بررسی تطبیقی اساطیر پهلوانی در اشعار نیما یوشیج و احمد شاملو

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 54، شهریور 1399، صفحه 173-195   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مژگان ابراهیمی¹؛ ایرج مهرکی²

¹دانشجوی دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

²دانشیار رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

چکیده

پهلوانان اساطیری انسان‌واره‌هایی هستند که با ماجراهای خویش و شیوه زیستن خود، از هنجارهای مرسوم در جامعه فراتر می‌روند و به تجلی‌گاه ارزش‌های آن جامعه تبدیل می‌شوند. یکی از موضوعات برجسته و متفاوت در اشعار کهن، اسطوره است که در شعر معاصر فارسی به نحو دیگری نمود پیدا کرده‌ است. این تحقیق با روش توصیفی، ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮاﻫﺪ درون ﻣﺘﻨﻲ و روش ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای به بررسی تطبیقی اساطیر پهلوانی، در اشعار نیما یوشیج و احمد شاملو می‌پردازد. نتایج بدست آمده بیانگر آن است که اسطوره‌های پهلوانی در اشعار شاملو پررنگ‌تر از نیما جلوه کرده و شاملو در شیوه کاربرد اسطوره‌های پهلوانی، به مفهوم انسان‌گرایی نظر داشته است. اسطوره‌های پهلوانی در اشعار آن‌ها نه‌تنها به قدرت شاعران کهن نیست، بلکه از نظر سبک و روش اسطوره‌پردازی نیز متفاوت می‌باشد؛ این تفاوت‌ها نیز ناشی از سبک خاص شاعری در دوره معاصر می‌باشد که اسطوره‌های پهلوانی و نحوه کاربرد آنان را تحت تأثیر خود قرار داده است. نقطه اشتراک اشعار آن‌ها کاربرد اسطوره‌های یونانی است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ اساطیر پهلوانی؛ نیما یوشیج؛ احمد شاملو

مراجع

استروس، لوی و دیگران. ۱۳۷۷ش، جهان اسطوره شناسی، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.

باستید، روژ. ۱۳۷۰ش، دانش اساطیر، ترجمه جلال ستاری، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.

براهنی، رضا. ۱۳۷۱ش، طلا در مس، جلد اول، چاپ اول،  تهران: انتشارات زمان.

بهار، مهرداد. ۱۳۸۱ش، پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ پنجم، تهران: آگاه.

جواری، محمد حسین. ۱۳۸۴ش، اسطوره در ادبیات تطبیقی: اسطوره و ادبیات (مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران: سمت.

دادور، ابوالقاسم و الهام منصوری. ۱۳۸۵ش، درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایرانی و هند در عهد باستان، تهران: انتشارات کلهر و دانشگاه الزهرا.

دیکور، ماری. ۱۳۷۸ش، فرانسوا لابلانتین، جهان اسطوره شناسی، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.

رستگار فسایی، منصور. ۱۳۷۹ش، فرهنگ نام‌های شاهنامه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شاملو، احمد. ۱۳۷۹ش، ابراهیم در آتش، تهران: نشر زمانه.

شاملو، احمد. ۱۳۷۹ش، لحظه‌ها و همیشه، تهران: نشر زمانه.

شاملو، احمد. ۱۳۷۹ش، مرثیه‌های خاک و شکفتن در مه، تهران: نشر زمانه.

شاملو، احمد. ۱۳۷۲ش، ققنوس در باران، چاپ پنجم، تهران: نشر زمانه.

شاملو، احمد. ۱۳۸۴ش، مجموعه آثار، تهران: نشر آگاه.

شاملو، احمد. ۱۳۸۷ش، مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها(۱۳۷۸-۱۳۲۳)، تهران: انتشارات نگاه.

شریعت کاشانی، علی. ۱۳۹۲ش، اسطوره و حماسه در شعر شاملو، تهران: زمانه.

شمیسا، سیروس. ۱۳۸۸ش، نقد ادبی، تهران: میترا.

صفا، ذبیح اله. ۱۳۷۹ش، حماسه سرایی در ایران، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.

کزازی، میر جلال الدین. ۱۳۸۵ش، رؤیا، حماسه، اسطوره، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.

گورین، ویلفرد، ال و دیگران. ۱۳۷۰ش، راهنمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمه زهرا میهن خواه، تهران: نشر اطلاعات.

مجابی، جواد. ۱۳۷۷ش، شناخت‌نامه شاملو، تهران: نشر قطره.

وکیلی، شروین. ۱۳۸۹ش، اسطوره شناسی پهلوانان ایرانی، تهران: پارینه.

یوشیج، نیما. ۱۳۷۰ش، مجموعه کامل اشعار نیما یوشیج، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: انتشارات نگاه.

یوشیج، نیما. ۱۳۵۷ش، ارزش احساسات، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: گوتنبرگ.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

اسماعیل پور، ابوالقاسم. ۱۳۸۱ش، «چشم انداز اسطوره در شعر نیما»، نخستین همایش نیما شناسی، صص ۵۴-۳۰.

بانو کریمی، امیر و مهناز رضایی. ۱۳۸۷ش، «بررسی تطبیقی علل بازآفرینی اسطوره در شعر معاصر ایران و «رؤیای مکزیکی» اثر لو کله زیو»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال چهارم، شماره ۱۳، صص ۱۹۱-۱۷۲.

بور، نجیبه و عبدالله واثق عباسی و محمد علی زهرازاده. ۱۳۸۹ش، «اسطوره در شعر نیما»، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

جمشیدی، رضا و محمد محمدی دهنوی. ۱۳۹۳ش، «کارکرد نمادین «ققنوس» در شعر نیما»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال سوم، شماره اول(پیاپی ۹)، صص ۷۳-۶۳.

خادمی کولایی، مهدی. ۱۳۸۳ش، «اسطوره‌های شعر نیما»، پیک نور، سال دوم، شماره ۳، صص۲۵-۱۶.

سلمانی نژاد مهرآبادی، ساغر و عبدالرضا سیف. ۱۳۹۵ش، «بررسی اسطوره و انواع آن در شعر معاصر(با نگاهی به شعر موسوی گرمارودی)»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال ۵، شماره ۱، صص ۳۸-۱۹.

طیبی نژاد، علیرضا و ابراهیم محمدی و محمد بهنام فر. ۱۳۹۱ش، «چگونگی بازتاب اسطوره در شعر حافظ و احمد شاملو»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

میر قادری، سید فضل الله و منصوره غلامی. ۱۳۸۹ش، «بررسی تطبیقی اساطیر در شعر شاملو و ادونیس»، فصلنامه لسان مبین(پژوهش ادب عربی)، سال دوم، دوره جدید، شماره یک، صص۲۵۲-۲۲۱.