رابطه‌ فقه و عرفان در اندیشه‌ امام خمینی

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 11، شماره 42، شهریور 1399، صفحه 1-19   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد جواد رودگر¹؛ قاسم ابراهیمی پور²؛ ابوذر کاظمیان سورکی^{* 3}

¹دانشیار، گروه عرفان اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، قم، ایران

²استادیار، گروه جامعه شناسی، موسسه امام خمینی، قم، ایران

³دانشجوی دکتری، عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

چکیده

روح انسان با معنویت سازگار است و گرایش به بحث‌های عرفانی در جامعه‌ی امروز بسیار به چشم می‌آید، برخی از مدعیان، قائل‌اند که می‌توان، مراحل سلوکی را بدون توجه به شریعت و فقه طی کرد. امام خمینی، شرایع الهی را دارای ظاهر و باطنی می‌دانند که می‌توان از ظاهر شریعت به باطن که حقیقت است، به واسطه‌ی رابطه‌ی طولی که میان آنهاست، دست یافت، و ترک ظاهر شریعت را از تلبیسات شیطان برمی‌شمرند. ایشان عمل به دستورات فقهی را در تمام مراحل سلوک و حتی بعد از رسیدن به حقیقت، حتمی دانسته و تغییری در کیفیت عمل کردن به احکام و دستورات شرع را نمی‌پذیرند. ایشان در زمان غیبت، با توجه به نقش انسان‌ کامل در دستگیری افراد و احکام شرعی، جایگاه فقیهان را در تعیین تکلیف مقلدان نسبت به احکام و در نگاه حداکثری، جانشینان انسان کامل می‌دانند. بر این اساس، در این پژوهش با روش تحلیلی - توصیفی، رابطه‌ی شریعت به معنای خاص آن، یعنی فقه، با عرفان در اندیشه‌ی امام خمینی مورد تحلیل و تبیین قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

فقه؛ عرفان؛ شریعت؛ انسان کامل؛ امام خمینی

مراجع

 قرآن کریم.

            

1. 1.   آملی، سید حیدر (1368). جامع الأسرار و منبع الأنوار. تهران: مرکز انتشارات علمى و فرهنگى، وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالى.    
2. 2.      ابن‌عربی، محیى‌الدین (1423ق). دیوان ابن عربى. بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ دوم.         
3. 3.      ابن‌عربی، محیى‌الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیه. بیروت: دار الصادر، ج1، 3-4.        
4. 4.      اردبیلی، سید عبدالغنى (1385).  تقریرات فلسفه امام خمینى. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، ج2.           
5. 5.   حسن‌زاده آملى، حسن (1378). ممد الهمم در شرح فصوص الحکم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.    
6. 6.      خمینی، سید روح‌الله (1387). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوازدهم.          
7. 7.      خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ج12-10، 19-20.         
8. 8.      خمینی، سید روح‌الله (1388الف). آداب الصلاه(آداب نماز). تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ شانزدهم. 
9. 9.   خمینی، سید روح‌الله (1388ب). سر الصلاة(معراج السالکین و صلاة العارفین). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سیزدهم. 
10. 10.  خمینی، سید روح‌الله (1388ج). شرح چهل حدیث(اربعین حدیث). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ چهارم.      
11. 11.  خمینی، سید روح‌الله (1386). شرح دعاء السحر. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ چهارم، ج1.

12. خمینی، سید روح‌الله (1388د). ولایت فقیه، حکومت اسلامى(تقریر بیانات امام خمینى). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ بیستم.         

13. خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تعلیقات على شرح «فصوص الحکم» و «مصباح الأنس». تهران: مؤسسه تنظیم  و نشر آثار امام خمینی.    

1. 14.  خمینی، سید روح‌الله (1378). تبیان. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، دفتر دوازدهم، ج18، 16، 20.
2. 15.  خمینی، سید روح‌الله (1386). تحریر الوسیلة(ترجمه فارسى). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،  چاپ دوم.    
3. 16.  دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج10.     
4. 17.  راغب اصفهانى، حسین (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت- دمشق: دارالقلم - الدارالشامیه، ج1.   
5. 18.  سجادی، سیدجعفر (1375). فرهنگ و اصطلاحات عرفانی. تهران: انتشارات طهوری، چاپ سوم.
6. 19.  شریف رضی، محمد بن حسین (1414ق). نهج‌البلاغه. للصبحی صالح. قم: هجرت.     
7. 20.  کاشانی، عبدالرزاق (1426ق). اصطلاحات الصوفیه. بیروت: دارالکتب العلمیه.         

21. مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ج2، 84.    

1. 22.  محمودالغراب، محمود (1420ق). الفقه عند شیخ الاکبر. بی‌جا: مطبعه نضر، چاپ سوم.
2. 23.  مرتضوی لنگرودی، سید محمدحسن (1386). جواهر الأصول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، ج1. 
3. 24.  مصطفوی، حسن (بی‌تا). التحقیق فی کلمات القرآن الطکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج9.       
4. 25.  مطهری، مرتضی (1384). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى. تهران: صدرا، چاپ هفتم، ج3، 20.