تبیین علیت در نظام فلسفی سینوی و صدرایی

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 3، دوره 11، شماره 41، فروردین 1399، صفحه 1-21   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

آذر سپهوند¹؛ محمد حسین ایراندوست^{* 2}؛ اسماعیل علیخانی³

¹دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران.

²استادیار، گروه فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

³استادیار، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

چکیده

مسئله علیت یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که بدون فهم آن درک جهان هستی ممکن نیست. اساساً هر نوع بحث، سخن و تجربه‌ای مبتنی بر فهم علیت و پذیرش آن است. مسئله علیت از جهات مختلف مورد توجه قرارگرفته است..فیلسوفان جدید غرب مانند هیوم و کانت این موضوع را از نظرگاه معرفت‌شناسی و فیلسوفان مسلمان از حیث وجودشناسی مورد بررسی قرار داده‌اند. این مقاله سعی بر آن دارد که، با نظر به علیّت تحلیلی، چیستی و کاربردهای آن را در فلسفۀ اسلامی و خصوصاً از دیدگاه­ ابن سینا و ملاصدرا مورد توجه قرار دهد.  نتایج نشان داد که سنخیت علت و معلول دو معنی حداقلی و حداکثری دارد. معنای حداقلی بر مبنای نظام‌های فلسفی قبل از حکمت متعالیه تبیین می‌شود، اما معنای حداکثری با توجه به مبانی خاص حکمت متعالیه چون اصالت وجود و تشکیک وجود تبیین می‌گردد. با این تفکیک آشکار می‌شود بسیاری از مخالفت‌ها با قاعده سنخیت علت و معلول در حقیقت متوجه معنای حداکثری سنخیت است و معنای حداقلی  مورد پذیرش بیشتر فیلسوفان است.

کلیدواژه‌ها

علیت و معلولیت؛ ملاصدرا؛ ابن‌سینا؛ نظام فلسفی

مراجع

1. ابن سینا،  حسین بن عبدالله (1383). رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات. با مقدمه، حواشی و تصحیح موسی عمید. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
2. ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۶۲ق). رسائل. قم: انتشارات بیدار.
3. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1364). النجاه. با ویرایش و دیباچة محمدتقی دانش پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
4. ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۱). المباحثات. با تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
5. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1379). التعلیقات. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
6. ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۸۰). الشفاء، الالهیات. قم: منشورات مکتبه آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی.
7. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1383 ). دانشنامه علائی الهیات. با مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم.
8. ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۳ق). الاشارات والتنبیهات(با شرح خواجه نصیرالدین طوسی و قطب‌الدین رازی). تهران: دفتر نشر کتاب، ج2.
9. ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۴ق). الشفاء الالهیات(تصدیر و مراجعه الدکتور ابراهیم مذکور). قم: منشورات آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی.
10. استرول، آوروم؛ پاپکین، ریچارد (1384). کلیات فلسفه. ترجمه و اضافات سید جلال‌الدین مجتبوی. تهران: انتشارات حکمت.
11. تفتازانی، سعدالدین (۱۴۰۹ق). شرح المقاصد. قم: الشریف الرضی.
12. جوادی آملی، عبدالله (1376). رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه. قم: اسراء، ج2.
13. جوادی آملی، عبدالله (1378). تبیین براهین اثبات خدا. قم: اسراء.
14. طباطبایی، محمدحسین (1404ق).  نهایه الحکمه. قم: مؤسسه  نشر اسلامی، چاپ پنجم.
15. طباطبایی، محمدحسین (1420ق). بدایه الحکمه. قم: موسسه نشر اسلامی.
16. مطهری، مرتضی (1383). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا، ج ۶،3، چاپ دهم.
17. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (بی‌تا). تعلیقات بر شفاء(الشفاء چاپ سنگی). قم: انتشارات بیدار.
18. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1380). المبدا و المعاد. با مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
19. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسـفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1-3، چاپ سوم.
20. ملاصدرا، محمدبن ابراهیم شیرازی (1382). الشواهد الربوبیه. قم: انتشارات مطبوعات دینی.