مقایسه لیلی و مجنون نظامی با لیلی و مجنون در دیوان قیس ‌بن ‌مُلَوّح

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 54، شهریور 1399، صفحه 441-460   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مسعود پاکدل¹؛ ماندانا علیمی²؛ هدیه خنافره³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران

³دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

چکیده

داستان لیلی و مجنون در اصل، یکی از داستان‌های قدیمی صحرانشینان سرزمین نجد در شبه‌ جزیره عربستان است که مجموعه روایاته آن را ابوالفرج اصفهانی در «الأغانی» با ارائه سند نقل کرده ‌است. مشهورترین داستان منظوم لیلی و مجنون در زبان فارسی سروده نظامی گنجوی است. در این جستار، محیط و تأثیر آن بر دو شاعر، نظامی و قیس ‌بن ‌ملوح، در سرایش منظومه‌شان مورد واکاوی قرار گرفته، شخصیت‌های هر دو داستان با هم تطبیق داده شده و اختلافات و اشتراکات نمایانده شده است. به نظر می‌رسد علی‌رغم اینکه نظامی بسیاری از مضامین موجود در دیوان قیس ‌بن ‌ملوح را به‌ کار برده اما با بهره‌گیری از ذوق و هنر شاعری تصرفاتی بسیار زیبا در داستان نموده است، به‌ گونه‌ای که توفیق یافته مکتبی در عشق بنا نهد که با ذوق خوانندگان بسیار سازگار باشد و لیلی و مجنون او سبب شهرت جهانی این داستان گردد. داستان لیلی و مجنون، فقط داستان عشقی ناکام نیست بلکه تصویر جامعه‌ای بسته و محکوم به سلطه بی‌رحم سنت‌ها و قوانین خشک قبیله است. نظامی در سرتاسر داستان نشان می‌دهد که باید به قانون پروردگار یعنی اخلاق و عفت گردن نهاد و بر خلاف روایت‌های عربی در تصویر چهره داستان به لیلی برتری داده است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل تطبیقی؛ جامعه؛ فرهنگ؛ ایران؛ اعراب

مراجع

اصفهانی، ابوالفرج. 1994م، الأغانی، جلد 2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

جمعه، بدیع محمد. 1980م، دراسات فی الأدب المقارن، بیروت: دار النهضة العربیة.

حکمت، علی‌اصغر. 1320ش، رومئو و ژولیت، تحقیق ادبی و مقایسه با لیلی و مجنون، تهران: آگاه.

دهخدا، علی‌اکبر. 1258-1334ق، لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ستاری، جلال. 1354ش، پیوند عشق میان شرق و غرب، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.

ستاری، جلال. 1385ش، حالات عشق مجنون، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.

طراد، مجید. 1996م، دیوان مجنون لیلی، بیروت: عالم الکتب.

غنیمی هلال، محمد. 1993م، الحیاة العاطفیة بین العذریة والصوفیه، بیروت: دار القلم.

میرهاشمی، مرتضی. 1385ش، منظومه‌های کهن عاشقانه از آغاز تا قرن ششم، تهران: نشر چشمه.

نظامی، جمال‌الدین. 1387ش، لیلی و مجنون نظامی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

 

مقالات

آریان، حسین و همکاران. بهار 1396ش، «بررسی تطبیقی لیلی و مجنون با اصلی و کرم آذربایجان»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، جیرفت، شماره 41، صص 81-59.

قاسمی فر، هدیه و فاطمه میرقادری. بهار 1390ش، «بررسی تطبیقی سیمای زن در شعر جمیل صدقی زهاوی و ملک الشعرای بهار»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، جیرفت، صص 82-65.