ساختار خرده روایت‌ها در پیرنگ خسرونامه؛‌ با تکیه بر الگوی کنشگران گریماس

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 54، شهریور 1399، صفحه 197-210   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ندا نجفی¹؛ منوچهر اکبری²

¹دانشجوی دکترای پردیس البرز دانشگاه تهران

²استاد دانشگاه تهران

چکیده

گریماس(1917م) بر این عقیده است که در هر داستان شش موقعیت شامل فرستنده، گیرنده، فاعل، شیء ‌ارزشی، نیروی‌ بازدارنده و نیروی یاری‌‌ دهنده و پنج وضعیت شامل وضعیت ابتدایی، نیروی تخریبگر، وضعیت میانی، نیروی سامان‌ دهنده‌ و وضعیت‌ انتهایی وجود ‌‌دارد. در منظومه «خسرونامه»، منسوب به عطار، که منظومه‌ای غنایی و عاشقانه است، علاوه بر وجود موقعیت‌ها و وضعیت‌های گفته شده، با توجه به نقش شیء ‌ارزشی(گلرخ)، که وقایع اصلی داستان به واسطه حضور او به وجود می‌آید، به جز روایت اصلی، خرده‌ روایت‌هایی با پیرنگی جدا از پیرنگ اصلی شکل گرفته است‌؛ به ‌طوری که تعدد شخصیت‌‌ها باعث ایجاد اپیزودهای متعدد در داستان گردیده‌ است و همین امر است که بر جذابیت این اثر می‌افزاید. بر همین اساس در این پژوهش بر‌ آن‌ایم تا با تکیه بر الگوی کنشگران گریماس به تحلیل ساختار پیرنگ و جایگاه شیء ‌ارزشی در داستان «خسرو‌نامه» بپردازیم. نتایج پژوهش حاضرکه به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای فراهم آمده‌ است، نشان می‌دهد که وجود خرده ‌روایت‌ها و پیرنگ‌‌های نهفته در دل کلان روایت «خسرو‌نامه» علاوه بر ایجاد الگوهای سازه‌ای متعدد پیرنگ، باعث ایجاد تعلیق و اپیزود‌های متنوع گردیده‌ است.

کلیدواژه‌ها

خرده ‌روایت؛ کنشگر؛ گریماس؛ خسرونامه؛ عطار

مراجع

آستین، آلن و جورج ساونا. 1386ش، نشانه شناسی متن و اجرای تئاتری، ترجمه داود زینلو، تهران: سوره مهر.

زرین کوب، عبدالحسین. 1382ش، آشنایی با نقد ادبی، تهران: سخن.

عطار، شیخ فرید الدین. 1339ش، خسرونامه، به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: چاپخانه مروی.

فورستر، ادوارد مورگان. 1369ش، جنبه‌های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.

مکاریک، ایرنا ریما. 1385ش، دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

موران، برنا. 1389ش، نظریه‌های ادبیات و نقد، ترجمه ناصر داوران، تهران: نگاه.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

خادمی، نرگس و مه دخت پورخالقی چترودی. 1388ش، «تحلیل معنا- ساختاری دو حکایت از تاریخ بیهقی با تکیه بر الگوی کنشگرهای گریماس»، جستارهای نوین ادبی، دوره 42، شماره 3، 47- 67.

روحانی، مسعود و علی اکبر شوبکلایی. 1391ش، «تحلیل داستان شیخ صنعان بر اساس نظریه کنشی گریماس»، پژوهش‌های ادب عرفانی، دوره 6، شماره 2، صص89-112.

عباسی، علی. 1392ش، «بررسی زایش معنا در ساختار روایی حکایت نماز فروش از هزار و یک شب و روایت سه تار از جلال آل احمد»، فصلنامه جستارهای زبانی، دوره 4، شماره 1، پیاپی 13، صص104-89.

کوهساریان، فائزه. 1396ش، «بررسی خسرونامه عطار از دیدگاه صورتگرایی»، سومین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران.

منابع انگلیسی

Bal, Mieke.1985، Narratolog. Paris: am .

Greimas, A.J.1986، Semantiqu. London: Perguin press.

Todorov, Tzvetan.2000.» The Typology of Detective fiction«. In Lodge, David & Nigel wood, Modern criticism & Theory: A Reader. Longman, New York, pp. 137-144.