بررسی هنجارگریزی در شعر "دماوندیه" اثر ملک الشعرای بهار بر اساس الگوی زبان شناختی لیچ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 54، شهریور 1399، صفحه 231-255   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

الخاص ویسی¹؛ ثریا سبهانی²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران

²دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آبادان

چکیده

هنجارافزایی و هنجارگریزی دو بخش عمده از برجسته سازی ادبی به شمار می‌آیند که بهره گیری از آن‌ها می‌تواند نقطه عطفی در زبان شعر یک شاعر محسوب گردد. در این راستا، بر آن‌ایم تا در پژوهشی توصیفی- تحلیلی به بررسی ابزارهای شعرآفرینی، بالأخص از نوع هنجارگریزی آن در یکی از اشعار شاعر برجسته ایرانی، ملک الشعرای بهار، بپردازیم. برای این منظور، پس از گریزی کوتاه به الگوی هنجارگریزی زبانی که از سوی زبان شناسان صورت‌گرا، به‌ویژه جفری لیچ مطرح شد، شعر «دماوندیه» از نقطه نظر این الگو تحلیل گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بهار در سروده خود از تمامی گونه‌های هنجارگریزی، کم و بیش بهره برده است که در این میان، به ترتیب بسامد وقوع هنجارگریزی معنایی و زمانی از سایر انواع آن بیش‌تر می‌باشد و این امر می‌تواند از یک سو، ناشی از جو سیاسی حاکم در دوره حیات این شاعر و خاموشی و بی تفاوتی مردم نسبت به سرنوشت خویش و از سوی دیگر، مطالعه عمیق و توجه این شاعر به آثار شعرای پیشین و پای‌بندی به سنت‌های گذشه باشد.

کلیدواژه‌ها

جفری لیچ؛ هنجارافزایی؛ هنجارگریزی؛ برجسته سازی ادبی؛ دماوندیه

مراجع

بهار، محمد تقی. 1382ش، دیوان اشعار محمد تقی بهار، ملک الشعرا، تهران: آزادمهر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1368ش، موسیقی شعر، تهران: انتشارات آگاه.

صفوی، کورش. 1381ش، از زبان شناسی به ادبیات، تهران: نشر سوره مهر.

ویسی، الخاص. 1395ش، هنجارگریزی زبانی در شعر، اهواز: انتشارات دانشگاه پیام نور خوزستان.

یاکوبسن، رومن. 1376ش، روندهای بنیادین در دانش زبان، ترجمه کورش صفوی، تهران: هرمس.

 

مقالات

بیگ زاده، خلیل. 1395ش، «شخصی سازی و روند عدول از خودکاری زبان در شعر احمد عزیزی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال چهارم، شماره 15، صص114-95.

حق شناس، علی محمد. 1371ش، «شعر، نظم، نثر، سه گونه ادبی»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی، دانشگاه علامه طباطبایی.

خندان، تاج الدین و عبدالحسین فرزاد. 1393ش، «هنجارگریزی در شعر شاملو»، فصلنامه زیبایی شناسی ادبی، دوره 5، شماره 21، صص186-151.

روحانی، مسعود و محمد عنایتی قادیکلایی. 1388ش، «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی»، پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا)، دوره 3، شماره 3(پیاپی 11)، صص90-63.

شاکری، جلیل و سمیه محمدی نسب. بهمن 1394ش، «برجسته سازی‌های زبانی در شعر علی باباچاهی بر مبنای الگوی زبان شناختی جفری لیچ»، هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، انجمن علمی استادان زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صمصام، حمید و نازنین شیخ زاده. 1395ش، «برجسته سازی در شعر اخوان ثالث»، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دوره 2، شماره 6، صص70-48.

صمصام، حمید. 1393ش، «برجسته سازی‌های ادبی در شعر بیدل دهلوی»، فصلنامه زیبایی شناسی ادبی، دوره 5، شماره 20، صص140-101.

طغیانی، اسحاق و سمیه صادقیان. 1390ش، «هنجارگریزی در مجموعه شعر "از این اوستا"»، مجله ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره اول، صص79-61.

مشایخی، حمیدرضا و زینب خدادی. 1391ش، «بررسی هنجارگریزی در بخشی از اشعار نزار قبانی»، دوفصلنامه علمی پژوهشی نقد ادب معاصر عربی، سال دوم، شماره دوم، صص78-50.

مظفری، سولماز. 1392ش، «واکاوی هنجارگریزی در "دستور زبان عشق"»، مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 107، صص51-48.