شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت و سودآوری

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 9، دوره 12، شماره 46، مرداد 1399، صفحه 233-258   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

زهرا امیر حسینی^{* 1}؛ اکرم توانایی فر²

¹گروه حسابداری ، واحد شهرقدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²گروه مدیریت مالی، واحد شهرقدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

ارتباط میان شناسایی به‌موقع پروژه‌های زیان و سودآوری شرکت از جمله موضوعات با اهمیت در حوزه حسابداری است. علاوه بر این مسئله سرمایه‌گذاری و ارزیابی مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری یکی از مهمترین وظایف مدیران شرکت می‌باشد. ادبیات پیشین نشان ‌داد شناسایی به‌موقع زیان‌ها، مدیر را در تشخیص و کنار گذاشتن به‌موقع پروژه‌های زیان‌ده، کمک می‌کند و به‌طور بالقوه بر رفتار سرمایه‌گذاری مدیران واحدهای انتفاعی تأثیر می‌گذارد و در نهایت می‌تواند باعث افزایش سودآوری شرکت گردد. لذا در این مقاله رابطه بین شناسایی به‌موقع زیان‌ها و احتمال توقف پروژه‌های شرکت و نهایتاً سودآوری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته ‌است. روش تحقیق از نوع توصیفی-همبستگی است و تحلیل داده‌های پژوهش با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره و داده‌های پانل انجام شده است. پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی است. نمونه آماری شامل 123 شرکت از شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد که با استفاده از روش نمونه‌گیری حذفی سیستماتیک انتخاب شده است. نتایج نشان می‌دهد شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت را افزایش و احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور را کاهش می‌دهد. همچنین این نتایج نشان می‌دهد تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از بهبود شناسایی به‌موقع زیان‌ها و کاهش مخارج سرمایه‌ای شرکت‌ها می‌باشد.
The relation between timely identification of losses and profitability projects is one of the most important issues in the field of accounting. Additionally, investing and financial evaluation of investment projects is one of the most important functions of the company's managers. Previous literature indicates the timely identification of losses, helping the manager figures out and disposes of harmful projects in a timely manner, and, potentially, affects the investment behavior of managers of profit units, and, ultimately, it can increase the profitability of the company. Therefore, in this paper, the relationship between the recognition of losses in the future has been studied, as well as the probability of stopping the company's projects and, finally, the profitability of the accepted companies to the Tehran Stock Exchange. The research method is descriptive-correlational and data analysis is done using multivariate regression model and panel data. The present study is an applied from the objective point of view. A sample of 123 companies from listed companies in Tehran Stock Exchange was selected using a systematic elimination sampling method. The results show that timely identification of losses will increase the probability of stopping projects and reduce the probability of delaying the cease of harmful projects. These results also indicate that the delay in stopping harmful projects is a function of improving the timely identification of losses and reducing corporate capital expenditures.

کلیدواژه‌ها

: شناسایی به‌موقع زیان‌ها؛ سودآوری؛ پروژه‌های زیان‌آور؛ احتمال توقف پروژه‌ها

اصل مقاله

شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت و سودآوری

 

 

 

تاریخ دریافت: 28/01/1399            تاریخ پذیرش: 30/03/1399

زهرا امیرحسینی[1]

اکرم توانایی‌فر[2]

 

چکیده

ارتباط میان شناسایی به‌موقع پروژه‌های زیان و سودآوری شرکت از جمله موضوعات با اهمیت در حوزه حسابداری است. علاوه بر این مسئله سرمایه‌گذاری و ارزیابی مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری یکی از مهمترین وظایف مدیران شرکت می‌باشد. ادبیات پیشین نشان ‌داد شناسایی به‌موقع زیان‌ها، مدیر را در تشخیص و کنار گذاشتن به‌موقع پروژه‌های زیان‌ده، کمک می‌کند و به‌طور بالقوه بر رفتار سرمایه‌گذاری مدیران واحدهای انتفاعی تأثیر می‌گذارد و در نهایت می‌تواند باعث افزایش سودآوری شرکت گردد. لذا در این مقاله رابطه بین شناسایی به‌موقع زیان‌ها و احتمال توقف پروژه‌های شرکت و نهایتاً سودآوری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته ‌است. روش تحقیق از نوع توصیفی-همبستگی است و تحلیل داده‌های پژوهش با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره و داده‌های پانل انجام شده است. پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی است. نمونه آماری شامل 123 شرکت از شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد که با استفاده از روش نمونه‌گیری حذفی سیستماتیک انتخاب شده است. نتایج نشان می‌دهد شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت را افزایش و احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور را کاهش می‌دهد. همچنین این نتایج نشان می‌دهد تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از بهبود شناسایی به‌موقع زیان‌ها و کاهش مخارج سرمایه‌ای شرکت‌ها می‌باشد.

واژه‌های کلیدی: شناسایی به‌موقع زیان‌ها، سودآوری، پروژه‌های زیان‌آور، احتمال توقف پروژه‌ها.

1- مقدمه

متغیرهای سرمایه‌گذاری در امور مختلف توسط شرکت‌ها، همواره به عنوان یکی از راه‌های مهم توسعه شرکت‌ها و جلوگیری از رکود و عقب‌ماندگی، مورد توجه بوده است. در این میان، محدودیت در منابع موجب شده است که علاوه بر توسعه سرمایه‌گذاری، افزایش کارایی سرمایه‌گذاری، از اهمیت فراوانی برخوردار گردد. شرکتی که در دسترسی به منابع خارجی بازار سرمایه با مشکلات بیشتری مواجه باشد، بخش بیشتری از منابع مالی مورد نیاز خود را از منابع داخل شرکت تأمین می‌کند. میزان اتکای یک شرکت بر منابع داخلی نیز از طریق حساسیت سرمایه‌گذاری به جریان نقدی آن شرکت تعیین می‌شود. کارایی سرمایه‌گذاری، به معنای پذیرش پروژه‌هایی با خالص ارزش فعلی مثبت و منظور از ناکارایی سرمایه‌گذاری، انتخاب پروژه‌هایی با خالص ارزش فعلی منفی (سرمایه‌گذاری بیش ازحد) و یا عدم انتخاب فرصت‌های سرمایه‌گذاری (سرمایه‌گذاری کم‌تر از حد) است.

اطلاعات حسابداری با کم کردن ریسک و عدم‌تقارن اطلاعاتی از طریق ارائه اطلاعات معتبر، به‌موقع و قابل اطمینان و همچنین کمک به مکانیزم‌های کنترل شرکتی جهت ایستادگی در برابر انگیزه‌های منفعت‌جویانه مدیران و حفظ منافع سهامداران و اعتباردهندگان می‌توانند به کارایی سرمایه‌گذاری کمک نمایند. (بوشمن و همکاران[i]،2011)

بوشمن و همکاران (2011) بیان می‌کنند که شناخت نامتقارن در حسابداری، انگیزه‌های مدیریت را برای اجتناب از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های با خالص ارزش فعلی منفی و کنار گذاشتن پروژه‌های زیان‌ده، افزایش می‌دهد. آن‌ها دریافتند که شناسایی به‌موقع زیان، مدیر را در تشخیص و کنار گذاشتن به‌موقع پروژه‌های زیان‌ده، کمک می‌کند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که شناسایی به‌موقع زیان‌ها، به‌طور بالقوه بر رفتار سرمایه‌گذاری مدیران واحدهای انتفاعی مؤثر است، زیرا که این رویه در گزارشگری مالی، شواهد به‌موقع و معتبر در خصوص عملکرد منفی شرکت برای سهامداران و اعتباردهندگان فراهم می‌کند و این گروه‌ها را قادر می‌سازد که سریعاً به چنین نتایج منفی واکنش نشان دهند. در نتیجه، چنانچه مدیران، پیش‌بینی کنند که اثرات نامطلوب تصمیماتشان در حوزه سرمایه‌گذاری، به‌سرعت از طریق کاهش ارزش بازار شرکت و بالا رفتن هزینه تأمین مالی، اتفاق می‌افتد؛ با احتمال کمتری به سرمایه‌گذاری‌های با خالص ارزش فعلی منفی دست می‌زنند و با احتمال بیشتری، چنین سرمایه‌گذاری‌هایی را سریعاً کنار می‌گذارند. با توجه به مباحث فوق، مسئله اصلی تحقیق حاضر به‌صورت ذیل مطرح می‌شود: بین شناسایی به موقع زیان‌ها و سودآوری شرکت و احتمال توقف پروژه‌های زیان‌آور چه ارتباطی وجود دارد؟

 

2- مروری بر مبانی نظری و پیشینه پژوهش

مسئله سرمایه‌گذاری یکی از مهمترین وظایف مدیران شرکت می‌باشد. درصورتی‌که مدیران بتوانند به‌درستی فرصت‌های سرمایه‌گذاری با ارزش (طرح‌های با ارزش فعلی خالص مثبت) در بازار را تشخیص دهند و به میزان مناسب در هر یک از آن‌ها سرمایه‌گذاری نمایند، در نهایت این امر سبب رشد شرکت شده و ثروت سهامداران افزایش خواهد یافت. میزان جریان‌های نقدی شرکت به دلیل هزینه سرمایه کمتر نسبت به‌ تأمین مالی خارجی و هم‌چنین کنترل بیشتر مدیران بر آن، تأثیر زیادی بر میزان سرمایه‌گذاری‌های شرکت دارد. پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که حساسیت سرمایه‌گذاری به جریان‌های نقدی علاوه بر ویژگی‌های شرکت و شرایط بازار، تحت تأثیر هزینه‌های نمایندگی و شناخت به‌موقع زیان‌ها نیز قرار دارد. ارزیابی مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری، بر عهده مدیران است. مدیران باید به‌صورت بهینه و در طرح‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که برای شرکت ارزش‌آفرینی کند؛ یعنی، طرح‌هایی با ارزش فعلی خالص مثبت پذیرفته و طرح‌هایی با ارزش فعلی خالص منفی رد شود. به‌طور مفهومی، کفایت سرمایه‌گذاری زمانی حاصل می‌شود که شرکت در تمامی (فقط) طرح‌هایی با ارزش فعلی خالص مثبت، سرمایه‌گذاری کند. یکی از عوامل مهم در این خصوص شناخت نامتقارن در حسابداری (شناسایی به موقع زیان‌ها و تأخیر در شناسایی سودها) است. شناخت نامتقارن در حسابداری انگیزه‌های مدیریت را برای اجتناب از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های با خالص ارزش فعلی منفی و کنار گذاشتن پروژه‌های زیان‌ده، افزایش می‌دهد تا از این طریق بتوانند به سود بیشتری دست یابند. (بیدل و هیلاری[ii]، 2006).

همان‌طور که در ادبیات مالی بیان گردیده است یکی از موضوعات مهم در فرایند ارزش‌آفرینی شرکت، بحث سرمایه‌گذاری است که عمیقاً با موضوعاتی همچون عدم‌تقارن اطلاعاتی و مشکلات نمایندگی مرتبط می‌باشد. اعتقاد بر این است که عدم‌تقارن اطلاعاتی به اصطکاک بازار و اعمال نفوذ در هزینه‌هایی که موجب عدم‌کارایی سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های دارای محدودیت نقدینگی می‌شوند، می‌افزاید. مشکلات نمایندگی معمولاً ناشی از بیش سرمایه‌گذاری مدیران در تعقیب منافع شخصی و سوءاستفاده از جریان‌های نقد آزاد در پروژه‌هایی با خالص ارزش فعلی منفی می‌باشد. از یک طرف اغلب شرکت‌ها در حال حاضر به علت مشکلات نمایندگی، بیش سرمایه‌گذاری گسترده‌ای دارند و به‌طور جدی از جریان‌های نقد آزاد برای این رویکرد سوءاستفاده می‌کنند و از سوی دیگر محدودیت‌های تأمین مالی و نیاز جدی به سرمایه‌گذاری، به علت عدم‌تقارن اطلاعاتی می‌باشد؛ بنابراین، سرمایه‌گذاری بیش از حد و کمتر از حد هر دو نوعی عدم‌کارایی است که ضرر و زیان سرمایه‌گذاران و اتلاف منابع اجتماعی را در پی دارد. (عبدی و همکاران، 1396) سرمایه‌گذاری بیشتر از حد این امکان را برای مدیریت به وجود می‌آورد که از قدرت تصمیم‌گیری خود برای تأمین مالی پروژه‌های بی‌ثمر یا پروژه‌هایی با ریسک بالا که می‌تواند به منافع سهامداران و همچنین اعتباردهندگان آسیب رساند، سوءاستفاده کند. زمانی که هدف افزایش ارزش شرکت است، مدیران باید تمام گزینه‌های سرمایه‌گذاری را که دارای ارزش خالص فعلی مثبت هستند، تأمین مالی کنند. برادران حسن‌زاده و تقی‌زاده خانقاه، 1395).

از طرف دیگر آنچه در تصمیمات سرمایه‌گذاری تأثیر دارد، سود است. سود از جمله اطلاعات با اهمیت در تصمیمات اقتصادی به شمار می‌رود. مطالعات و پژوهش‌های انجام شده درباره سود، یکی از پر حجیم‌ترین و بیشترین تلاش‌های پژوهشی را در تاریخ حسابداری تشکیل می‌دهد. سود به عنوان راهنمای پرداخت سود تقسیمی، ابزار سنجش اثربخشی مدیریت و وسیله پیش‌بینی و ارزیابی تصمیم‌گیری‌ها، همواره مورد استفاده سرمایه‌گذاران، مدیران و تحلیلگران مالی بوده است. (ابراهیمی و همکاران، 1396) آدام اسمیت، اقتصاددان مشهور اسکاتلندی، نخستین شخصی بود که سود را مبلغی که مصرف آن آسیبی بر سرمایه وارد نمی‌کند، تعریف نمود سرجان هیکس، اقتصاددان انگلیسی و برنده جایزه نوبل با بیانی دقیق‌تر سود را مبلغی که شخص طی یک دوره زمانی مصرف کند و ثروتش در پایان دوره همانند اول دوره باشد، تعریف می‌نماید. (هندریکسون[iii]،1992) هر چند حسابداران از تعاریف اقتصادی سود پشتیبانی می‌کنند اما برای اندازه‌گیری سود به تعاریفی روی می‌آورند که بیشتر جنبه عملیاتی دارد تا جنبه نظری. «سود ... مبلغی است که از کسر بهای تمام‌شده کالای فروش رفته، سایر هزینه‌ها. زیان‌های غیرعملیاتی از درآمدها یا درآمدهای عملیاتی حاصل می‌شود ...» (کمیته ترمینولوژی، 2011) به‌طور خلاصه می‌توان گفت: سود حسابداری تفاوت بین درآمد و هزینه‌های صریح انجام کارهاست ولی سود اقتصادی تفاوت بین درآمد و مجموع هزینه‌های صریح و ضمنی است. تحقق سود دلالت بر بازده سرمایه‌گذاری دارد. بازده سرمایه‌گذاری فقط هنگامی که مبلغ سرمایه‌گذاری شده قابل حفظ و بازیافت باشد تحقق می‌یابد؛ بنابراین مفهوم حفظ سرمایه به منظور تعیین تفاوت بین بازده سرمایه‌گذاری و بازگشت سرمایه و همچنین تعیین سود به کار می‌رود. (کردستانی و هدایتی،1389).

قابل ذکر است که سود حسابداری بر اساس مبنای تعهدی اندازه‌گیری و گزارش می‌شود. از این رو بین سود حسابداری و جریان‌های نقدی عملیاتی گزارش‌شده در صورت گردش وجوه نقد، تفاوت به وجود می‌آید و سود حسابداری قابل تقسیم به دو بخش نقدی و تعهدی می‌شود. ساختارهای کیفیت سود از رابطه بین اجزای نقدی و اقلام تعهدی سود ناشی می‌شود. یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت سود پایداری سود است. پایداری سود به معنای تکرارپذیری (استمرار) سود جاری است. سود حسابداری که بر مبنای تعهدی شناسایی می‌شود، به دو جزء نقدی و تعهدی قابل تقسیم است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که اقلام تعهدی با قابلیت اتکای کمتر، منجر به کاهش پایداری سود می‌شود؛ بنابراین به لحاظ نظری می‌توان گفت، هرچه جزء نقدی سود بیش‌تر باشد پایداری سود بالاتر خواهد بود. همان طوری که تجزیه سود به دو بخش نقدی و تعهدی باعث کاهش میانگین خطای پیش‌بینی می‌شود، تقسیم بخش نقدی سود نیز می‌تواند منجر به کاهش خطای پیش‌بینی می‌گردد. از آنجا که تفکیک اجزای نقدی و تعیین جزء پایدارتر می‌تواند به استفاده‌کنندگان در ارزیابی عملکرد و پیش‌بینی دقیق‌تر سود آتی کمک کند، در این تحقیق سعی شده تغییرات در اجزای نقدی جریان‌های نقدی آزاد به دو بخش عادی و بخش غیرعادی تفکیک شود. لازم به توضیح است بخش عادی، شرکت‌ها را به سوی سطح بهینه وجه نقد نگهداری شده سوق می‌دهد و بخش غیرعادی شرکت‌ها را از سطح بهینه وجه نقد نگهداری شده دور می‌کند. تغییرات غیرعادی درمانده وجه نقد نیز به دو بخش مازاد وجه و کمبود وجه نقد تفکیک شده‌اند. انتظار بر این است که تغییرات غیرعادی مثبت درمانده وجه نقد، پایدار نبوده و همچنین فرض بر این است که تغییرات غیرعادی منفی درمانده وجه نقد، باعث می‌شود که شرکت نتواند به موقع در طرح‌هایی با خالص ارزش مثبت سرمایه‌گذاری کند.

پاتاتوکاس[iv] (2016) در تحقیقی به شناسایی به‌موقع زیان‌های نامتقارن پرداخت و به این نتیجه رسید که عدم تشخیص به‌موقع زیان با توجه به حسابداری محافظه‌کارانه، در زمانی که شرکت دارای سود یا ضرر باشد، باعث تعهدات کمتر برای شرکت در سال‌های زیان نسبت به سال‌های سود می‌شود.

سیرواستاوا و همکاران[v] (2015) در تحقیق خود ارتباط بین شناسایی به‌موقع زیان‌ها و توقف پروژه‌های زیان‌آور را مورد بررسی قراردادند که نتایج یافته‌های آن‌ها نشان می‌دهد شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت را افزایش و احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور را کاهش می‌دهد. همچنین این نتایج نشان می‌دهد تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از کاهش مخارج ‌سرمایه‌ای شرکت‌ها می‌باشد. چن و همکاران[vi] (2015) در تحقیقی با تصویب اجباری استانداردهای گزارش مالی بین‌المللی (IFRS) در سراسر قاره اروپا از سال 2005 تاکنون، نشان دادند شناسایی به‌موقع زیان در شرکت‌ها افزایش یافته است. آنان دریافتند که فقط در شرکت‌هایی که به‌طور اجباری از IFRS استفاده‌ کرده و هزینه بدهی بالایی داشتند ونیز در کشورهایی که کم‌تر به بدهی خصوصی  یا تأمین مالی از سوی بانک‌ها متکی بودند، شناسایی به‌موقع زیان افزایش یافته است. نتایج نشان داد که بعد از تصویب اجباری IFRS، محرک‌های مالی نقش تعیین‌کننده‌ای در شناسایی به‌موقع زیان ایفا می‌کنند.

رابینسون[vii] (2015) پژوهشی با عنوان شناسایی و اولویت‌بندی عوامل کلیدی مؤثر بر سودآوری شرکت‌ها انجام دادند که نتایج پژوهش حاضر نشان‌ داد که سودآوری شرکت‌ها به عوامل بسیاری بستگی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به شناسایی به‌موقع و در زمان مناسب زیان‌ها و هزینه‌های شرکت اشاره نمود.

چانگ و همکاران[viii] (2013) پژوهشی با عنوان ارزیابی مزایا و پیامدهای شناسایی به‌موقع هزینه‌ها در شرکت انجام دادند که نتایج پژوهش آنان نشان‌ داد که شناسایی به‌موقع هزینه‌ها در شرکت مزایا و پیامدهای مثبت بسیاری برای سازمان در پی ‌دارد. همچنین درصورتی‌که هزینه‌ها در شرکت به‌موقع شناسایی‌شده و مناسب‌ترین راه‌کار برای مدیریت آنان پیشنهاد گردد، شرکت از نظر سودآوری دارای وضعیت مطلوب‌تری می‌شود.

فرانسیس و مارتین[ix] (2010) در پژوهشی با عنوان سودآوری و شناسایی به‌موقع زیان‌ها با استفاده از مدل رگرسیون خطی باسو شرکت‌هایی را پیدا کردند که خسارات اقتصادی بیشتری را با تلفیق به‌موقع درآمدها، خریدهای به مراتب سودآورتر کسب نموده‌اند. این کار را می‌توان با بررسی برگشت اعلامیه مزایده  و با تغییر در عملیات پس از خرید انجام داد. احتمال کم‌تری وجود دارد که این شرکت‌ها اقدام به واگذاری سهام بعد از خرید (مطابق با تصمیمات بهتر در مورد سرمایه‌گذاری) کنند، اما سریعاً اقدام به فروش می‌کنند و نیز دریافتند که رابطه مثبت بین تشخیص به‌موقع ضرر و زیان و سودآوری بیش‌تر در شرکت‌هایی دیده می‌شود که دارای هزینه‌های پیش‌بینی‌شده بیشتری می‌باشند و نتیجه دیگر اینکه ضرر و زیان مربوط  به خرید و سرمایه‌گذاری  را می‌توان با بررسی به‌موقع تشخیص داد.

هاشمی و اخباری (1395) در تحقیقی با عنوان تأثیر شناسایی به‌موقع زیان تحقق‌نیافته بر خاتمه عملیات غیر سودآور و هزینه سرمایه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار اوراق بهادار تهران بیان داشتند بالا رفتن شناسایی به‌موقع زیان تحقق نیافته، احتمال توقف عملیات غیر سودآور را افزایش داده است در عین حال شناسایی به‌موقع زیان تحقق‌نیافته، زیان ناشی از توقف عملیات غیر سودآور را کاهش داده است. همچنین نتایج نشان ‌داد که با افزایش تأخیر در توقف عملیات غیر سودآور، شناسایی به‌موقع زیان تحقق‌نیافته بالا رفته است این در حالی است که مطابق با یافته‌ها، تأخیر در توقف عملیات غیر سودآور تأثیری بر هزینه سرمایه شرکت‌های نمونه آماری در طول دوره تحقیق نداشته است.

دستگیر و وجیهه (1393) در تحقیقی به بررسی ارتباط بین سود یا زیان شناسایی‌نشده ناشی از تورم و جریان‌های نقد عملیاتی آینده، جریان‌های نقد آینده حاصل از فروش دارایی‌ها و بازده غیرعادی سبدهای سرمایه‌گذاری طبقه‌بندی شده در 100 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار در بازه زمانی 1378 تا 1389 پرداختند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که افزایش سود یا زیان شناسایی نشده ناشی از تورم، منجر به افزایش جریان‌های نقد آتی حاصل از فروش دارایی‌ها و باعث کاهش جریان‌های نقد عملیاتی آینده و بازده غیرعادی حاصل از سبدهای سرمایه‌گذاری طبقه‌بندی شده می‌شود.

سجادی و عربی (1390) در تحقیقی به بررسی تأثیر به‌کارگیری و رعایت استانداردهای حسابداری بین‌الملل بر کیفیت حسابداری پرداخته است و به این نتیجه رسیده‌اند که با به‌کارگیری استانداردهای حسابداری بین‌الملل کیفیت حسابداری افزایش‌یافته زیرا الزام به رعایت این استانداردها موجب کاهش اقلام تعهدی و مدیریت سود، شناسایی به‌موقع زیان‌ها و افزایش محتوای اطلاعاتی سود شده است.

 

3- فرضیه‌های پژوهش

1)   شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت را افزایش می‌دهد.

2)   شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور شرکت را کاهش می‌دهد.

3)   تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از بهبود شناسایی به‌موقع زیان‌ها شرکت‌ها می‌باشد.

4)   تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از کاهش مخارج سرمایه‌ای شرکت‌ها می‌باشد.

 

4- روش‌شناسی پژوهش

تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی است و به لحاظ روش، تحقیقی توصیفی از نوع همبستگی است که از تجزیه‌وتحلیل رگرسیون چند متغیره به منظور تعیین میزان اثرگذاری متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته استفاده خواهد شد. علاوه‌ بر این به جهت استفاده از داده‌های گذشته‌نگر، از جمله تحقیقات پس‌رویدادی است. برای گردآوری اطلاعات در مورد ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق از روش کتابخانه‌ای استفاده شد. داده‌های آماری مرتبط با فرضیه‌های تحقیق با استفاده از اسناد و مدارک سازمانی از صورت‌های مالی شرکت‌ها و بانک‌های اطلاعاتی رایانه‌ای و مراجعه به کتابخانه سازمان بورس و اوراق بهادار و استفاده از نرم‌افزار ره‌آورد نوین و مراجعه به وب‌سایت www.rdis.ir متعلق به سازمان بورس و اوراق بهادار استخراج و با توجه به فرضیه‌های تحقیق، داده‌های متغیرها از اطلاعات بدست‌آمده محاسبه شده است. برای اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش محاسبات اولیه در صفحه گسترده نرم‌افزار اکسل انجام‌گرفته و داده‌ها برای تجزیه‌وتحلیل آماده خواهد گردید، سپس به‌منظور انجام تجزیه‌وتحلیل‌های نهایی از نرم‌افزار 20SPSS و 9Eviews استفاده شد.

5- جامعه آماری و انتخاب نمونه پژوهش

جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1391 تا 1395 می‌باشد. انتخاب نمونه آماری در پژوهش حاضر از جامعه آماری محدود به‌صورت هدفمند متشکل از برخی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس هستند که دارای ویژگی‌های زیر باشند:

• از ابتدای سال 1391 در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده باشند و تا پایان سال 1395 در بورس فعال بوده باشند.
• به‌منظور ایجاد قابلیت مقایسه پایان سال‌مالی شرکت‌ها منتهی به 29 اسفند باشد.
• طی دوره زمانی تحقیق، تغییر سال مالی نداده باشد.
• شرکت‌هایی که در دوره مورد نظر در پژوهش فعالیت مستمر داشته باشند.
• نمونه آماری جز شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها، بانک‌ها، واسطه‌گری مالی و بیمه نباشد.
• کلیه اطلاعات مورد نیاز برای انجام این پژوهش در دوره مورد مطالعه در دسترس باشد.

در نهایت با توجه به شرایط مذکور تعداد 123 شرکت به‌عنوان نمونه آماری تحقیق انتخاب گردید.

 

6- مدل و اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش

در پژوهش حاضر جهت آزمون فرضیه‌های از مدل‌های مطرح‌شده در پژوهش سریواستاوا و همکاران (2015) به شرح ذیل استفاده گردید.

 

مدل آزمون فرضیه اول

 

 

 

 

 

مدل آزمون فرضیه دوم و سوم

 

مدل آزمون فرضیه چهارم

 

Discontinued Op: متغیر مجازی است در صورتی‌که شرکت طی دوره مورد بررسی در گزارش‌های مالی خود، سود یا زیان حاصل از عملیات متوقف‌شده گزارش کرده باشد، عدد یک در غیر این صورت عدد صفر منظور می‌شود.

CSCORE: معیار شناسایی به‌موقع زیان‌ها. برای برآورد ضریب شناسایی به‌موقع زیان‌ها (CSCORE) از شیوه ارائه‌شده توسط بوشمن و پیوتروسکی[x] (2006) استفاده ‌می‌شود. این روش محاسبه برگرفته از مدل باسو[xi] (1997) می‌باشد و یک معیار برای سنجش ضریب شناخت به‌موقع زیان در سطح سال-شرکت ارائه می‌دهد. در این مدل بازده مثبت نماینده اخبار خوب و بازده منفی نماینده اخبار بد است. به نظر باسو واکنش سود نسبت به اخبار بد به ‌هنگام‌تر از واکنش سود نسبت به اخبار خوب است. الگوی مذکور به شرح رابطه 5 است:

NI_i,t = α+ β₁D_i,t + β₂R_i,t + β₃D_i,t*R_i,t + ε_{i,t (5)}

 

که در آن

NI: سود حسابداری شرکت تقسیم بر ارزش بازار ابتدای دوره

D: یک متغیر مجازی است که در صورتی که اخبار بد وجود داشته باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است.

R: بازده کل سهام شرکت

در این مدل،β₂ به‌موقع بودن شناسایی سودهای تحقق نیافته در سود گزارش شده حسابداری را اندازه‌گیری می‌کند. (β₂ + β₃) واکنش سود نسبت به اخبار بد می‌باشد و معیار شناخت به‌موقع زیان‌های تحقق نیافته است (بوشمن و همکاران،2011). مجموع دو ضریب مذکور برای هر سال-شرکت، به‌طور مجزا محاسبه‌شده و در الگوی آزمون فرضیه‌ها با نماد CSCORE نشان داده ‌شده ‌است. بازده مثبت بیانگر اخبار خوب و بازده منفی بیانگر اخبار بد است.

MarketToBook _j,t= نسبت ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام شرکت j در پایان دوره t.

Log Size: اندازه شرکت i در سال t که از طریق لگاریتم طبیعی ارزش دفتری دارایی‌های شرکت به دست می‌آید.

Cash Deficiency Quartile Rank: عدم کارایی مدیریت وجه نقد شرکت i در سال t که از طریق قدر مطلق تفاوت مانده وجه نقد واقعی شرکت از مانده وجه نقد بهینه برآوردی شرکت i در پایان دوره t.

در این تحقیق به منظور محاسبه وجه نقد بهینه مدل رگرسیون چند متغیره به شرح رابطه 6 استفاده می‌شود (خان و وات[xii]، 2009)

Cash _j,t = ₀β + β₁Firm Size _j,t + β₂Net Working Capital _j,t + β₃CE _j,t + β₃Industry Sigma _j,t + β₄Dividend Dummy _j,t + β₅Sales Growth _j,t+ β₆CFO _j,t + β₇Age _j,t + ε _{j,t (6)}

 

Cash _j,t= مانده وجه نقد شرکت j در پایان دوره t

Firm Size _j,i= بیانگر اندازه شرکت می‌باشد که از طریق لگاریتم طبیعی ارزش دفتری دارایی‌های شرکت j در پایان دوره t به دست می‌آید.

Net Working Capital _j,t= خالص سرمایه‌ در گردش شرکت j در پایان دوره t

CE _j,t= مخارج ‌سرمایه‌ای شرکت j در پایان دوره t که از طریق خالص افزایش ارزش دفتری دارایی‌های ثابت به دست می‌آید.

Industry Sigma _j,t= نسبت انحراف معیار وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی شرکت j در پایان دوره t تقسیم بر وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی صنعت مربوطه.

Dividend Dummy _j,t=متغیر مجازی است در صورتی که شرکت طی دوره مورد نظر سود تقسیم کرده باشد عدد یک در غیر این ‌صورت عدد صفر منظور می‌شود.

Sales Growth= رشد فروش که از طریق درصد تغییرات فروش دوره جاری نسبت به دوره قبل محاسبه می‌شود.

CFO _j,t= وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی شرکت j در پایان دوره t.

Age _j,t= سن شرکت که از تفاوت سال تأسیس شرکت از سال مورد رسیدگی به دست می‌آید.

در نهایت عدم‌کارایی وجه نقد (کسری و مازاد وجه نقد) از تفاوت وجه نقد برآوردی (طبق معادله رگرسیونی فوق) و وجه نقد واقعی شرکت محاسبه می‌شود.

ROA: میزان سودآوری شرکت‌ها که از نسبت سود خالص به ارزش دفتری دارایی‌ها می‌آید.

Dummy _APB30_year: یک متغیر مجازی است، درصورتی‌که تاریخ توقف پروژه‌های شرکت بین سال‌های 1381 تا 1385 باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است. لازم به ذکر است با توجه به تاریخ لازم‌الاجرا شدن (از تاریخ 1/1/1381 به بعد) استاندارد حسابداری شماره 6 که مربوط به مبحث عملیات و پروژه‌های متوقف شده بودند درصورتی‌که تاریخ توقف پروژه‌های شرکت بین سال‌های 1381 تا 1385 باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران، 1390).

Dummy _SFAS121_year: یک متغیر مجازی است، درصورتی‌که تاریخ توقف پروژه‌های شرکت بین سال‌های 1386 تا 1388 باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است. با توجه به تاریخ لازم اجرا شدن (از تاریخ 1386 به بعد) استاندارد حسابداری شماره 11 که مربوط به مبحث واگذاری دارایی‌های ثابت و پروژه‌ها بوده درصورتی‌که تاریخ توقف پروژه‌های شرکت بین سال‌های 1386 تا 1388 باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران، 1390).

 Dummy _SFAS144_year: یک متغیر مجازی است، درصورتی‌که تاریخ توقف پروژه‌های شرکت بعد از سال 1388 باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است. با توجه به تاریخ لازم اجرا شدن (از تاریخ 1388 به بعد) استاندارد حسابداری شماره 32 که مربوط به مبحث کاهش ارزش و زیان دارایی‌های ثابت و پروژه‌ها بوده درصورتی‌که تاریخ توقف پروژه‌های شرکت بعد از سال 1388 باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران، 1390).

 

7- یافته‌های پژوهش

7-1- آمار توصیفی داده‌ها

جدول 1، آمار توصیفی متغیرهای تحقیق را در طی دوره مورد بررسی نشان می‌دهد. آمار توصیفی متغیرها تحقیق که با استفاده از داده‌های شرکت‌ها اندازه‌گیری شده‌اند، شامل میانگین، میانه، انحراف معیار، کمینه و بیشینه، ضریب چولگی و کشیدگی می‌باشد.

جدول 1- آمارهای توصیفی متغیرهای تحقیق

شرح متغیرها		میانگین	میانه	انحراف ‌معیار	کمینه	بیشینه
Discontinued Op	گزارش سود یا زیان حاصل از عملیات متوقف شده	196/0	000/0	721/0	000/0	000/1
Late Discountinuation	تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور	283/0	000/0	552/0	000/0	000/1
CSCORE	معیار شناسایی به‌موقع زیان‌ها	563/1	552/1	022/1	150/0-	411/3
MarketToBook	نسبت ارزش بازار به دفتری	108/3	379/2	611/9	776/120-	426/127
Log Size	اندازه شرکت	620/27	465/27	384/1	846/23	270/32
Cash Deficiency Quartile	عدم‌کارایی مدیریت وجه نقد	036/0	037/0	082/0	101/0-	175/0
ROA	بازده دارایی‌ها	141/1	108/0	150/0	23/0-	565/0
Cspex	مخارج سرمایه‌ای	234/0	198/0	668/0	039/0	442/0
Dummy _APB30_year	تاریخ توقف پروژه بین 1381 تا 1385	598/0	000/1	491/0	000/0	000/1
Dummy _SFAS121_year	تاریخ توقف پروژه بین 1386 تا 1388	257/0	000/0	438/0	000/0	000/1
Dummy _SFAS144_year	تاریخ توقف پروژه بعد از 1388	143/0	000/0	351/0	000/0	000/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

7-2- آزمون پایایی متغیرها

در این قسمت به بررسی ایستایی یا پایایی متغیرهای پژوهش پرداخته شد. به‌منظور بررسی پایایی، از آزمون ایم، پسران و شین (1997) استفاده شد. نتایج این آزمون در جدول 2 نشان داده شده است.

 

جدول 2- آزمون ایم، پسران و شین (IPS)

متغیرها		W-stat	سطح معناداری
Discontinued Op	گزارش سود یا زیان حاصل از عملیات متوقف‌شده	237/35	005/0
Late Discountinuation	تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور	762/56	002/0
CSCORE	معیار شناسایی به‌موقع زیان‌ها	32/874	005/0
MarketToBook	نسبت ارزش بازار به دفتری	314/74	001/0
Log Size	اندازه شرکت	769/63	002/0
Cash Deficiency Quartile Rank	عدم کارایی مدیریت وجه نقد	485/42	004/0
ROA	بازده دارایی‌ها	758/34	005/0
Cspex	مخارج سرمایه‌ای	678/48	003/0
Dummy _APB30_year	تاریخ توقف پروژه بین 1381 تا 1385	543/62	002/0
Dummy _SFAS121_year	تاریخ توقف پروژه بین 1386 تا 1388	562/73	002/0
Dummy _SFAS144_year	تاریخ توقف پروژه بعد از 1388	543/46	003/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به نتایج آزمون IPS (جدول 2)، چون مقدار P برای تمامی متغیرها کم‌تر از 05/0 است، در نتیجه این متغیرهای پژوهش در طی دوره پژوهش در سطح پایا بوده‌اند نتایج آزمون IPS نشان می‌دهد که میانگین و واریانس متغیرها در طول زمان و کوواریانس متغیرها بین سال‌ها مختلف ثابت بوده است. در نتیجه استفاده از این متغیرها در مدل باعث به وجود آمدن رگرسیون کاذب نمی‌شود.

 

7-3- تعیین مدل مناسب برای تخمین مدل رگرسیون

با توجه به ادبیات تحقیق موجود و نیز ماهیت فرضیه‌های تحقیق در این پژوهش از داده‌های ترکیبی استفاده شده است. به‌منظور تعیین مدل مناسب (تلفیقی یا تابلویی با اثرات ثابت یا تصادفی) برای آزمون فرضیه‌ها از آزمون‌های چاو و هاسمن استفاده شده است که نتایج در جداول 3 و 4 آمده است.

الف) آزمون چاو

نتایج مربوط به آزمون چاو برای مدل رگرسیونی تحقیق حاضر در جدول 3 نشان داده شده است.

 

جدول 3- آزمون چاو

مدل رگرسیونی	آماره F	احتمال	نتیجه آزمون
مدل اول	654/38	0037/0	رد فرض صفر	مدل پانل
مدل دوم	754/69	0021/0	رد فرض صفر	مدل پانل
مدل سوم	428/25	0081/0	رد فرض صفر	مدل پانل

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در مورد مدل‌های رگرسیونی تحقیق با توجه به سطح معناداری نتایج آزمون چاو نشان می‌دهد فرض H0 (مدل تلفیقی) تأیید نمی‌شود. به بیان دیگر، آثار فردی یا گروهی وجود دارد و باید از روش داده‌های تابلویی (پانل) برای برآورد مدل رگرسیونی تحقیق استفاده شود که در ادامه برای تعیین نوع مدل پانل (با اثرات تصادفی یا اثرات ثابت) از آزمون هاسمن استفاده می‌شود.

ب) آزمون هاسمن

پس از مشخص شدن اینکه عرض از مبدأ برای سال‌های مختلف یکسان نیست، باید روش استفاده در برآورد مدل (اثرات ثابت یا تصادفی) تعیین گردد که بدین منظور از آزمون هاسمن استفاده می‌گردد.

در آزمون هاسمن فرضیه H0 مبنی بر سازگاری تخمین‌های اثر تصادفی را در مقابل فرضیه H1 مبنی بر ناسازگاری تخمین‌های اثر تصادفی آزمون می‌نماید.

 

جدول 4- آزمون هاسمن

مدل رگرسیونی	آماره	احتمال	نتیجه آزمون
مدل اول	453/67	0023/0	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت
مدل دوم	589/41	0034/0	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت
مدل سوم	544/36	0046/0	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج مربوط به آزمون هاسمن برای مدل‌های رگرسیونی تحقیق در جدول 4 نشان داده شده است. نتایج نشان داده که آماره  آزمون هاسمن در سطح اطمینان 95 درصد معنی‌دار می‌باشند که حاکی از تأیید فرضیه H1 می‌باشد، لذا با توجه به آزمون هاسمن برازش مدل رگرسیونی این تحقیق با استفاده از مدل داده‌های پانل به روش اثرات ثابت مناسب خواهد بود.

 

7-4- آزمون فروض کلاسیک رگرسیون

 پیش از برازش مدل‌های رگرسیون لازم است ابتدا مفروضات رگرسیون خطی مورد آزمون قرار گیرد.

 

7-4-1- آزمون نرمال بودن متغیر وابسته

برای بررسی نرمال بودن توزیع جزء خطاها از آزمون جارکوبرا استفاده شده است. جدول خروجی آزمون جارکوبرا در نرم‌افزار Eviews به شرح جدول 5 است. با توجه به این جدول آماره مزبور از آنجائی که سطح معناداری برای جزء خطاها بیشتر از 05/0 است فرضیه H₀ رد شده لذا با اطمینان 95% می‌توان گفت جزء خطاهای مدل‌های مزبور از توزیع نرمال برخوردار می‌باشند.

جدول 5- آزمون جارکوبرا (JB)

جزء خطاها	جارکوبرا	سطح معنادار
مدل اول	0243/2	0848/0
مدل دوم	8156/1	118/0
مدل سوم	3621/1	243/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

7-4-2- آزمون استقلال خطاها

آماره دوربین‌واتسن به همراه مقادیر بحرانی در سطح خطای 5% به شرح جدول 6 است. با توجه به اینکه مقدار آماره دوربین‌واتسون محاسبه‌شده مدل رگرسیونی تحقیق حاضر از مقدار بحرانی در سطح خطای 0.05 بزرگ‌تر است لذا عدم همبستگی پیاپی یا سریالی باقی‌مانده‌ها در مدل‌های رگرسیونی تحقیق در سطح معنی‌داری 0.05 مورد تأیید قرار می‌گیرد.

 

جدول 6- آزمون استقلال خطاها

مدل رگرسیونی	مقادیر بحرانی (سطح خطا 5%)		آماره دوربین‌واتسون
	Du	Dl
مدل اول	105/2	601/1	154/2
مدل دوم	138/2	761/1	112/2
مدل سوم	189/2	645/1	304/2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

مقدار آماره دوربین‌واتسون طبق جدول 6 به ترتیب برای مدل‌های اول، دوم و سوم 154/2، 112/2 و 304/2 می‌باشد و این عدد نشان می‌دهد که خطاها از یکدیگر مستقل هستند و بین خطاها خود همبستگی وجود ندارد و فرض همبستگی بین خطاها رد می‌شود و می‌توان از رگرسیون استفاده کرد.

 

7-4-3- ناهمسانی واریانس‌ها

 به منظور برآورد واریانس ناهمسانی در این تحقیق از آزمون وایت استفاده شده است. نتایج حاصل از این آزمون به صورت جدول 7 بیان می‌شود.

 

جدول 7- نتایج حاصل از ناهمسانی واریانس

مدل رگرسیونی	آماره وایت	سطح معناداری	نتیجه آزمون
مدل اول	6324/1	1621/0	عدم وجود ناهمسانی
مدل دوم	7231/1	1342/0	عدم وجود ناهمسانی
مدل سوم	3664/1	3541/0	عدم وجود ناهمسانی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج حاصل از آزمون وایت (آماره F) در جدول 7 آورده شده است. نتایج نشان‌دهنده این است که آماره F مدل‌های رگرسیونی تحقیق در سطح خطای 05/0 معنی‌دار نیستند در نتیجه فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود ناهمسانی واریانس در بین داده‌های مدل در سطح خطای 05/05 تأیید می‌شود. به همین دلیل می‌توان از مدل رگرسیونی OLS استفاده نماییم.

 

7-4-4- آزمون هم‌خطی متغیرهای مستقل

با توجه به جدول 8 میزان حد مورد انتظار و عامل واریانس برای تمامی متغیرهای مستقل بیش‌تر از 2/0 و عامل تورم واریانس نیز بسیار نزدیک به 1 است (از 5 خیلی کم‌تر است)، در نتیجه فرضیه عدم وجود هم‌خطی بین متغیرهای مستقل تأیید می‌شود.

 

جدول 8- آزمون هم‌خطی بین متغیرهای مستقل

نام متغیر	تولرانس	عامل تورم واریانس
معیار شناسایی به‌موقع زیان‌ها	901/0	343/1
نسبت ارزش بازار به دفتری	482/0	416/2
اندازه شرکت	922/0	341/1
عدم‌کارایی مدیریت وجه نقد	963/0	264/1
بازده دارایی‌ها	771/0	484/1
مخارج سرمایه‌ای	764/0	596/1
تاریخ توقف پروژه بین 1381 تا 1385	472/0	514/2
تاریخ توقف پروژه بین 1386 تا 1388	497/0	974/1
تاریخ توقف پروژه بعد از 1388	965/0	261/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

پس از بررسی فروض کلاسیک در قسمت بعد نتایج حاصل از برازش مدل‌های رگرسیونی تحقیق و به تبع آن فرضیه‌های تحقیق مورد بررسی و آزمون قرار می‌گیرد.

 

7-5- نتایج حاصل از برازش مدل‌های رگرسیونی

7-5-1- آزمون فرضیه اول

 

 

از آنجا که متغیر وابسته به صورت دو حالتی (صفر و یک ) می‌باشد لذا از رگرسیون لجستیک برای بررسی ارتباط استفاده می‌شود. لذا با استفاده از تحلیل رگرسیون لجستیک عوامل مؤثر بر احتمال توقف پروژه‌ها در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران نتیجه‌گیری خواهد شد. نتایج در جداول 9 تا 12 آمده است.

 مقدار احتمال آماره کای‌دو برابر با 0094/0 است و این مقدار چون از مقدار 05/0 کم‌تر است بنابراین فرض صفر در سطح 95 درصد اطمینان رد می‌شود، بنابراین مدل مفروض معنادار است این بدان معناست که حداقل یک متغیر بر متغیر وابسته تأثیر (رابطه معنادار) دارد.

 

جدول 9- الگوی رگرسیون لجستیک

ضریب کای‌دو	درجه آزادی	سطح معنادار
140/62	5	0094/0	مرحله 1
324/60	5	0101/0	بلوک
353/58	5	0106/0	الگو

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

به منظور بررسی برازش الگو برآورد شده از آزمون هاسمر-لمشو استفاده شده با توجه به اینکه احتمال آماره آزمون هاسمر-لمشو 158/0 بزرگ‌تر از 05/0 محاسبه است، لذا این مقدار کفایت داده‌ها برای برازندگی الگو را نشان می‌دهد.

 

جدول 10 - آزمون هاسمرلمشو

مرحله	درجه آزادی	ضریب کای‌دو	سطح معناداری
1	8	382/8	158/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

میزان R² کاکس – اسنل در جدول 11 برابر با 4315/0 است و این مقدار در عمل مقداری قابل توجه است (این معیار شبیه به ضریب تعیین در رگرسیون معمولی است و مقادیر نزدیک به یک حاکی از معنی‌داری شدیدتر الگو خواهند بود).

 

جدول 11- ضریب کاکس- اسنل

مرحله	ضریب کاکس-اسنل	ضریب لایکل هود	ضریب نیگل کرک
1	4315/0	472/358	4512/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در نهایت برازش معادله رگرسیون مدل اول مربوط به آزمون فرضیه اول صورت پذیرفت که نتایج در جدول 12 آمده است.

جدول 12- نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون

نام متغیر	ضریب متغیر	ضرایب	مقدار والد	سطح معناداری
عدد ثابت	β1	689/0	621/2	009/0
معیار شناسایی به‌موقع زیان‌ها	β 2	512/0	403/2	002/0
نسبت ارزش بازار به دفتری	β3	112/0	131/2	038/0
اندازه شرکت	β 4	671/0	874/2	012/0
عدم‌کارایی مدیریت وجه نقد	β 5	328/0	512/0	110/0
بازده دارایی‌ها	β6	315/0	082/2	041/0
تاریخ توقف پروژه بین 1381 تا 1385	β7	394/0	975/0	354/0
تاریخ توقف پروژه بین 1386 تا 1388	β8	079/1	517/2	032/0
تاریخ توقف پروژه بعد از 1388	β 9	867/0	229/1	251/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

مطابق با جدول 12 سطح معنی‌داری (sig) متغیر شناسایی به‌موقع زیان‌ها (002/0) کم‌تر از سطح معنی‌داری در نظر گرفته‌شده در پژوهش حاضر (5%) است؛ همچنین قدر مطلق آماره t مربوط به این متغیر (2.403) بزرگ‌تر از آماره t به دست آمده از جدول با همان درجه آزادی است. لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان 95% رد شده و فرضیه اول مبنی بر این که شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت را افزایش می‌یابد، تأیید می‌گردد.

 

7-5-2- آزمون فرضیه دوم و سوم

نتایج حاصل از رگرسیون لجستیک مربوط به مدل دوم تحقیق در جداول 13 تا 16 آمده است. به منظور تعیین برازش کل مدل از آماره کای‌دو استفاده‌شده در جدول 13 آمده است مقدار احتمال آماره کای‌دو برابر با 0061/0 است و این مقدار چون از مقدار 05/0 کم‌تر است بنابراین فرض صفر در سطح 95 درصد اطمینان رد می‌شود بنابراین مدل مفروض معنادار است این بدان معناست که حداقل یک متغیر بر متغیر وابسته تأثیرگذار (رابطه معنادار) دارد.

 

 

 

جدول 13- الگوی رگرسیون لجستیک

ضریب کای‌دو	درجه آزادی	سطح معنادار
62/176	5	0061/0	مرحله 1
27/252	5	0098/0	بلوک
87/742	5	0104/0	الگو

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

به منظور بررسی برازش الگو برآورد شده از آزمون هاسمر-لمشو استفاده شده با توجه به اینکه احتمال آماره آزمون هاسمر-لمشو 203/0 بزرگ‌تر از 05/0 محاسبه شده است، لذا این مقدار کفایت داده‌ها برای برازندگی الگو را نشان می‌دهد.

 

جدول 14- آزمون هاسمرلمشو

مرحله	درجه آزادی	ضریب کای‌دو	سطح معناداری
1	4	692/7	203/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 میزان R² کاکس - اسنل برابر با 4312/0 است و این مقدار در عمل مقداری قابل توجه است (این معیار شبیه به ضریب تعیین در رگرسیون معمولی است و مقادیر نزدیک به یک حاکی از معنی‌داری شدیدتر الگو خواهند بود).

 

جدول 15- ضریب کاکس- اسنل

مرحله	ضریب کاکس-اسنل	ضریب لایکل هود	ضریب نیگل‌کرک
1	4312/0	212/469	4718/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

سپس برازش معادله رگرسیون مدل دوم مربوط به آزمون فرضیه دوم و سوم صورت پذیرفت که نتایج در جدول 16 آمده است.

 

جدول 16- نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون

نام متغیر	ضریب  متغیر	ضرایب	مقدار والد	سطح معناداری
عدد ثابت	β1	468/0	567/2	025/0
معیار شناسایی به‌موقع زیان‌ها	β 2	567/0-	421/2-	039/0
نسبت ارزش بازار به دفتری	β 3	689/0	618/2	018/0
اندازه شرکت	β4	743/0	325/2	009/0
عدم‌کارایی مدیریت وجه نقد	β 5	211/0	897/4	001/0
بازده دارایی‌ها	β 6	168/0	278/3	01/0
تاریخ توقف پروژه بین 1381 تا 1385	β7	586/0	215/1	231/0
تاریخ توقف پروژه بین 1386 تا 1388	β8	687/0-	382/2-	003/0
تاریخ توقف پروژه بعد از 1388	β9	815/0-	451/1-	089/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

فرضیه دوم: شناسایی به‌موقع زیان‌ها احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور شرکت را کاهش می‌یابد.

نتیجه آزمون:

مطابق با جدول 16 سطح معنی‌داری (sig) متغیر شناسایی به‌موقع زیان‌ها (039/0) کم‌تر از سطح معنی‌داری در نظر گرفته‌شده در پژوهش حاضر (5%) است؛ هم‌چنین قدر مطلق آماره t مربوط به این متغیر (421/2-) بزرگ‌تر از آماره t به دست آمده از جدول با همان درجه آزادی است. لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان 95% رد شده و فرضیه دوم مبنی بر این که شناسایی به‌موقع زیان‌ها احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور شرکت را کاهش می‌دهد، تأیید می‌گردد.

 

فرضیه سوم: تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از بهبود شرکت‌ها می‌باشد.

نتیجه آزمون:

مطابق با جدول 16 سطح معنی‌داری (sig) متغیر شناسایی به‌موقع زیان‌ها (039/0) کم‌تر از سطح معنی‌داری در نظر گرفته‌شده در پژوهش حاضر (5%) است؛ همچنین قدر مطلق آماره t مربوط به این متغیر (421/2-) بزرگ‌تر از آماره t به دست آمده از جدول با همان درجه آزادی است. لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان 95% رد شده و فرضیه سوم مبنی بر این که تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از بهبود شناسایی به‌موقع زیان‌ها شرکت‌ها می‌باشد، تأیید می‌گردد.

 

7-5-3- آزمون فرضیه چهارم

پس از آزمون مفروضات رگرسیون و اطمینان از برقراری آن‌ها، نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون فوق در جدول 17 ارائه شده است. مقدار آماره F (541/38) نیز حاکی از معناداری کل مدل رگرسیون می‌باشد. همان‌طور که در قسمت پایین جدول 17 مشخص شده است، ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل‌شده مدل فوق به ترتیب عبارت‌اند از 9/57 درصد و 5/51 درصد؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که در معادله رگرسیونی مزبور، تنها حدود 5/51 درصد از تغییرات بیش سرمایه‌گذاری شرکت‌ها توسط متغیرهای مستقل و کنترل مزبور تبیین می‌شوند. در این جدول اعداد مثبت (منفی) در ستون مقدار ضریب نشان‌دهنده میزان تأثیر مستقیم (معکوس) هر یک از متغیرها بر شناسایی به‌موقع زیان‌ها شرکت‌های مورد بررسی است.

 

 

 

 

 

جدول 17- نتایج حاصل از برازش معادله رگرسیون

نام متغیر	ضریب متغیر	مقدار ضریب	آماره t	سطح معنی‌داری
عدد ثابت	β1	102/0	148/1	217/0
گزارش سود یا زیان حاصل از عملیات متوقف‌شده	β 2	317/0	058/2	038/0
تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور	β 3	425/0	654/2	014/0
نسبت ارزش بازار به دفتری	β 4	581/0	958/2	020/0
اندازه شرکت	β 5	467/0	178/3	011/0
عدم‌کارایی مدیریت وجه نقد	β 6	573/0	095/0	293/0
مخارج سرمایه‌ای	β 7	208/0-	413/2-	035/0
تاریخ توقف پروژه بین 1381 تا 1385	β 8	582/0	275/1	085/0
تاریخ توقف پروژه بین 1386 تا 1388	β 9	649/0	082/1	294/0
تاریخ توقف پروژه بعد از 1388	β 10	398/0	981/2	027/0
ضریب تعیین	5798/0	آماره F		541/38
ضریب تعیین تعدیل‌شده	5148/0	سطح معنی‌داری		008/0
		آماره دوربین‌واتسون		130/2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

فرضیه چهارم: تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از کاهش مخارج سرمایه‌ای شرکت‌ها می‌باشد.

نتیجه آزمون:

مطابق با جدول 17 سطح معنی‌داری (sig) متغیر مخارج سرمایه‌ای (035/0) کم‌تر از سطح معنی‌داری در نظر گرفته‌شده در پژوهش حاضر (5%) است؛ همچنین قدر مطلق آماره t مربوط به این متغیر (413/2-) بزرگ‌تر از آماره t بدست‌آمده از جدول با همان درجه آزادی است. لذا فرضیه H₀ در سطح اطمینان 95% رد شده و فرضیه چهارم مبنی بر این که تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از کاهش مخارج سرمایه‌ای شرکت‌ها می‌باشد، تأیید می‌گردد.

 

8- بحث و نتیجه‌گیری

سرمایه‌گذاری در امور مختلف توسط شرکت‌ها، همواره به‌عنوان یکی از راه‌های مهم توسعه شرکت‌ها و جلوگیری از رکود و عقب‌ماندگی، مورد توجه بوده است. در این میان، محدودیت در منابع موجب شده است که علاوه بر توسعه سرمایه‌گذاری، افزایش کارایی سرمایه‌گذاری، از اهمیت فراوانی برخوردار گردد. به‌طورکلی، کارایی سرمایه‌گذاری، به معنای پذیرش پروژه‌هایی با خالص ارزش فعلی مثبت و منظور از ناکارایی سرمایه‌گذاری، انتخاب پروژه‌هایی با خالص ارزش فعلی منفی (سرمایه‌گذاری بیش از حد) و یا عدم انتخاب فرصت‌های سرمایه‌گذاری (سرمایه‌گذاری کمتر از حد) است. در تحقیق حاضر رابطه بین شناسایی به‌موقع زیان‌ها و احتمال توقف پروژه‌های شرکت و نهایتاً سودآوری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان ‌داد شناسایی به‌موقع زیان‌ها، احتمال توقف پروژه‌های شرکت را افزایش و احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور را کاهش می‌دهد. همچنین تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور تابعی از کاهش مخارج سرمایه‌ای شرکت‌ها می‌باشد؛ بنابراین با توجه به نتایج بدست‌آمده شناسایی به‌موقع زیان، مدیر را در تشخیص و کنار گذاشتن به‌موقع پروژه‌های زیان‌ده، کمک می‌کند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که شناسایی به‌موقع زیان‌ها، به‌طور بالقوه بر رفتار سرمایه‌گذاری مدیران واحدهای انتفاعی مؤثر است، زیرا که این رویه در گزارشگری مالی، شواهد به‌موقع و معتبر در خصوص عملکرد منفی شرکت برای سهامداران و اعتباردهندگان فراهم می‌کند و این گروه‌ها را قادر می‌سازد که سریعاً به چنین نتایج منفی واکنش نشان دهند.

با توجه به نتایج بدست‌آمده به کلیه فعالان بازار سرمایه، تصمیم‌گیرندگان، تحلیل‌گران مالی و سرمایه‌گذاران بالقوه و بالفعل در بورس اوراق بهادار توصیه می‌شود در تحلیل طرح‌های سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مالی و اوراق بهادار جهت ارزیابی میزان مخاطرات، زمان‌بندی و برآورد خالص جریانات نقدی آتی سرمایه‌گذاری‌های خود با عنایت به سطوح مختلف و ناهمگن درجه مخاطره‌پذیری به تأثیر مستقیم شناسایی به‌موقع زیان‌ها بر احتمال توقف پروژه‌های شرکت‌ها و تأثیر معکوس کاهش مخارج سرمایه‌ای بر توقف پروژه‌های زیان‌آور و نیز تأثیر معکوس تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور توجه وافر و درخور اهمیت داشته باشند زیرا لحاظ این عامل مهم منجر به انتخاب سبد سرمایه‌گذاری بهینه با کمینه مخاطره و بیشترین بازدهی می‌گردد. علاوه‌ بر این به کلیه مدیران عملیاتی شرکت به ویژه مدیران اجرایی و مدیریت پروژه شرکت‌ها پیشنهاد می‌گردد به منظور مدیریت کارا و اثربخش پروژه‌ها در جهت اطمینان از تکمیل پروژه‌های سودآور و توقف به‌موقع پروژه‌های زیان‌بار، به تأثیر مستقیم شناسایی به‌موقع زیان‌ها بر احتمال تأخیر در توقف پروژه‌های زیان‌آور شرکت‌ها توجه داشته باشند زیرا استفاده از این اطلاعات منجر به اتخاذ تصمیمات بهینه مدیریت پروژه لحاظ این عامل مهم منجر به انتخاب سبد سرمایه‌گذاری بهینه با کمینه مخاطره و بیشترین بازدهی می‌گردد. یافته‌های پژوهش حاضر با نتایج حاصل از تحقیقات سیرواستاوا و همکاران (2015) و رابینسون (2015) همسو می‌باشد.

 

---

1- گروه حسابداری ، واحد شهرقدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، (نویسنده مسئول)  [e-mail]

2- گروه مدیریت مالی، واحد شهرقدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

---

[i]. Bushman &et al

[ii]. Biddle & Hilary

[iii]. Hendrickson

[iv]. Patatoukas

[v]. Srivastave& et al

[vi]. Chan & et al

[vii]. Ribinson

[viii]. Chang & et al

[ix]. Francis & Martin

[x]. Bushman & Piotroski

[xi]. Basu

[xii]. Khan & watts

 

 

 

مراجع

 

1)     ابراهیمی، سیدکاظم، علی بهرامی نسب، حسین حسین بستانی و محمدرضا فخارمنش، (1396)، "تأثیر راهبرد تنوع‌بخشی بر سودآوری شرکت‌ها"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال نهم، شماره 35، صص 121-124.

2)     برادران حسن‌زاده، رسول و وحید تقی‌زاده خانقاه، (1395)، "تأثیر هزینه‌های نمایندگی بر رفتار سرمایه‌گذاری"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 8، شماره 32، صص 139-163.

3)     دستگیر، محسن و وجیهه یوسفی گورتی، (1393)،"بررسی ارتباط بین سود یا زیان شناسایی نشده ناشی از تورم، جریان‌های نقد آتی و بازده غیرعادی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال دوم، شماره 4، صص 75-98.

4)     سجادی، سیدحسین و مهدی عربی، (1390)، "تأثیر به‌کارگیری استانداردهای حسابداری بین‌الملل بر کیفیت حسابداری"، حسابدار رسمی، شماره 17، صص 87-91.

5)     عبدی، رسول، مهدی زینالی و وحید تقی زاده خانقاه، (1396)، "تأثیر مالکیت مدیریتی بر رابطه بین جریان‌های نقد آزاد و ناکارایی سرمایه‌گذاری"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال نهم، شماره 55، صص 751-785.

6)      فغانی ماکرانی، خسرو و یاسر احمدی، (1392)، "بررسی پایداری تغییرات غیرعادی در اجزای سود حسابداری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران" دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، دوره 2، شماره 7، صص 49-60.

7)     کردستانی، غلامرضا و مریم کشاورز هدایتی، (1389)،" سود حسابداری در برابر سود اقتصادی" مجله حسابدار رسمی، شماره 14، صص 118-125.

8)     کردستانی، غلامرضا و حمید رودنشین، (1385)،" بررسی میزان مربوط بودن اجزای نقدی و تعهدی سود حسابداری به ارزش بازار شرکت"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره 13، شماره 3، صص 45-68.

9)     هاشمی، سیدهادی و حمیدرضا خباری، (1395)، "تأثیر شناسایی به‌موقع زیان تحقق‌نیافته بر خاتمه عملیات غیر سودآور و هزینه سرمایه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار اوراق بهادار تهران"، کنفرانس بین‌المللی ایده‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، بارسلون، اسپانیا.

10)   Basu, S., )1997(, "The Conservatism Principle and the Asymmetric Timeliness of Earnings", Journal of Accounting & Economics, Vol. 24, PP. 3-37.

11)   Biddle, Gary and Gilles Hilary., (2006), "Accounting Quality and Firm-level Capital Investment", The Accounting Review, vol. 81, PP.52-76.

12)   Bushman, R., Piotroski, J., )2006(, "Financial Reporting Incentives for Conservative Accounting: the Influence of Legal and Political Institutions", Journal of Accounting and Economics. Vol. 42, PP. 107–148.

13)   Bushman, R.M; Chen, Q., Engel, E., Smith, A.J, (2011), "Financial Accounting Information, Organizational Complexity and Corporate Governance Systems", Journal of Accounting & Economics, Vol. 37, PP. 167-201.

14)   Chan, A. L.-C., Hsu,A. W.-H. & Lee, E. (2015), “Mandatory Adoption of IFRS and Timely Loss Recognition Across Europe: The Effect of Corporate Finance Incentives", International Review of Financial Analysis, Vol. 8, PP. 70-82.

15)   Cheng, A., S. Liu and T. Schaefer, (2011), “Earnings Permanence and the Incremental Information Content of Cash Flows from Operations”, Journal of Accounting Research, Vol. 34, PP. 173-181.

16)   Francis, J.R. & Martin, X. (2010), “Acquisition Profitability and Timely Loss Recognition”, Journal of Accounting and Economics, Vol. 49, Issue 1-2, PP. 161-178.

17)   FASB, )1985(, “Rules of Procedure: As amended through” Stamford, CT: Financial Accounting Foundation.

18)   FASB. (2009), “Yong CEO Compensation and Fair Value Accounting, Evidence from purchase price allocation”, CT: Financial Accounting

19)   Financial Accounting Standards Board, (1985), “Statement of Financial Accounting Standard”, No.6, Elements of Financial Statement of Financial

20)   Hendrinksen ES, Breda MF. )1992(, “Accounting Theory,” Richard D. Irwin, Inc. 369.

21)   Hendriksen, M. C. (2013), “Agency Costs of Free Cash Flow, Corporate Finance, and Takeovers”, American Economic Review, Vol. 76, PP. 323-329.

22)   Khan, M., Watts, R., (2009), “Estimation and Validation of a Firm-Year Measure of Conservatism”, Journal of Accounting & Economics, Vol. 2–3, PP.132–150.

23)   Lin, Z. & Li, D. (2015), "The Performance Consequences of Top Management Successions: The Roles of Organizational and Environmental”, SAGE Journals.

24)   Patatoukas, P.N., (2016), “Asymmetrically Timely Loss Recognition and the Accrual Anomaly”, A Journal of Accounting, Finance and Business Studies, Vol. 25, Issue 1, PP. 166-175.

25)   Robinson, P.M., (2015), “Are Special Items Informative about Future Profit Margins?”, Review of Accounting Studies, Vol.14, PP. 204-236.

26)   Singh, A.E., George, T.S., Hens, M., Simpson, R.J. (2013), “Investigate the Role of Cost-Effective Management”, The Accounting Review Vol.71, PP. 289-315.

27)   Srivastave, A.; Sunder, Sh., & Tse, S. (2015), “Timely Loss Recognition and Termination of Unprofitable Projects”, China Journal of Accounting Research, Vol 8, Issue 3, PP. 147-167

28)   Terminology Committee, (2011), “Role of Behavioral Finance in Portfolio Investment Decisions: Evidence from India”, Charles University in Prague Faculty of Social Sciences Institute of Economic Studies, Master Thesis

                                                                        

 

 

یادداشت‌ها