بررسی اصالت در قلمرو موضوعی پذیرش شهادت بر‌شهادت در تحلیل نظام حقوقی ایران و فقه اهل سنت

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 1، دوره 11، شماره 41، فروردین 1399، صفحه 1-15   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا عسگری¹؛ سید مهدی میرداداشی²؛ علی کشاورز^{* 3}

¹استادیار، گروه حقوق ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

²استادیار، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

³کارشناس ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

چکیده

در نظام حقوقی ایران، اصالت شهادت برشهادت(شهادت ثانوی) در مواد 1320 ق.م. و ماده231 ق.آ.د.م. با عدم امکان حضور شاهد اصل مورد تثبیت قرار گرفته است، ولی به جهت تعدد اقوال در شیعه و اهل سنت، ضروری است تا موارد اختلافی تشریح و پاسخ داده شود. اصالت شهادت بر­شهادت در فقه شیعه از رویکرد توسعه­ای آن در فحوی فقه امامیه و قانون استظهار می­گردد. در فقه اهل سنت نیز توسعه­ای بودن شهادت برشهادت مشهود با بیانات پراکنده و غیرمنسجم همراه شده است. چه اینکه در شافعی ضابطه عذری که سبب پذیرش است، عدم حضور ذکر شده است که علمای سنی مذهب بر غیبت طولانی و یا موت شاهد اصل آن را تعبیر کرده­اند. در حنابله نیز ضابطه مشخصی نیست و می­توان به تبعیت از اقلیت آنان عذر را استظهار نمود. در حنفیه بدون احراز ضابطه، استحسان بزرگترین مبنای پذیرش شهادت فرع ذکر شده است که ضابطه­ای روشن به دست نمی­دهد. در مالکی، بر خلاف سایرین اجتهاد در مقابل نص صورت گرفته و قلمرو موضوعی برای شهادت فرع قائل نیستند، چه اینکه آن را در همه امور جاری و ساری می­دانند. یافته­های این پژوهش حاکی از عدم وحدت نظر در نظام حقوقی ایران و فقه سنی در حوزه موضوعی به جز قسم إشهادی برای شهادت­برشهادت و در ضابطه­ی پذیرش آن از جهت عذر می­باشد. از این­رو هدف این پژوهش تتبع در مولفه­های صحیح مبانی شرعی شهادت­برشهادت و گذر از ظهور جمود در پذیرش شهادت­بر­شهادت به عنوان یکی از ادله جایگزین اثبات دعوا می­باشد.  

کلیدواژه‌ها

شهادت ‌بر‌شهادت؛ تعذر؛ مشقت از حضور؛ استحسان؛ إشهاد

مراجع

قرآن کریم.

 

 

1. ابن قدامه مقدسی (1414ق). الکافی فی فقه الإمام أحمد. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج4.                     
2. ابن قدامه مقدسی (1388ق). المغنی. قاهره: مکتبه القاهره، ج10.
3. ابن مازه حنفی، محمود (1424ق). المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج8.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر للطباعه، ج3.                            
5. ابن نجیم مصری، زین‌العابدین (بی‌تا). الْأَشْبَاهُ وَالنَّظَائِرُ. بیروت: دار الکتاب الإسلامی، ج7.
6. اردبیلى، احمد بن محمد­ (1403ق). مجمع الفائدة­و­البرهان. قم: انتشارات اسلامى، ج‌12.            
7. اصبحی مدنی (بی‌تا).  المدونه الکبرى. بیروت: موقع الإسلام، ج12. 
8. امامى، سید حسن (1376). حقوق مدنى. تهران: انتشارات اسلامیه، ج6.   
9. انصاری، مرتضى بن محمد امین (1415ق). القضاء و الشهادات(للشیخ الأنصاری). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
10. حسن‌زاده، مهدی (1391).اثر تعذر حضور شاهد در ادای شهادت. حقوق اسلامی،شماره35،ص95-111.
11. حلّى، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق). إیضاح الفوائد. قم: اسماعیلیان، ج‌4.
12. رویانی، أبوالمحاسن عبدالواحد بن إسماعیل (2009م). بحر المذهب(فی فروع المذهب الشافعی). بیروت: دار الکتب العلمیه،  ج14.
13. سُّغْدی حنفی (1404ق). النتف فی الفتاوى. بیروت: دار الفرقان، ج2.
14. شافعی مکی، أبوعبد الله محمد بن إدریس (1410ق). الأم. بیروت: دارالمعرفة، ج7.
15. شمسالأئمهسرخسی، محمد بن احمد (1414ق)_. المبسوط. بیروت: دار المعرفه، ج16.
16. شیرازی، ابواسحاق (بی‌تا). المهذب فی فقه الإمام الشافعی. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج3.
17. شیخ نظام (1411ق). الفتاوى الهندیه فی مذهب الإمام الأعظم أبی حنیفة النعمان. بیروت: دار الفکر، ج3.
18. صدوق، محمّد بن على (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: انتشارات اسلامى، ج3.
19. طوسى، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط. تهران: المکتبة المرتضویة، ج8‌.
20. طوسى، محمد بن حسن (1390ق). الاستبصار. تهران: دار الکتب الإسلامیة، ج‌3.
21. طوسى، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: انتشارات اسلامى، ج‌6.
22. طوسى، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب، ج‌6.
23. عز حنفی، صدر­الدینعلیّبنعلیّ (1424ق). التنبیه على مشکلات الهدایه. المملکه العربیه السعودیه: مکتبه الرشد ناشرون، ج4.
24. غیتابى حنفى، أبو محمد محمود بن أحمد (1420ق). البنایه شرح الهدایه. بیروت: دار الکتب العلمیه، ج9.
25. فیومى،احمدبنمحمدمقرى(بی_‌تا). المصباح المنیرفیغریبالشرحالکبیرللرافعی.قم: منشوراتدارالرضی، ج2. 
26. قرجه‌لو، علیرضا (1387).  شهادت برشهادت در حقوق ایران و انگلیس. الهیات و حقوق، شماره28، ص69-88.
27. قیروانی مالکی، ابو محمد عبدالله ( 1999م). النَّوادر والزِّیادات. بیروت: دار الغرب الإسلامی، ج8.
28. کاتوزیان، ناصر (1388). اثبات و دلیل اثبات. تهران: نشر میزان، چاپ پنجم.ج2.
29. کریمی، عباس؛ شکوهی‌زاده، رضا (1388). قاعده عدم پذیرش شهادت بر مسموعات و استثنائات آن در نظام حقوقی کامن‌لا با نگاهی تطبیقی بر حقوق ایران. مطالعات حقوق خصوصی، 39(1)، ص215-234.
30. کشاورز، علی؛ میرداداشی، سید مهدی؛ فتح اللهی، نوید؛ سلطانیان‌نژاد، احسان (1398). جستار شرایط فردی شهود در شهادت ثانوی، کفایت عدلین واحد و عدم منع شهادت زنان در موارد غیر مانع شرعی. مجله حقوقی دانشگاه اصفهان، 6(2)، .DOI: 10.22108/law.2020.123761.1053
31. ماوردی بغدادی، علی (1419ق). الحاوی الکبیر. بیروت: دار الکتب، ج17.
32. مرتضی زبیدى، محمد (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ج5.
33. مزنی، ابو ابراهیم (1410ق). مختصر المزنی فی فروع الشافیعه. بیروت: دار المعرفه، ج8.     
34. مهاجری، علی (1380). مبسوط در آیین دادرسی مدنی. تهران: گنج دانش، ج2.
35. نایب‌زاده، اکبر (1391). اصطلاحات حقوقی به زبان عربی. تهران: انتشارات خرسندی.
36. نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء، ج‌41.
37. نمری قرطبی، یوسف بن عبد­الله (1400ق). الکافی فی فقه أهل المدینه. المملکه العربیه السعودیه: مکتبه الریاض الحدیثه، ج2.