گونه های تمثیل در مثنوی المعنویه الخفیه اثر ابراهیم گلشنی بردعی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 44، مرداد 1399، صفحه 1-27   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی اخلاقی¹؛ مریم محمودی^{* 2}

¹1- دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دهاقان، ایران.

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دهاقان، ایران

چکیده

  برای فهم آثار عرفانی که اغلب حاصل تجربه­ها و آموزه­های عرفانی شاعران عارف است، صور خیال نقش زیادی داشته و جزء لاینفک آثار عرفانی است. صاحبان این آثار به شکلی آسان و همه فهم از حکایات، داستان­ها، امثال، قصه­های تمثیلی و رمزی برای تصویر و استدلال و توجیه دعاوی و اقوال خود بهره می­گرفته­اند تا تصوّر و قبول آنها برای اذهان آحاد مردم به آسانی انجام گیرد. مثنوی عرفانی «المعنویه­الخفیه» سرودة شیخ ابراهیم گلشنی بردعی یکی از این آثار است. شاعر از بزرگان صوفیه و پیروان طریقت آذربایجان در سدۀ نهم هجری است و مثنوی وی نظیره­ای بر مثنوی معنوی مولاناست. موضوع و هدف این مقاله که به روش تحلیل اطلاعات و کتابخانه­ای انجام شده است، بررسی انواع شگردهای تمثیلی همانند داستان تمثیلی، پارابل، اگزمپلوم، نماد، اسطوره و تمثیلات قرآنی است که شاعر برای تفهیم تاثیر مستقیم نفس، هواپرستی، زن بارگی، شهرت طلبی، طول امل، ، تغییر قضا و قدر و... برای مخاطب تبیین و تشریح کرده است. نتیجه تحقیق نشان می­دهد که تمثیل داستانی(الیگوری) پر بسامدترین نوع تمثیل این مثنوی است.  

کلیدواژه‌ها

گلشنی بردعی؛ المعنویه الخفیه؛ گونه‌های تمثیل؛ رذائل اخلاقی

مراجع

قرآن کریم

1. آقا حسینی،حسین و محبوبه همتیان، (1394)، نگاهی تحلیلی به علم بیان، تهران: انتشارات سمت.
2. انوشه، حسن.( 1383). دانشنامۀ ادب فارسی، ادب فارسی در آناتولی و بالکان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
3. پورنامداریان، تقی ، (1368 )، رمز و داستان های رمزی ، ج دوم، تهران: علمی و فرهنگی، چ چهارم.
4. درایتی، مصطفی، (1389)، فهرستواره دست نوشته­های ایران (دنا)، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
5. شفیعی کدکنی،محمدرضا، (1391)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
6. شمس قیس رازی، (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی، تهران:علمی.
7. شمیسا، سیروس، (1390)، بیان ومعانی، تهران:نشر میترا، چ سوم.
8. فتوحی رود معجنی، محمود،( 1385)، بلاغت تصویر، تهران: انتشارات سمت.
9. فولادی، علیرضا، (1390) ، زبان عرفان، تهران: انتشارات سخن، چ سوم.
10. کشفی، اکرم و احمدرضا یلمه­ها، (1396)،تحلیل عرفانی مثنوی المعنویه الخفیه اثر ابراهیم گلشنی بردعی،فصلنامه عرفانی اسلامی، دوره 14، شماره 53 ،صص 84-101
11. گلشنی بردعی، ابراهیم.(بی‌تا). المعنویه‌الخفیه، نسخه خطی شماره 178، کتابخانه سپه‌سالار.
12. نامجو، کرامت و احمدرضا یلمه­ها(1396)،معرفی مثنوی المعنویه الخفیه ، فصلنامه –پژوهشنامه نسخه    شناسی متون نظم و نثر فارسی، دوره دوم، شماره 3. صص63-92
13. نظری، ماه، (1395)، بیان وحدت با شگردهای تمثیلی در مثنوی معنوی، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان فارسی، شماره سی­ام، صص: 151-168.