تطور بیان تمثیل در رستم و اسفندیار حکیم فردوسی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 104-142   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد رضا کیوانفر¹؛ پروانه عادل‌زاده^{* 2}؛ کامران پاشایی³

¹گروه ادبیات، دانشگاه ازاد واحد تبریز، تبریز، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

در نگاه نخست به داستان رستم و اسفندیار و با توجه به واو تقابلی که بین آن دو هست انتظار می‌رود که سراسر داستان جنگ و چکاچک شمشیر و هیاهو و غوغای مقابله باشد و پرسش این است که بیان فردوسی فنی و هنری و آمیخته با ایماژهای تمثیلی و لفظی و بیانی بوده است یا خیر؟
پژوهندگان پس از مطالعۀ طولی اثر با دیدگاه فنی و لفظی به این نتیجه رسیده‌اند که داستان رستم و اسفندیار که از دیالوگ‌های طولانی میان دو قهرمان تشکیل شده، تابلویی از صنایع بدیعی بیانی و زیباشناختی مخصوصاً در زمینۀ تمثیل به شکل‌های گوناگون در بستری از کاربردهای استعاری آنیمیسم و فورگراندیک، تشبیهی، کنایه، مجاز، حس‌آمیزی، لف‌ و نشر و ارسال‌المثل است. به شکلی که بیشتر به مشقی برای بیان زیبایی‌شناسی ادبی شبیه است تا یک متن حماسی که به دلیل داشتن محتوای خبر بسیار بزرگ می‌تواند ساده و بی‌پیرایه باشد. ضرورت این تحقیق فهم و درک بهتر تمثیل‌های بکار رفته در داستان رستم و اسفندیار برای محققان با بهره بردن از صنایع بدیعی و بیانی بمنظور درک بهتر محتوایی رزم‌نامه است و تحقیق بصورت کتاب‌خانه‌ای و توصیفی-تحلیلی و با توجه به ابیات شاهنامه فردوسی حکیم صورت پذیرفته است و این نشانۀ پرورده بودن مطلب و عمق بخشیدن به آن در بازخوانی‌های مکرری است که ابوالقاسم فردوسی در مدت بیش از سی سال از سال 369 تا 402 انجام داده است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ تمثیل؛ تشبیه؛ صنایع بدیعی و بیانی؛ زیبایی‌شناختی

مراجع

1. آرین‌پور، یحیی (1357)، «از صبا تا نیما، ج اول»، چاپ پنجم، تهران: انتشارات فرانکلین.
2. سعید، حمیدیان، (1374) «شاهنامه فردوسی»، چاپ مسکو، تهران: نشر قطره.
3. رضا، زاده شفق، (1369)، «تاریخ ادبیات ایران»، تهران: نشر تهران.
4. زرین‌کوب، عبدالحسین (1369)، «سیری در شعر فارسی»، چ سوم، تهران: انتشارات علمی.
5. شمیسا، سیروس (1375)، «سبک‌شناسی شعر»، چ دوم، تهران: انتشارات فردوس.
6. ---------- (1393)، «بیان و معانی»، تهران: نشر میترا.
7. ---------- (1393)، «نگاهی تازه به بدیع»، تهران: نشر میترا.
8. صفا، ذبیح‌الله (1371)، «تاریخ ادبیات در ایران»، چ دوازدهم، تهران: تشر رامین.
9. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1396)، «صورخیال در شعر فارسی»، چاپ 18، تهران: نشر آگه.

 

مقالات

1. حسینی کازرونی، سیداحمد (1394)، «تمثیل و ادبیات تمثیلی»، دوره 7، شماره 23.
2. رضایی، احترام (1398)، «معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی ردپای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی»، علمی پژوهی وزارت علوم، دوره 11، شماره 2، پیاپی 40.
3. شیرکوند، ویدا و خاتمی، احمد (1397)، «کارکرد تمثیل در اشعار سبک خراسانی»، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، پیاپی 35.
4. فرخ‌زاد، ملک محمد و فلاحی (1397)، «بررسی مصادیق زبان تمثیل در غزلیات حافظ»، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دوره 10، شماره 38.
5. مرتضایی، جواد (1395)، «تمثیل تصویر یا صنعت بدیعی»، متن شناسی ادب فارسی، پیاپی 29.