ویژگی‌های زبانی، نگارشی و دستوری نامه‌های عهد قاجار؛ با محوریت بررسی قائم مقام و امیرکبیر

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 54، شهریور 1399، صفحه 149-172   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حمیده مظهری آزاد¹؛ مریم شایگان²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

چکیده

در دوره قاجار به دلیل کمبود وسایل ارتباط جمعی از یک سو و گسترش سطح عمومی سواد از سوی دیگر باعث شد تا احوالات افرادی از طبقات مختلف(شاهان و شاهزادگان، طلاب و روحانیون، تحصیلکرده­های روشنفکر، شاعران و نویسندگان و حتی مردم عامی) مطرح، بلکه بسیاری از مسائل روز در نامه‏ها بیان ‏گردد که در مکاتبات رسمی و اداری به دلیل‏ مسائل امنیتی و سری، کم‏تر به آن پرداخته می‏شده است. این دوره در حالی که از منظر تاریخی، نثر فارسی در حال گذار از نثر مصنوع به نثر فنّی بوده؛ از منظر فرهنگی، اجتماعی نیز نامه نگاری از انحصار شاهان، وزرا، ادیبان و اهل فضل خارج شده و عامه مردم نیز به نامه نگاری روی آوردند. این پژوهش در تلاش است تا با شناسایی نوع  نگارش، اصطلاحات و تعابیر ادبی به‏ کار رفته و اندیشه و مضامین انواع نامه­های بر جای مانده از عهد قاجار، نقش و جایگاه نامه و نامه نگاری را در نثر فارسی مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

نامه نگاری؛ قاجار؛ قائم مقام فراهانی؛ امیرکبیر

مراجع

اته، هرمان. 1351ش، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

افشار، ایرج. 1340ش، نامه‌های مشروطیت و مهاجرت؛ اسناد و مدارک دوره مشروطه، تهران: نشر قطره.

آرین پور، یحیی. 1379ش، از صبا تا نیما، چاپ هفتم، تهران: زوار.

آقاسی، مهدی. 1350ش، تاریخ خوی، تبریز: انتشارات دانشگاه.

بهار، محمد تقی. 1373ش، سبک شناسی یا تطور نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.

پناهی سمنانی، احمد. 1376ش، قائم مقام فراهانی چهره درخشان ادب و سیاست، تهران: نشر ندا.

جهانگرد، فرانک. 1384ش، تحول نثر فارسی دردوره قاجار، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران: دانشگاه تهران.

خطیبی، حسین. 1366ش، فن نثر در ادب فارسی، تهران: انتشارات زوار.

ریاحی، محمد امین. 1372ش، تاریخ خوی، تهران: انتشارات توس.

زرین کوب، عبدالحسین. 1375ش، از گذشته ادبی ایران، تهران: الهدی.

شمیسا، سیروس. 1386ش، سبک شناسی نثر، چاپ دهم، تهران: میترا.

صفا، ذبیح الله. 1331ش، تاریخ تحول نظم و نثر پارسی، تهران: چاپ شرکت مطبوعات.

صفوی، کورش. 1380ش، از زبان شناسی به ادبیات، ج 2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

عروضی سمرقندی. 1376ش، چهار مقاله، به کوشش دکتر قره بگلو، دکتر انزابی نژاد، تهران: انتشارات جام.

قائم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم. 1337ش، منشآت قائم مقام، به اهتمام جهانگیر قائم مقامی، تهران: ابن سینا.

نفیسی، سعید. 1330ش، شاهکارهای نثر فارسی معاصر، تهران: کانون معرفت.

هدایت، رضا قلی خان. 1382ش، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: انتشارات امیرکبیر.

 

مقالات و مصاحبه‌ها

استادی، رضا. 1373ش، «نامه میرزای قمی به فتحعلیشاه قاجار»، 4، کیهان فرهنگی، فروردین، شماره 108.

آغداشلو، آیدین. 1381ش، «دو نامه عاشقانه از ناصرالدین شاه قاجار»، مجله بخارا، مرداد، شماره 25.

بدیعی، پرویز. 1373ش، «نامه فتحعلیشاه قاجار به فرزندش عباس میرزا»، گنجینه اسناد، زمستان، شماره 16.

جباریان، مصطفی. 1351ش، «نمونه نثر فصیح عصر قاجاریه»، مجله ارمغان، دوره چهل و یکم، شهریور، شماره 6.

گلبن، محمد. 1350ش، «چند نامه از سلطان احمد قاجار به میرزا حسن خان مشیر الدوله»، مجله بررسی‌های تاریخی، شماره 32.