سیاست خاورمیانه ای روسیه و مدیریت تعارض رابطه تهران – ریاض

فصلنامه مطالعات روابط بین الملل

مقاله 1، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 50، شهریور 1399، صفحه 9-42   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

رضا اختیاری امیری^{* 1}؛ حسین رفیع²؛ عطیه بلبل امیری³

¹استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²دانشیار علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

با قدرت گرفتن ملی­ گرایان روسی و اوراسیاگرایان، خاورمیانه از اهمیت راهبردی در محاسبات منطقه­ ای و جهانی روسیه برخوردار شده است. در همین چارچوب توسعه مناسبات با کنشگران اصلی زیرسیستم خاورمیانه نظیر جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از اولویت­ های سیاست خارجی روسیه بوده است. اما تهران و ریاض منافع متعارضی را در منطقه پیگیری می­ کنند که این موضوع چالشی برای دستگاه دیپلماسی روسیه محسوب می­ گردد. با توجه به این مساله، سوال پژوهش بر این اساس شکل گرفته است که روسیه چگونه همزمان با حفظ مناسبات با تهران و ریاض، به مدیریت تعارض موجود در روابط آنها در راستای منافع منطقه­ ای خود پرداخته است؟ فرضیه مقاله بر این مبنا قرار دارد که روسیه تلاش کرده تا بر اساس رویکرد کاملا واقع­ بینانه و پراگماتیستی روابط مستقلی را با هر دو کشور همزمان برقرار کند تا بدین ترتیب منافع منطقه­ای و همچنین جهانی خود را تامین نماید. روش تحقیق تحلیلی- تبیینی است و از رهیافت نظری واقع­گرایی جهت تبیین موضوع استفاده شده است. یافته­ های تحقیق نشان می­ دهد که در رابطه با مساله فعالیت­ های هسته­ ای ایران، نفوذ منطقه­ ای و حضور این کشور در سوریه، تقابل جبهه مقاومت با ائتلاف عربی-عبری و حمایت ایران از حوثی­ های یمنی در جنگ با عربستان، رهبران کرملین توجه ای به خواست سعودی­ ها نداشته و در مقابل سیاست هماهنگی را با تهران، در راستای منافع ملی خود، اتخاذ نمودند.   

کلیدواژه‌ها

روسیه؛ ج.ا.ایران؛ عربستان سعودی؛ خاورمیانه؛ واقع گرایی

مراجع

اطهری، اسدالله و بهمن، شعیب (1390)، «روسیه و خاورمیانه جدید ، راهبردها و چالش ها »، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، شماره 17، ص 58.

ایرنا (16 آذر 1397)، «درآمد روسیه از صادرات نفت بیش از 38 درصد رشد کرده است»، خبرگزاری ایرنا، قابل دسترسی در : http://www.irna.ir/fa/News/83125883

آل سید غفور، سید محسن؛ کاظمی، احسان و موسوی دهموردی، سید محمد (1394)، «تبیین رقابت استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در یمن »، فصلنامه سیاست خارجی، شماره 2 ، تابستان 1394، صص 148-147.

تقوایی­نیا، احسان (31 شهریور 1395)، «جایگاه یمن در راهبردهای جدید روسیه»، ایراس، قابل دسترسی در : http://www.iras.ir/fa/doc/note/

حسینی مقدم، ناهید و یوسفی، بهرام (1396)، «راهبرد عربستان سعودی در قبال ایران»، مجله پژوهش ملل ، شماره 25 ، ص 81.

حسینی، سید احمد (31 خرداد 1395)، «روسیه و عربستان؛ شرکای دور و روابط نزدیک»، دیپلماسی ایرانی،  قابل دسترسی در : http://irdiplomacy.ir/fa/news/1959735/

حسینی، سیده مطهره و ابوالحسینی، مریم (1395)، «جایگاه ایران در مکاتب فکری و سیاست خارجی روسیه»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 93، صص 18-17.

حسینی، سیده مطهره و شیراوند، صارم و معبودی نژاد، فرشته (1393)، «تبیین گفتمانی تقابل و ملی گرایی قومی چچن با هویت و ملی گرایی روسیه »، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز ، شماره 87 ، ص 42.

خاشع، جعفر(10 مهر 1389)، «اهمیت ایران برای روسیه »، همشهری،  قابل دسترسی در: http://www.hamshahrionline.ir/news

دیپلماسی ایرانی ( 29 آبان 1397)، «خط اعتباری 3 میلیارد یورویی روسیه برای کریدور شمال-جنوب ایران»، قابل دسترسی در : http://www.irdiplomacy.ir/fa/news

روزنامه دنیای اقتصاد (29 بهمن 1397)، «اهمیت بالای کریدور شمال-جنوب برای روسیه و هند» ، شماره 4549.

زرگر، افشین و سلیمی، لیلا (1396)، «روسیه و مبارزه با تروریسم و افراطی گری در قفقاز : دستاوردها و ناکامی ها 2005-2001»، دو­ماهنامه پژوهش در هنر و علوم انسانی ، شماره 4، آبان ماه 1396، ص 116.

سیف زاده، سیدحسین (1385)، «اصول روابط بین الملل الف و ب»، تهران: نشر میزان.

شاپوری، مهدی (1396)،  «تحول در روابط عربستان و روسیه : آثار و پیامدها »، پژوهشکده مطالعات راهبردی،  قابل دسترسی در : https://riss.ir

شمس الدین صادقی؛ مسعود اخوان کاظمی، کامران لطفی(1394)، « بحران سوریه و مناقشه ژئوپلتیکی قدرت های منطقه ای»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام ، سال چهارم، شماره 16، صص 127-107.

شیرخانی، محمد علی و حامد مهاجرپور(1391)، « واقع گرایی و نقش منابع انرژی در سیاست خارجی»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی، شماره سیزدهم - صص-1-44.

عطری، زهرا (16 فروردین 1396)، «جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه ؛ تحولات و روندهای جدید »، ایراس ، قابل دسترسی در : http://www.iras.ir

فرزاد محمدزاده ابراهیمی و ملکی، محمدرضا (1395)، «دکترین سیاست خارجی اوباما و رژیم صهیونیستی»، فصلنامه روابط­خارجی،  سال هشتم، شماره سوم، صص 1٤٤ – 115.

قوام، سید عبدالعلی (1388)، «اصول سیاست خارجی و سیاست بین­الملل»، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات سمت.

قوام، سید عبدالعلی (1393)، «روابط بین الملل؛ نظریه­ها و رویکردها»، تهران: انتشارات سمت.

 کوشکی، محمدصادق ؛ مصطفی رنجبرمحمدی؛ مریم گودرزی(1395)، «بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه در بحران سوریه بر مبنای نظریه واقعگرایی»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال هشتم، شماره 31، صص 147-167.

کولایی، الهه و عابدی، عفیفه (1396)، «فراز و فرود روابط ایران و روسیه 2016-1990»، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، شماره 40، ص 143.

گلشنی، علیرضا و باقری، محسن (1391)، «جایگاه حزب الله لبنان در استراتژی بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران» ، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره 11، صص 126-125.

محمودی، مرتضی و لطیف.اف، جوره لطیفوویچ (1393)، «نقش دین اسلام در روابط بین ایران و ملتهای آسیای مرکزی»، پژوهشنامه روابط بین الملل ، صص 88-87.

مشیرزاده، حمیرا (1392). «تحول در نظریه های روابط بین الملل»، تهران: انتشارات سمت.

نجات، سید علی و موسوی، سیده راضیه و صارمی، محمدرضا (1395)، «راهبرد عربستان سهودی و جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران یمن» ، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل ، شماره 33 ، صص 140-139.

Belobrov, Y.Y and Volodin, A.G and Demidenko, S.V and Kozyrev , N.I and Lankin , Y.V and Novikov , V.Y and Sazhin , V.I and Yurtaev , V.I (2014) , “Modern Russian-Iranian Relations: Challenges and Opportunities”, Russian International Affairs Council. Availale at : http://russiancouncil.ru

Borshchevskaya, Anna (2016), “Russia in the Middle East” The Washington Institute for Near East Policy”, Policy Focus 142, February 2016. Available at: https://www.washingtoninstitute.org

Borshchevskaya, Anna (2017), “The Tactical Side of Russia’s Arms Sales to the Middle East”, The Washington Institute, December 2017. Available at : https://www.washingtoninstitute.org.

Borisove, Timofey (2018), “Russia arms exports in the Middle East”, European Union Institute for Security Studies, Number 146, July 2018. Available at : https://www.iss.europa.eu

Brands, Hal (2018), “New Threat to the U.S.: the Axis of Autocracy”, Available at : https://www.bloomberg.com.

Connolly, Richard and Sendstad, Cecilie (2017), “Russias Role as an Arms Exporter”, Chatham House, March 2017. Available at : https://www.chathamhouse.org.

Dannreuther, Ronald (2009), “Russia and the Middle East: Towards a New Cold War?”, ISA Conference, New York 15-18 February 2009. Available at: http://www.issti.ed.ac.uk.

Dekel, Udi and Guzansky, Yoel (2013), “Israel and Saudi Arabia: Is the Enemy of My Enemy My Friend?”, INSS Insight, No.500, December 22,2013. Available at: https://www.files.ethz.ch.

Dutkiewicz, Piotr and Kasyanov, Nikolay (2016), “Civil War in Syria and the Evolution of Russian-Iranian Relations”, Emirates Policy Center, Research Paper, May 2016 . Available at :http://epc.ae/sites/default/files.

European Parliament (2017), “Russia’s National Security Strategy and Military Doctrine and Their Implications for the EU”, Policy Department, Directorate-General for External Policies. Available at : http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference.

Fragnerova , Atena (2018), “Opportunities and Pitfalls of Saudi-Israeli Normalization”, Aalborg University , Denmark , 31/5/2018.Available at : https://projekter.aau.dk.

Kosach, Grigory and Melkumyan , Elena (2016), “Possibilities of a Strategic Relationship Between Russia and Saudi Arabia”, Russian International Affairs Council, No 6 , August 2016.Available at : http://russiancouncil.ru/upload/Russia-SaudiArabia-policy-brief-6-en.pdf

Kozhanov, Nikolay (2018), “Russian Policy Across the Middle East”, Russian and Eurasia Programme, Research Paper, February 2018. Available at : https://www.chathamhouse.org.

Kuzentsov, Vasily and Naumkin, Vitaly and Zvyagelskaya, Irina (2018), “Russia in the Middle East: The Harmony of Polyphony”, Valdai Discussion Club Report , May 2018. Available at : http://valdaiclub.com/a/reports/report-russia-in-the-middle-east/

Kozhanov, Nikolay (2015), “Understanding the revitalization of Russian-Iranian relations”, Carnegie Moscow Center, May 2015. Available at : https://carnegieendowment.org.

Kaura, Vinay (2017), “The Dynamics of Saudi-Russian Relations”, The Begin-sadat Center for Strategic Studies, Paper No.623, October 22,2017. Available at : https://besacenter.org

Naumkin, Vitaly )2013(, “Russia’s Role in the Middle East”, Brookings Institue, Available at: https://www.brookings.edu/events/russias-role-in-the-middle-east/

Nye, Logan (4Augest 2017), “The Top 10 Militaries of the World in 2017”, Available at : https://www.military.com/undertheradar/2017/08/top-10-militaries-world-2017

Malashenko, Alexey (2013), “The Dynamics of Russian Islam”, Carnegie Moscow Center, February 2013. Available at : https://carnegieendowment.org.

Mearsheimer, John J. (2014), The Tragedy of Great Power Politics, New York: Norton

Perifanis, Theodosios (2018). “An analysis on S audi Arabias crude oil production strategy”, University of Piraeus, Dept of International and European Studies. Available at : http://dione.lib.unipi.gr

Serebrov, Sergey (2017), “Yemen Crisis: Causes, Threats and Resolution Scenarios”, Russian International Affairs Council. Available at : http://russiancouncil.ru

Secrieru, Stanislav (2006), “Russia’s Foreign Policy Under Putin”, Cos Project Renewed UNICCO discussion papers, No 10, January 2006. Available at : https://www.ucm.es/data.

Soage, Ana (2015), “Saudi Arabia. A Regional Power Facing Increasing Challenges”, Research Gate, 08 December 2015. Available at : https://www.researchgate.net.

Souleimanov, Emil Aslan & Petrtylova, Katarina (Fall 2017) “Russia's Policy toward the Islamic State” Middle East Policy Council. Available at : http://www.mepc.org/russias-policy-toward-islamic-state

The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation (1 December 2016), “Foreign Policy Concept of the Russian Federation”, Available at : http://www.mid.ru/en/foreign_policy/official_documents.

The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation (7 December 2017), “Press release on Russian-Saudi Consultations on Counter-terrorism Issues”, Available at : http://www.mid.ru/en/foreign_policy/new.

Thowhidul, Md. (2013). “The Nuclearization of Iran and The Policy of Russia”, Asian and African Studies, Volume 22, Number 2, 2013. Available at : https://www.sav.sk/journals/uploads/112612414_Islam.pdf

Vatanka, Alex (2017), “Iran’s Russian Conundrum”, The Jamestown Foundation, October 5, 2017. Available at : https://jamestown.org/program/irans-russian-conundrum/

Waltz, Kenneth N. 2003. More May Be Better, in Scott D. Sagan and Kenneth N. Waltz, The Spread of Nuclear Weapons: A Debate Renewed, New York: Norton.

Xing, Li and Ma, Yuan (2010), “A Comparative Analysis of US-Russia Middle East Energy Strategy” ResearchGate, September 2010. Available at : https://www.researchgate.net.

Grandviewinkiev.com (17/4/2013), “The reasons why Russia supports Syria”, Available at: http://the-reasons-why-russia-supports-syria

Naumkin, Vitaly)9 December 2013(, “Russia’s Role in the Middle East”, Available at: https://www.brookings.edu/events/russias-role-in-the-middle-east/

Wile, Rob (23 July 2014), “Here's How Dependent Russia's Economy Is On Oil And Gas”. Available at : https://www.businessinsider.com/russia-oil-and-gas-dependence-chart-2014-7 .

Naumkin , Vitaly (11 June 2015), “The Kremlins unexpected decisions”, Available at : http://imesclub.org/events/author/983-vitalynaumkin?start=20

Hardy, Catherina (06/10/2017), “Saudi Arabia and Russia sign arms deal”, Available at : https://www.euronews.com/2017/10/06/saudi-arabia-and-russia-sign-arms-deal

Alkhalisi, Zahra (5 October 2017), “Unlikely allies: Oil brings Saudi king to Moscow”, Available at : https://money.cnn.com/2017/10/05/news/economy/saudi-king-in-russia/index.html

Holdony, Elena (5 October 2017), “Oil Climbs as King Salman makes the first-ever visit by a Saudi Monarch to Russia”. Available at : https://www.businessinsider.com

Soldatkin, Vladimir and Golubkova , Katya (5 October 2017),” Russia , Saudi Arabia Cement new Frienship with Kings Visit”, Available at : https://www.reuters.com.

Dubovikova, Maria (8 October 2017), “King Salman’s visit to Russia hailed a success on trade, investment and solving regional issues”, Available at : http://www.arabnews.com.

Ramani, Samuel (14 November 2017) , “Russia's next Power Play May Occur in Yemen”, Available at : https://nationalinterest.org.

Sen, Sharman (17 February 2018) , “Advancement in Economic Relations between Russia and Saudi Arabia”, Available at : https://www.irinsider.org.

Aljazeera (28 Mar 2018), “Saudi Arabia and Russia consider 10 to 20-year oil alliance”, Available at: https://www.aljazeera.com/topics/regions/middleeast.html

Weir, Fred (4 May 2018) , “As Israel-Iran rivalry burns, Russia’s Tehran ties may get singed”, Available at : https://www.csmonitor.com.

Katz, Mrak N (7 May 2018) , “Balancing Act : Russia between Iran and Saudi Arabia”, Available at : https://blogs.lse.ac.uk/