نقدی بر نظریات فقهی و حقوقی لزوم یا عدم لزوم جبران کاهش ارزش پول ناشی از تورم

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 2، دوره 11، شماره 41، فروردین 1399، صفحه 1-23   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی محمدی راد¹؛ سید محمد شفیعی مازندرانی^{* 2}؛ نسرین کریمی²

¹دانشجوی دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحدقم، قم، ایران

²استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

چکیده

کاهش ارزش پول از مفاهیم چالش برانگیز فقهی و حقوقی است. نظریه­های موجود که برای پول با ماهیت گذشته آن ارائه شده، پاسخگوی نیازهای واقعی ­در این وضعیت نیستند. فقدان درک ­درست ­از ماهیت­ پول، باعث­ شده تا فقها عملا با احتیاط به موضوع نزدیک شوند. با تغییر یافتن ماهیت پول در طول تاریخ، دیدگاه‌های مختلفی در زمینۀ لزوم یا عدم لزوم جبران کاهش ارزش پول ارائه گردیده است. حال این سئوال مطرح می­شود که در دیون پولی مدت­دار و در صورتی که ارزش پول کاهش یافته باشد، باید ارزش اسمی اسکناس را، به هنگام ادای دین محاسبه نمود؟ یا ارزش مبادله­ای پول قرض داده شده را مد نظر قرار داد؟ پاسخ به این پرسش، از سویی نیازمند بررسی دقیق ابعاد موضوع پول اعتباری، و از سوی دیگر، نیازمند ارائه ادله فقهی و حقوقی متقن می‌باشد. فرضیه­ای که در این مقاله به اثبات رسیده عبارت است از، آنچه در پول­های اعتباری موجب رغبت و انگیزش افراد به آنها می­شود، قدرت خرید و ارزش مبادله­ای پول است، نه ارزش اسمی، و در هنگام ادای دِین نیز باید به همان توجه شود و همچنین فقهاء وحقوقدانان لزوم جبران کاهش ارزش پول را به­طور مطلق در همۀ حالات تورم نمی‌پذیرند. این تحقیق با روش توصیفی -تحلیلی سعی در روشن کردن زوایای پنهان و ناپیدای طرح مسأله پیش گفته را دارد.

کلیدواژه‌ها

مثلی؛ قیمی؛ ربا؛ ارزش پول؛ تورم

مراجع

قرآن کریم.

ابن منظور، محمد بن مکرم (1412ق). لسان العرب. بیروت: دارصاد.

امامی، سید حسن (1377). حقوق مدنی. تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه، ج1.

انصاری، مرتضی (1376). المکاسب. قم: دارالکتاب.

انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران:انتشارات سخن.

آخوند خراسانی، محمدکاظم (1348). کفایه الاصول. قم: انتشارات اسلامی.

آصفی، محمد (1375). پول و پرسش‌های جدید فقهی. فقه اهل البیت(ع)، شماره7، ص28-19.

بهشتی، محمد (1378). اقتصاد اسلامی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

تبریزی، جواد (1375). پاسخ نامه شمارۀ2582، مورخه24/7/1375ه.ش به پرسش کمیسیون امور قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی.

تلخابی، مجید؛ ناظمی، محمدحسین (1395). قاعده اقدام و جبران تورم. مطالعات فقه امامیه، شماره6، ص66-38.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.

حائری، سید کاظم (1369). الاوراق المالیه الاعتباریه. در: دومین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

حرعاملی، محمد بن حسن (1413ق). وسائل الشیعه الی­ تحصیل مسائل الشریعه. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج12.

خمینی، روح‌الله (1409ق). الاجتهاد و التقلید. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

خمینی، سید روح‌الله (1380). الاجتهاد والتقلید. تهران:موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.

خویی، سید ابوالقاسم(1412ق). منهاج الصالحین. قم: مدینه العلم.

داودی، پرویز؛ موسائی، میثم (1379). پژوهشی درباره ربا و جبران کاهش ارزش قدرت خرید. پژوهشنامۀ علوم اجتماعی، شماره 15، ص165-188.

دهخدا، علی اکبر (1360). نرم افزار لغت نامه دهخدا.

دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

روحانی، سید محمدصادق (1429ق). فقه الصادق. قم: مدرسة الامام الصادق.

سبحانی، جواد (1372). نظرخواهی از فقها پیرامون مسائل فقهی و حقوقی ناشی از کاهش ارزش پول. رهنمون، شماره6، ص105-115.

سیستانی، سید علی (1375). قاعده لاضرر و لاضرار. قم: نشر مکتب آیت‌الله العظمی سیستانی.

سیستانی، سیدعلی (1417ق). پاسخ به نامه مورخه7/2/1417ه.ق، کمیسیون امور قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی، مؤسسه تحقیقات پولی وبانکی.

شمس، عبدالله (1373). آیین دادرسی مدنی. تهران: انتشارات دراک، ج1.

شهید ثانی، زین‌الدین (1309ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: الاعلام اسلامی.

صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1429ق). جامع الاحکام. قم: دفتر نشر آثار آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی.

صالحی مازندرانی، محمدرضا (1376). بررسی احکام فقهی پول. فقه اهل البیت(ع)، شماره9، ص48-48.

صدر، محمدباقر (1990م). البنک اللاربوی فی الاسلام. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.

طاهری، حبیب‌الله (1380). ضمان کاهش ارزش پول. پژوهش‌های فقهی، شماره11، ص83-106.

طریحی، فخرالدین (1989م). مجمع البحرین. بیروت: دارالمکتبه الهلال.

طوسی، محمد بن حسن (1365). المبسوط فی فقه الامامیه. قم: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه،ج3.

عدل، محمد (1385). حقوق مدنی. تهران: انتشارات طه.

علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (1402ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. تهران: مؤسسه امام صادق(ع).

عمید، حسن (1390). فرهنگ فارسی ­عمید. تهران: انتشارات امیر کبیر، ج1.

فاضل تونی، ملاعبدالله (1415ق). الوافی فی اصول الفقه. تصحیح سیدمحمد حسینی رضوی کشمیری. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

فاضل لنکرانی، محمد (1375). جامع المسائل. قم: انتشارات امیرالعلم.

فیومی، ابوالعباس (1425ق). المصباح المنیر. قم: مؤسسه دارالهجره.

قحف، منذر (1415ق). ربط الحقوق و الالتزامات الآجلۀ بتغیر الاسعار. المملکه العربیه السعودیه: المعهد الاسلامی للبحوث و التدریب البنک الاسلامی للتنمیه.

کاتوزیان، ناصر (1386). الزام‌های خارج از قرارداد، ضمان قهری. تهران: انتشارات میزان.

کاتوزیان، ناصر (1389). عقود معین. تهران:انتشارات میزان.

کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1412ق). تحریر المجله. بیروت: النجاح.

کتابی، احمد (1376). تورّم(ماهیت، علل، آثار و راهکارهای مقابله با آن).تهران: انتشارات اقبال.

کلینی، محمد بن یعقوب (1401ق). الاصول من الکافی. بیروت: انتشارات دارالصعب و دارالتعارف.

گرامی، محمدعلی (1376). بررسی احکام فقهی پول. فقه اهل‌البیت(ع)،شماره9، ص48-48.

گرامی، محمدعلی (1377). پاسخ ­به­ پرسش­ کمیسیون امور قضائی ­و­ حقوقی ­مجلس ­شورای اسلامی، مورخه13/12/1377.

گرامی، محمدعلی (1379). پاسخ به پرسش ­شماره 5690، مورخه4/4/1379، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دفتر قم، شماره پاسخ1/5690، مورخ7/8/1379.

گروهی از مولفان (1374). پول در اقتصاد اسلامی. تهران: سمت.

محقق اردبیلی، احمد (1405ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. قم: انتشارات اسلامی.

محقق داماد، سیدمصطفی (1378). قواعد فقه. تهران: سمت.

مشکینی، علی. پاسخ به نامۀ شمارۀ8/619/56-د، مورخه 22/7/1375، کمیسیون امور قضائی و حقوقی مجلس شورای اسلامی.

معین، محمد (1375). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ج3، 1.

مکارم شیرازی، ناصر (1383). القواعد الفقهیه. قم: مؤسسه مدرسة الامام امیرالمؤمنین(ع)، ج2.

مکارم شیرازی، ناصر (1414ق). بحوث فقهیّه هامّه. قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین.

موسوی بجنوردی، سید محمدحسن (1387). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی، ج1.

نامۀ شمارۀ 13/619/د، مورخۀ24/7/1375ه.ش، کمیسیون امور قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی.

نائینی، محمدحسین (1373). منیه الطالب فی شرح حاشیة المکاسب. قم: موسسه النشر الاسلامی.

نجفی، محمدحسن (1376). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: انتشارات اسلامیه.

ولایی، عیسی (1387). قواعد فقهی(مدنی- جزایی). قم: دارالفکر.

هاشمی شاهرودی، محمد (1374ق). مقالات الفقهیه. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.

یوسفی، احمدعلی (1381). ربا و تورم(بررسی­ تطبیقی ­جبران کاهش ارزش پول و تورم). تهران: اندیشه اسلامی.