بررسی چندمعنایی در وام واژه ها با رویکرد شناختی: مطالعۀ موردی صفات فارسی و ترکی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 28، مرداد 1399، صفحه 71-92   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2020.675322

نویسندگان

ناصر عباسی¹؛ محمدرضا اروجی^{* 2}؛ بهزاد رهبر³؛ حیدر حسنلو⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان شناسی همگانی، واحد زنجان،دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

²استادیارگروه زبان شناسی، ، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

³استادیار گروه زبان شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

مقولۀ چندمعنایی و نحوۀ ایجاد آن از مهم­ ترین مباحثی است که در مکاتب مختلف زبان‌شناسی به­ ویژه در رویکرد شناختی به زبان مورد توجه است. در این پژوهش به بررسی چندمعنایی صفات مشترک در زبان فارسی و ترکی آذربایجانی با رویکرد شناختی پرداخته ­ایم. این پژوهش توصیفی- اسنادی بوده و داده ­های پیکره از مجلات محلی به زبان ترکی و فارسی، فرهنگ ترکی­-­­فارسی (شاهمرسی) و فرهنگ فارسی-آذربایجانی، تألیف بهزادی انتخاب شده ­اند. انتخاب معانی سرنمون براساس نتایج مصاحبه و نیز شمّ زبانی نگارندگان بوده است. با بررسی پیکره ­های در دسترس، در مجموع، بیست صفت سادۀ مشترک چندمعنا شناسایی شد و برای شش صفت، جدول معانی، پیکره و نیز شبکۀ شعاعی ترسیم‌ گردید. با بررسی معانی مختلف این صفات مشخص گردید که از میان سازوکارهای شناختیِ ایجاد چندمعنایی، استعاره­ های مفهومی بیشترین سهم را به خود اختصاص می ­دهند و ارتباط میان معانی صفات، نظام‌مند بوده و با مقوله­ بندی شعاعی قابل توصیف است. همچنین مشخص گردید که ساز و کارهای شناختی ایجاد چندمعنایی در صفات مشترک رایج(وام‌‌واژه‌‌ها) ترکی و فارسی یکسان است که می ­تواند گامی در جهت تأیید  اشتراک در قوای شناختی انسان محسوب گردد. تنها تفاوت موجود، تعدّد معنایی صفات در زبان مقصد بود که می­تواند به ­دلیل دوزبانگی و پویایی طرح‌واره‌های تصویری باشد. نتایج این پژوهش به همراه پژوهش­ های مکمّل در این حوزه می ­تواند در زمینۀ آموزش زبان، ترجمه و تألیف فرهنگ ­­های دقیق و جامع ­تر، یاریگر متخصصان این حوزه­ ها باشد.

کلیدواژه‌ها

استعاره‌ها‌ی مفهومی؛ ترکی آذربایجانی؛ چندمعنایی؛ زبان‌شناسی شناختی؛ صفت ساده؛ وام‌واژه

مراجع

کتاب­ها

- بهزادی، بهزاد(1377)، فرهنگ دو جلدی فارسی- آذربایجانی، تهران: نشر نخستین.

- راسخ مهند، محمد،(1389)، درآمدی بر معنی شناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم. تهران: سمت.

- زارع شاهمرسی، پرویز،(1387)، فرهنگ ترکی-فارسی، تبریز: نشر اختر.

- صفوی، کورش، (1379)، درآمدی بر معنی شناسی،  تهران: انتشارات سوره مهر.

پایان ­نامه­ ها

- بوستانی­زاد،حبیب،(1391)، بررسی راهکارهای چندمعنایی در افعال پرکاربرد زبان فارسی براساس دیدگاه شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه بوعلی سینا.

- خدابنده­لو، طاهره،(1393). بررسی مقولۀ چندمعنایی در صفت­های پربسامد فارسی با رویکرد شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه بوعلی سینا.

- منصوری،ابراهیم،(1395). تحلیل ساختار چندمعنایی در افعال ساده زبان ترکی آذربایجانی با رویکرد شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه بوعلی سینا.

-ناظری­پور، ایمان، (1392). بررسی صفات بیانی زبان فارسی از دیدگاه معنـی­شناسی شـناختی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشـگاه علامه طباطبایی تهران.

مجلات

- حضرتی،یوسف و  یوسفی راد، فاطمه و روشن، بلقیس و احمدخانی، محمدرضا،(1396)،«بررسی چند‌معنایی در زبان ترکی آذربایجانی در چارچوب معنی‌شناسی شناختی؛ فعل دیداری/ görmək / نگاه کردن»، پژوهشهایزبان‌شناختیدرزبان‌هایخارجی، دورۀ 5، شمارۀ2، پاییز و زمستان، صص 243-267.

- راسخ مهند، محمد،(1389)، «بررسی معانی حروف اضافۀ مکانی فرهنگ سخن بر اساسِ معنی­شناسی شناختی»، ادب‌پژوهی، ش14،صص 49-66.

- رضویان، حسین و خانزاده، معصومه،(1393)، «چندمعنایی حرف اضافۀ ”به“ در زبان فارسی با رویکرد معنی‌شناسی شناختی»، مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، دورۀ 2، صص79 -57.

- صفوی،کوروش،(1382)، »بحثی دربارۀ طرح های تصویری از دیدگاه معنی شناسی شناختی»، نامۀ فرهنگستان، ش21، صص 85-65.

- فیاضی، مریم سادات و عالیه، کردزعفرانلوکامبوزیا و ارسلان، گلفام و افراشی، آزیتا و آقاگل زاده، فردوس،(1387). «خاستگاه استعاری افعال حسی چندمعنا در زبان فارسی از منظر معنی شناسی شناختی»، مجلۀ ادب‌پژوهی، ش 6، صص 87-109.

- کریمی­دوستان،غلامرضا و روحی بایگی، زهرا،(1395)، «بررسی چندمعنایی فعل سبک «زدن» از دیدگاه شناختی»، دوماهنامۀ جستارهای زبانی، ش3(31 پیایی)، مرداد و شهریور95، صص129-148.

منابع لاتین

-Abbasi,N. Orouji,M.(2017). A cognitive  study of polysemy in adverbs of Azarbaijani Turkish .MJLTM .Vol7.Issue8.

-Brugman, C .(1981) .The story of over. M.A. thesis. Linguistics Dept, University of California, Berkeley.

-Brugman, C and George, L.( 1988). Cognitive topology and lexical networks. In: Steven Small, Garrison Cottrell

-Crystal, D. (1991). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Third Edition. Oxford/ Cambridge, Mass.: Blackwell Publishers. Hurford, J.R. and B. Heasl.

-Evans, V and Melanie G. (2006). Cognitive Linguistics:an introduction, Edinburgh University Press.

-Geeraerts,D & Cuyckens,H (eds.).(2007). The Oxford handbook of Cognitive Linguistics. Oxford: Oxford University Press.

-Hurford, J & Heasly, B. (1983). Semantics: A course book. Cambridge shire: Cambridge University Press.

-Johnson, M.(1987). The Body in the Mind. Chicago, IL: Chicago University Press.

-Karaman, Ilkay Burcu. (2003). Polysemy in Natural Language:Case Studies on the Structural Description of Polysemous Lexemes in English, German and Turkish. Phd thesis. University of Surrey.

-Lakoff, George and Mark Johnson. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

-Lakoff, G.(1987). Women, Fire and Dangerous Things.What Categories Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.

-Palmer, F.R. 1993. Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.

Saeed, J.I.(1997). Semantics, Oxford: Blackwell.

-Ulmann, S. (1991). Object Recognition and Visual Cognition. MIT University Press.