‏ بررسی معنای قیام امارات و اصول به جای قطع با رویکردی به نظر امام خمینی (ره)

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 16، شماره 60، شهریور 1399، صفحه 189-214   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.675506

نویسندگان

احمد مرتاضی^{* 1}؛ حسین حاجی حسینی²

¹استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²دانشجوی‌دکتری‌فقه‌و حقوق جزا، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران

چکیده

در موضوع جانشینی امارات و اصول به جای انواع قطع، دو بحث مطرح است، اول اینکه این دو، جانشین چه نوع قطعی می­شوند؟ و دوم اینکه، آیا اساساً استفاده عقلاء از امارات و اصول به جای قطع، به منزله جانشینی آنها به جای قطع است؟ در رابطه با بحث اول، نظرات متفاوتی از جانب اصولیان ارائه شده و هر کدام، دلایل و طرفداران خود را دارد که از میان ایشان، دیدگاه امام خمینی بر این است که امارات و اصول، فقط جانشین قطع موضوعی طریقی ناقص می­شود نه موضوعی طریقی تام یا موضوعی وصفی ناقص یا تام، یا قطع طریقی محض. در مورد مسأله دوم نیز دیدگاه مشهور اصول­دانان آن است که امارات و اصول از باب جانشینی به جای قطع، مورد استفاده قرار گرفته و عقلاء، در موارد فقدان قطع، به طور قانونمند، امارات(ظنون) و اصول را به جای قطع به کار می­برند. در مقابل، امام خمینی بر این اعتقادند که موضوع جانشینی امارات به جای قطع اساساً مطلب صحیحی نبوده و عقلاء در موارد وجود قطع، بدان عمل نموده و در موارد نبود قطع و وجود امارات عقلایی، بدون داشتن دغدغه مسأله جانشینی و تنزیل، به امارات عمل می­کنند. چراکه از نگاه ایشان، حجیت امارات عقلائی، وابسته به اعتبار و حجیت قطع و از باب متمم کشف نیست بلکه از حجیت استقلالی، برخوردار می­باشد و از این رو، در موارد فقدان قطع، برای عمل برطبق اماره، نباید به دنبال جعل شرعی به عنوان متمم کشف، بود. پژوهش حاضر، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای، به طرح و بررسی نظرات مختلف موجود در این مسأله و تحلیل مبانی هر یک پرداخته و بر صحت نظریه امام خمینی تأکید نموده است.

کلیدواژه‌ها

قطع؛ امارات؛ اصول؛ محرزه؛ قیام؛ جانشینی؛ امام خمینی

مراجع

1-     قرآن کریم

2-     آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1410) درر الفوائد فی الحاشیه على الفرائد، الحاشیهالجدیده ‏، موسسه الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، تهران ‏، چاپ اول.

3-     آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1430) کفایه الأصول، تعلیق، زارعى سبزوارى ‏، موسسه النشر الاسلامی، قم ‏، چاپ ششم‏.

4-     آملی نجفی، میرزا هاشم. (1402) مجمع الافکار و مطرح الانظار ، مطبعه علمیه، قم ، چاپ دوم.

5-     ابن فارس، ابوالحسین احمد. (1404) معجم مقائیس اللغه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم ، چاپ اول.

6-     ابن منظور، محمد. (1408) لسان العرب ، دارالحیاء التراث الاسلامی، بیروت ، چاپ اول.

7-     اصفهانی، سیدابوالحسن. (1422) وسیله الوصول الى حقائق الأصول ، جماعه المدرسین بقم، موسسه النشر الاسلامى، قم ‏، چاپ اول‏.

8-     امامى خوانسارى، محمد (بی­تا). الحاشیه الثانیه على المکاسب، بی­جا.

9-     انصاری، مرتضی بن محمد امین. (1432) فرائد الاصول، مطبعه سلیمان زاده، قم ، چاپ چهاردهم.

10-  ایروانی نجفی، میرزا علی. (1422) الاصول فی علم الاصول، مکتبه الاعلام الاسلامی، بی­جا ، چاپ اول.

11-  ایروانى، على بن عبدالحسین(1406). حاشیه المکاسب ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران.

12-  بجنوردى، حسن. (1380) منتهى الأصول(طبع جدید) ‏، موسسه العروج، تهران ‏، چاپ اول.

13-  بروجردی، سید حسین. (1421) لمحات الاصول ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران ، چاپ اول.

14-  بروجردی، سید حسین. (1415) نهایه الاصول ، مطبعه قدس، قم ، چاپ اول.

15-  بروجردی، سید حسین. (1417) تقریرات فی أصول الفقه‏، مقرر، على پناه‏ اشتهاردى ‏، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‏، قم ، چاپ اول‏.

16-  تنکابنى، محمد. (1385) إیضاح الفرائد ‏، مطبعه الاسلامیه( اخوان کتابچی) ، تهران ، چاپ اول‏.

17-  جوهرى، اسماعیل بن حماد.(1410) الصحاح-تاج اللغه و صحاح العربیه، دارالعلم­للملایین، بیروت، چاپ اول.

حائری یزدی، عبدالکریم. (1408) دررالفوائد ، موسسه نشرالاسلامی، قم ، چاپ پنجم.

18-  حرعاملی، محمد بن حسن. (1409) وسائل الشیعه ، موسسه آل البیت، قم ، چاپ اول.

19-  حکیم، محسن،. (1408) حقائق الأصول‏، قم‏، کتابفروشی بصیرتى‏، چاپ پنجم‏.حیدری، علی نقی. (1382) اصول الاستنباط ، نشر فیض، کاشان ، چاپ نهم.

20-  خویی، ابوالقاسم. (1422) مصباح الأصول ، موسسه إحیاء آثار السید الخوئی، قم ، چاپ اول.

21-  خویی، ابوالقاسم. (1419) دراسات فی علم الأصول‏، مقرر، على‏ هاشمى شاهرودى، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام‏، قم ، چاپ اول‏.

22-  سبحانی، جعفر. (1414) المحصول فی علم الاصول، قم، مطبعه مهر، چاپ اول.

23-  صافی گلپایگانی، سیدعلی. (1428) المحجه فی تقریرات الحجه(تقریرات آیت الله کوه کمری)، قم، مطبعه یاران، چاپ اول.

24-  صدر، سید محمدباقر. (1427) دروس فی علم الاصول ، انتشارات دارالعلم، قم ، چاپ اول.

25-  صدر، سید محمدباقر. (1405) بحوث فی علم الاصول ، مجمع علمی شهید صدر، بی­جا ، چاپ اول.

26-  صدر، سید محمدباقر. (1408) مباحث الأصول ،  مکتب الإعلام الإسلامى، قم ‏، چاپ اول.

27-  عرب خزائلی، عباس؛ عسگری، علیرضا؛ احمدی، محمدمهدی(1395)، اصل عملی یا اماره بودن استصحاب و اثرات آن بر اصول و فقه، پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد بابل، شماره43، صص97-120.

28-  فاضل لنکرانی، محمد. (1414) تبیان الاصول ، انتشارات مدین، قم ، چاپ اول.

29-  فاضل لنکرانی، محمد. (1386) سیری کامل در اصول فقه ، انتشارات فیضیه، قم ، چاپ دوم.

30-  کلینى، محمد بن یعقوب. (1407) الکافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

31-  گلپایگانی، سید محمدرضا. (1410) افاضه العوائد، دارالقرآن الکریم، قم، چاپ دوم.

32-  موسوی خمینی، سیدروح الله.(1420) معتمدالاصول، مؤسسه­ چاپ و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران، چاپ اول.

33-  موسوی خمینی، سیدروح الله.(1423) تهذیب­الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام­خمینی(ره)، چاپ اول.

34-  موسوی خمینی، سیدروح­الله. (1419) تنقیح­الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی(ره)، چاپ اول.

35-  موسوی خمینی، سیدروح الله. (1415) انوار الهدایه ، مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی(ره)،  تهران، چاپ اول.

36-  موسوی خمینی، مصطفی. (1414) تحریرات فی الاصول ، نشر وزارت فرهنگ، تهران ، چاپ اول.

37-  نایینی، محمد حسین. (1417) فوائد الاصول ، دفتر انتشارات اسلامی، قم ، چاپ اول.

38-  نایینی، محمد حسین. (1430) اجود التقریرات ، موسسه صاحب الامر، قم ، چاپ سوم.

39-  واسطى، سیدمحمد مرتضى. (1414) تاج العروس من جواهر القاموس ، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت ، چاپ اول.