
جریان وجوه نقدی عملیاتی		CFO		652/12		825/9	0431/0
نرخ بازده دارایی‌ها		ROA		321/22		633/6	0214/0
رشد فروش شرکت		ΔSALES		624/33		345/5	0326/0
نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار		B/M		513/1-		0523/0-	2753/0
اهرم مالی		LEV		632/4-		254/1-	6522/0
عمر شرکت		AGE		972/7		365/4	0106/0
ضریب تعیین	ضریب تعیین تعدیل شده		دوربین واتسون		آماره اف		احتمال آماره اف
65/0	62/0		02/2		233/100		000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بر اساس اطلاعات جدول 4، خطای پیش‌بینی سود بر پایداری جزء نقدی سود تأثیر منفی و معناداری دارد؛ زیرا ضمن منفی بودن علامت ضریب رگرسیونی مربوط به متغیر خطای پیش‌بینی سود (666/25-)، مقدار احتمال آماره تی آن (0211/0)، کمتر از سطح خطای 5% می‌باشد، لذا فرضیه اول سطح اطمینان 95% تأیید می‌شود؛ به عبارت دیگر، خطای پیش‌بینی سود منجر به کاهش پایداری جزء نقدی سود می‌گردد. بر اساس ضریب تعیین تعدیل شده، حدود 62% تغییرات پایداری جزء نقدی، ضمن توجه به تأثیر متغیرهای کنترلی، توسط تغییرات خطای پیش‌بینی سود توضیح داده می‌شود. به لحاظ آنکه مقدار آماره دوربین – واتسون در بازه صفر و تفاضل آن از 4 (41/2>02/2>89/1) قرار دارد، فرض وجود خودهمبستگی نوع اول میان متغیرها رد شده و در نهایت، به لحاظ آنکه احتمال آماره اف، کمتر از سطح خطای 5% می‌باشد، معنادار بودن مدل رگرسیونی برازش شده تأیید می‌گردد.

7-6- آزمون فرضیه دوم:با افزایش خطای پیش‌بینی سود مدیریت، پایداری اجزای تعهدی سود کاهش می‌یابد.

مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه مذکور در جدول 6 نشان داده شده است.

 

جدول 6: نتایج برازش مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه دوم

متغیر		نماد		مقدار ضریب		آماره تی	احتمال آماره تی
مقدار ثابت		C		548/10		563/5	000/0
خطای پیش‌بینی سود		MFE		336/12-		652/6-	0011/0
اندازه شرکت		SIZE		521/2		452/1	2514/0
جریان وجوه نقدی عملیاتی		CFO		633/6		625/8	0062/0
نرخ بازده دارایی‌ها		ROA		452/12		195/4	0122/0
رشد فروش شرکت		ΔSALES		555/10-		301/1-	3224/0
نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار		B/M		625/4-		547/1-	3257/0
اهرم مالی		LEV		625/11-		874/5-	5414/0
عمر شرکت		AGE		332/6-		214/2-	0664/0
ضریب تعیین	ضریب تعیین تعدیل شده		دوربین واتسون		آماره اف		احتمال آماره اف
69/0	67/0		13/2		254/120		000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بر اساس اطلاعات جدول 5، خطای پیش‌بینی سود بر پایداری جزء تعهدی سود تأثیر منفی و معناداری دارد؛ زیرا ضمن منفی بودن علامت ضریب رگرسیونی مربوطه به خطای پیش‌بینی سود ‌(336/12-)، مقدار احتمال آماره تی آن (0011/0) کمتر از سطح خطای 5% می‌باشد، لذا فرضیه دوم سطح اطمینان 95% تأیید می‌شود؛ به عبارت دیگر، خطای پیش‌بینی سود منجر به کاهش پایداری جزء تعهدی سود می‌گردد. بر اساس ضریب تعیین تعدیل شده، حدود 67% تغییرات پایداری جزء تعهدی، ضمن توجه به تأثیر متغیرهای کنترلی، توسط تغییرات خطای پیش‌بینی سود توضیح داده می‌شود. به لحاظ آنکه مقدار آماره دوربین – واتسون در بازه صفر و تفاضل آن از 4 (47/2>13/2>32/1) قرار دارد، فرض وجود خودهمبستگی نوع اول میان متغیرها رد شده و در نهایت، به لحاظ آنکه احتمال آماره اف، کمتر از سطح خطای 5% می‌باشد، معنادار بودن مدل رگرسیونی برازش شده تأیید می‌گردد.

7-7- آزمون فرضیه سوم: با افزایش خطای پیش‌بینی سود مدیریت، ارزشیابی بیش از حد سهام افرایش می‌یابد.

مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه مذکور در جدول 7 نشان داده شده است.

 

جدول 7: نتایج برازش مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه سوم

متغیر		نماد		مقدار ضریب		آماره تی	احتمال آماره تی
مقدار ثابت		C		652/10		652/6	000/0
خطای پیش‌بینی سود		MFE		655/12		193/5	0001/0
اندازه شرکت		SIZE		102/3		152/1	2541/0
جریان وجوه نقدی عملیاتی		CFO		135/6		425/4	0002/0
نرخ بازده دارایی‌ها		ROA		438/6		097/3	0003/0
رشد فروش شرکت		ΔSALES		597/3		588/0	3931/0
نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار		B/M		411/4		111/1	0089/0
اهرم مالی		LEV		529/10		990/0	6208/0
عمر شرکت		AGE		697/12		674/1	311/0
ضریب تعیین	ضریب تعیین تعدیل شده		دوربین واتسون		آماره اف		احتمال آماره اف
60%	55%		15/2		952/64		000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بر اساس اطلاعات جدول 7، خطای پیش‌بینی سود بر ارزشیابی بیش از حد سهام تأثیر مثبت و معناداری دارد؛ زیرا ضمن مثبت بودن علامت ضریب رگرسیونی مربوطه به خطای پیش‌بینی سود (655/12)، مقدار احتمال آماره تی آن (0001/0) کمتر از سطح خطای 5% می‌باشد، لذا فرضیه سوم سطح اطمینان 95% تأیید می‌شود؛ به عبارت دیگر، خطای پیش‌بینی سود منجر به افزایش بر ارزشیابی بیش از حد سهام می‌گردد. بر اساس ضریب تعیین تعدیل شده، حدود 55% تغییرات بر ارزشیابی بیش از حد سهام، ضمن توجه به تأثیر متغیرهای کنترلی، توسط تغییرات خطای پیش‌بینی سود توضیح داده می‌شود. به لحاظ آنکه مقدار آماره دوربین – واتسون در بازه صفر و تفاضل آن از 4 (44/2>15/2>87/1) قرار دارد، فرض وجود خودهمبستگی نوع اول میان متغیرها رد شده و در نهایت، به لحاظ آنکه احتمال آماره اف، کمتر از سطح خطای 5% می‌باشد، معنادار بودن مدل رگرسیونی برازش شده تأیید می‌گردد.

8-    بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به آزمون فرضیه‌های اول و دوم، با افزایش سطح خطای پیش‌بینی سود مدیریت، پایداری اقلام نقدی و تعهدی سود کاهش می‌یابد که یافته‌های مذکور در انطباق با یافته‌های گونگ و همکاران (2009) می‌باشد. واضح است که هرچه میزان پایداری اقلام نقدی و تعهدی سود کمتر باشد، روند پیش‌بینی کسب سود برای سال‌های آتی دشوارتر خواهد شد که این عامل باعث خواهد شد سرمایه‌گذارانی که قصد انجام سرمایه‌گذاری در این‌گونه واحدهای تجاری را دارند، اطمینان خاطر کمتری از این بابت داشته باشند؛ چرا که هرچه پایداری سود کمتر باشد، امکان پیش‌بینی روند آن در سال‌های بعد دشوارتر خواهد شد که به تبع آن ممکن است روند جذب سرمایه‌گذاران جهت انجام سرمایه‌گذاری نیز کاهش یابد. با توجه به نتایج حاصله، به مدیران واحدهای تجاری پیشنهاد می‌گردد که با بررسی دقیق وضعیت واحد تجاری خود از نظر عملکرد مالی و انجام فعالیت‌های کارشناسانه، شرایط لازم را برای پایداری سود حاصله فراهم نموده و از این طریق، امکانات لازم را برای پیش‌بینی روند کسب سود را فراهم آورند. به سرمایه‌گذاران و فعالان بازار بورس نیز پیشنهاد می‌گردد به منظور انجام سرمایه‌گذاری‌های موفق و همچنین امکان‌سنجی پیش‌بینی روند کسب سود، شرکت‌هایی را برای انجام سرمایه‌گذاری انتخاب نمایند که دارای پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود بالاتری باشند. در نهایت به محققین دانشگاهی پیشنهاد می‌گردد که در بررسی عوامل مؤثر بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود، فاکتور سطح خطای پیش‌بینی سود مدیریت را نیز مورد توجه داشته باشند.

نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم حاکی از آن است که با افزایش سطح خطای پیش‌بینی سود مدیریت، ارزشیابی بیش از حد سهام نیز افزایش خواهد یافت که یافته‌های مذکور در انطباق با یافته‌های گونگ و همکاران (2009) می‌باشد. بدیهی است هرچه خطای پیش‌بینی سود بیشتر گردد، امکان پیش‌بینی دریافت سود و همچنین روند افزایش (کاهش) قیمت سهام نیز دشوارتر خواهد شد. از آنجایی که هر چه سطح خطای پیش‌بینی سود مدیریت بیشتر گردد، میزان کسب سود نیز کاهش خواهد یافت، مدیریت آن واحد تجاری درصدد خواهد بود که با افزایش ارزشیابی بیش از حد قیمت سهام، روند کسب سود را به این مسیر کشانده تا از این طریق، زمینه‌های لازم را برای کسب سود فراهم آورد. با توجه به آنکه خطای پیش‌بینی سود باعث بیش ارزشیابی سهام شده است، به سرمایه‌گذاران، فعالان بازار بورس و محققین دانشگاهی پیشنهاد می‌گردد که در هنگام مطالعه عوامل مؤثر بر بیش ارزشیابی سهام، به فاکتور خطای پیش‌بینی سود مدیریت به‌عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار، توجه لازم را داشته باشند. چرا که نتایج حاصله، دال بر تأثیر مثبت خطای پیش‌بینی سود مدیریت بر ارزشیابی بیش از حد سهام داشته است. بدیهی است به تبع خطای زیاد مدیریت در پیش‌بینی سود، امکان ارزشیابی بیش از حد سهام وجود خواهد داشت که در نهایت این نتیجه حاصل خواهد شد که قیمت سهام، بیشتر از ارزش واقعی آن برآورد گردد که این امر موجب این خواهد شد که سرمایه‌گذاران در انجام سرمایه‌گذاری در آن شرکت، متضرر گردند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1- گروه حسابداری، دانشگاه تهران، تهران، ایران،( نویسنده مسئول)   [e-mail]

2- گروه حسابداری، مؤسسه آموزش عالی تاکستان، تاکستان، ایران.  [e-mail]

[3]-  گروه حسابداری، دانشگاه زنجان،زنجان ، ایران.

---

[i] Financial Reporting

[ii] Jag

[iii] Fairfield et al

[iv] Zho

[v] Stock Return

[vi] FASB

[vii] Dechow & Dichev

[viii] Dechow et al

[ix] Wai & Morse

[x] Earnings Quality

[xi] Earnings Persistence

[xii] Scott et al

[xiii] Chi & Gupta

[xiv] Jensen

[xv]Lawrence & Sana

[xvi]‌Tomy

[xvii] Caylor

[xviii] Fang

[xix]‌ Rhodes-Kropf et al

[xx]Marchica & Mura

[xxi]Haan et al

[xxii]‌ Djamil et al

[xxiii]‌ Latif et al

[xxiv]‌ Maditinos et al

مراجع

فهرست منابع

1)  اسدی، غلامحسین و مرتضی بیات، (1393)، "تأثیر محافظه‌کاری بر پیش‌بینی‌های مدیریت از سود"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره 21، شماره 1، صص 19 تا 38.

2)  ثقفی، علی و غلامرضا کردستانی، (1383)‌، "بررسی و تبیین رابطه بین کیفیت سود و واکنش بازار به تغییرات سود نقدی"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، شماره 37‌، صص ‌51 تا 72.

3)   جهانخانی، علی و علی پارسائیان،‌ (1376)، "مدیریت مالی"، تهران، انتشارات سمت.

4)  خدادادی، ولی، رامین قربانی، سعید حاجی زاده و پیمان حیدری مقدم، (1391)‌،‌"بررسی پایداری اجزای نقدی سود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، دانش حسابداری، سال سوم، شماره 9، صص 79 تا 99.

5)  رضازاده، جواد و حبیب الله گروسی، (1390)‌، "پایداری تفاضلی اجزای تعهدی و نقدی سود و پیش‌بینی سودآوری"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره 18‌، شماره 63، صص 81 تا 94.

6)  رهنمای رودپشتی، فریدون، صادق رضایی و اله کرم صالحی، (1393)،"ارزیابی توانایی و تبیین مدل‌های اقلام تعهدی اختیاری و مدل درآمد اختیاری برای کشف مدیریت سود"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 6، شماره 23، صص 17 تا 40.

7)  شریفی راد، حسین، ‌(1392)‌، "تأثیر ارزشیابی نادرست سهامداران بر بازده آتی سهام"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

8)  قاسمی، علی و ندا نامدار، (1394)، ‌"تأثیر ویژگی‌های هیئت‌مدیره بر کیفیت گزارشگری مالی در شرایط وجود و نبود عدم تقارن اطلاعاتی"، سومین کنفرانس بین‌المللی اقتصاد، مدیریت و حسابداری. تهران، مرکز همایش‌های بین‌المللی.

9)  قاسمی، علی، وهاب رستمی و فاطمه عاشری، (1394)، " توانایی مدیریت و معیارهای سنجش کیفیت سود (با تمرکز بر ارائه مجدد، پایداری و کیفیت اقلام تعهدی سود)"، سومین کنفرانس بین‌المللی اقتصاد، مدیریت و حسابداری. تهران، مرکز همایش‌های بین‌المللی.

10)       کرباسی یزدی، حسین و صالح سمن راسخ، (1392)‌، "رابطه اختلاف میان سود حسابداری و سود مأخذ محاسبه مالیات با رشد و پایداری سود"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی (پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی)، دوره ‌5، شماره 20، صص 206 تا 236.

11)       کردستانی، غلامرضا، مجتبی باقری، (1388)، "بررسی رابطه ارزش‌افزوده اقتصادی و نقدی با خطای پیش‌بینی سود"، تحقیقات حسابداری، دوره 1، شماره ‌1‌، صص 130 تا 147‌.

12)       محمدی، سید موسی، (1389)‌، "بررسی تأثیر ریسک عدم پرداخت بر ضریب واکنش سود"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک.

13)       ملکیان، اسفندیار، احمد احمدپور، محمد رحمانی نصرآبادی و عباسعلی دریایی، (1389)، " عوامل مؤثر بر دقت سود پیش‌بینی شده توسط شرکت‌ها شواهدی از: بازار بورس و اوراق بهادار تهران"،‌ بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره 17، شماره 61، صص 21 تا 36‌.

14)       موسوی شیری، محمود، حسن خلعت بری و سید حسام وقفی، (1391)‌، "اثر بیش ارزشیابی سهام بر مدیریت سود"، دانش حسابداری، سال سوم، شماره 9، صص 143 تا 166‌.

15)       موسوی‌شیری، سید محمود، حسن خلعت بری و مینا فیروز بخت، (1394)،‌ "اثر عدم تقارن اطلاعاتی بر بیش ارزشیابی سهام"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 7، شماره 27، صص 73 تا 92.

16)       نوروش، ایرج، امین ناظمی و مهدی حیدری، (‌1385)‌، "کیفیت اقلام تعهدی و سود با تأکید بر نقش خطای برآورد اقلام تعهدی"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 13(43)، صص 135 تا 159.

17)              نیکومرام، هاشم و پریسا پازوکی، (1394)‌،‌ "رابطه بین پاداش مدیریت و پایداری سود"، حسابداری مدیریت، دوره 8، شماره 24‌، صص 61 تا 71.

18)              منابع لاتین

19) Caylor, R.‌, (2009),‌ "Strategic Revenue Recognition to Achieve Earnings Benchmarks", ‌Journal of Accounting and Public Policy, Forthcoming.

20) Chi, J. & Gupta, M. (‌2009), "Overvaluation and Earning Management", Journal of Banking and Finance, 33, No. 9, PP.‌1652-1663.

21) Dechow, P., & Dichev, I. )‌2002(, ‌"The Quality of Accruals and Earnings: The Role of Accrual Estimation Errors", The Accounting Review, Vol. 77, (Suppl.) PP.35–59.

22) Dechow, P., Ge, W., and Schrand, C. (2010), "Understanding Earnings Quality: A Review of the Proxies, Their Determinants and Their Consequences", Journal of Accounting and Economics, 50, PP. 344-401.

23) Djamil. A. B, Razafindrambinina. D, Tandeans. C. (2013), ‌"The Impact of Intellectual Capital on a Firm’s Stock Return: Evidence from Indonesia", Journal of Business Studies Quarterly, Vol. 5, No. 2, PP.176-183

24) Fairfield. P., Whisenant. S. and Yohn. T. )2003(, ‌"The Differential Persistence of Accruals and Cash Flows for Future Operating Income Versus Future Return on Assets", Review of Accounting Studies. Vol. 8, PP. 221-243.

25) Fang, W. V. (2009), "The Role of Management Forecasts Precision in Predicting Management Forecasts Error”, Rutgers University. Available at www/ssrn.com.

26) Gong, G., Yue Li, L. and Xie, h. (2009), "‌The Association between Management Earning Forecast Errors and Accruals", ‌The Accounting Review,Vol. 84, No. 2, PP.497-530

27) Haan, D, Terry Shevlin,N, Jacob,T. (2015), "Market (in) Attention and the Strategies Scheduling an Dtiming of Earnings Announcements"‌, Journal of Accounting and Economics 60, PP. 36–55

28) Jensen, M. (2005), ”Agency Cost of Overvalued Equity", Financial Management, 34,‌ PP. ‌5-19.

29) Latif. M, Shoukat Malik, M & Aslam, S. (2012), "Intellectual Capital Efficiency and Corporate Performance in Developing Countries: A Comparison between Islamic and Conventional Banks of Pakistan, Interdisciplinaty", Journal of Contemporary Research in business, Vol.4, No.1, PP. 405-420.

30) Lawrence,K, & Sana, M. (2015), "Earnings Forecasts and Idiosyncratic Volatilities", International Review of Financial Analysis Vol. 41, PP. 107–123.

31) Maditinos. D., Chatzoudes. D., & Tsairidis, C. (2012), "The Impact of Intellectual Capital on Firms’ Market Value and Financial Performance", Journal of Intellectual Capital, Vol. 12, No. 1, PP. 132-151

32) Marchica, M. T. and Mura, R. (2010), "Financial Flexibility, Investment Ability, and Firm Value: Evidence from Firms with Spare Debt Capacity", Financial Management, PP. 1339-1368.

33) Nen-Chen, R.H., Jeng, C., Ying, W. (2013), "Effect of Disclosure Regulation on Earnings Management through Related-party Transactions: Evidence from Taiwanese Firms Operating in China", Journal of Accounting and Public Policy, 32 (4), PP. 292-313

34) Rhodes-Kropf, M., Robinso, D., and Viswanathan, S. (2005), "Valuation Waves and Merger Activity: The Empirical Evidence", Journal of Financial Economics Vol. 77, PP. 561-603

35) Scott, A., Sloan, R., Soliman, M. and Tuna, I. (2005), "Accrual Reliability, Earnings Persistence and Stock Returns", Journal of Accounting Research, Vol. 39, PP. 437-485.

36) Sloan. R. (1996), ‌"Do Stock Prices Fully Reflect Information in Accruals and Cash Flows Future Earnings?”, The Accounting Review, Vol. 71, PP. 289-315.

37) Tomy R.E. (2012), "Earnings Persistence over the Business Cycle", Working paper. Stanford University

38) Wai, H.M., Mores, K. (2009), "The Impact of Conservatism on Management Earnings Forecasts", Journal of Accounting and Economics, Vol. 40, PP.192-207.

39) Wai. H. M. K., Morse.D. (2009), "The Impact of Conservatism on Management Earnings Forecasts", Journal of Accounting and Economics, Vol. 40, PP. 192-207.

40) Xu, W. (2009), "Do Management Earnings Forecast Incorporate Accruals", Journal of Accounting and Economics, Vol. 45, PP.1-52.

 

 

 

 

 

 

 

یادداشت‌ها