معرفت شناسی عرفانی با تأکید بر آرای سهروردی عارف

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 55، مهر 1399، صفحه 195-222   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

صدیقه افکوسی پاقلعه¹؛ سیدهاشم گلستانی²؛ سیدحسین واعظی³

¹دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

²استاد، گروه فلسفه وتعلیم وتربیت ، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

³دانشیارگروه الهیات،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

چکیده

معرفت شناسی عرفانی، معرفتی ذوقی و شهودی است که با قلب سر و کار دارد و حس و عقل را در آن راهی نیست. از دیدگاه عرفا این شناخت از طریق حواس ظاهری و یا فرایندهای استدلالی حاصل نمی­شود بلکه معرفتی حاصل از کشف و شهود است که در اثر آن می­توان به باطن جهان هستی پی برد. هدف پژوهش حاضر بررسی معرفت‌شناسی عرفانی از منظر شیخ شهاب­الدین عمر سهروردی، از عرفای بنام قرن هفتم هجری، است که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. از منظر سهروردی از اقسام معرفت که شامل معرفت حسی، عقلی، فطری و قلبی است، محل معرفت، قلب است و با معرفت قلبی می­توان به شناخت حقیقی دست یافت. وی نیز مانند سایر عرفا، ضمن تأیید حس و عقل در کسب معرفت، این دو را برای دستیابی به معرفت حضرت حق، کافی نمی­داند و اصالت را به معرفت قلبی می­دهد. در سیر طریق معرفت که به صورت تدریجی طی می­شود، انسان از مراحل مختلفی می­گذرد و تا مرحله­ای را پشت سر نگذارد به مرحله بعد وارد نمی­شود.

کلیدواژه‌ها

سهروردی؛ شهود؛ عرفان؛ معرفت شناسی

مراجع

قرآن کریم.

استخری شیرازی، احسان الله. 1338ش، اصول تصوف، چاپ اول، تهران: کانون معرفت.

بورکهارت، تیتوس. 1374ش، درآمدی بر آیین تصوف، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: انتشارات مولی.

بهشتی، محمد و مهدی ابوجعفری و علی نقی فقیهی. 1386ش، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج2، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی(سمت).

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1387ش، مفردات الفاظ قرآن، ج2، ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی، چاپ چهارم، قم: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

رایت، ویل. 1385ش، عقل و دل، ترجمه محمد هادی شهاب، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

زرین­کوب، عبدالحسین. 1394ش، ارزش میراث صوفیه، چاپ هفدهم، تهران: امیرکبیر.

سهروردی، شهاب‌الدین. 1365ش، رشف النصائح الایمانیة وکشف الفضائح الیونانیة، ترجمه معین الدین جمال بن جلال الدین محمد، چاپ اول، تهران: چاپ و نشر بنیاد.

سهروردی، عمر بن محمد. 1374ش، عوارف المعارف، ترجمه ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

شمشیری، بابک. 1385ش، تعلیم و تربیت از منظر عشق و عرفان، چاپ اول،تهران: طهوری.

شیروانی، علی. 1380ش، دین عرفانی و عرفان دینی، چاپ دوم، قم: دار الفکر.

العبادی، قطب الدین اردشیر. 1347ش، صوفی نامه: التصفیة فی احوال المتصوفة، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

کبری، شیخ نجم الدین. 1368ش، فوائح الجمال وفواتح الجلال، ترجمه محمدباقر ساعدی، تهران: مروی.

کریمی، عبدالعظیم. 1382ش، روان روان در نهان نهان، چاپ دوم، تهران: عابد.

مطهری، مرتضی. 1375ش، آشنایی با علوم اسلامی، ج1، چاپ هفدهم، تهران: صدرا.

نسفی، عزیز بن محمد. 1379ش، بیان التنزیل، شرح علی اصغر میرباقری فرد، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

نصر، سید حسین. 1380ش، معرفت و معنویت، ترجمه انشاءالله رحمتی، چاپ اول، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.

ولی، بکتاش. 1381ش، مقالات غیبیه و کلمات عینیه، تصحیح سید احسان شکرخدا، چاپ اول، تهران: مؤلف.

هجویری، علی بن عثمان. 1391ش، گزیده کشف المحجوب، توضیح محمود عابدی، چاپ هشتم، تهران: سخن.

یثربی، یحیی. 1386ش، عرفان و شریعت، تهران: کانون اندیشه جوان.

 

مقالات

احمدوند، عباس و محسن جاهد. 1389ش، «وصیت سهروردی عارف به فرزندش»، پیام بهارستان، سال دوم، شماره 7، صص11- 18.

رودگر، محمدجواد. 1388ش، «منزلت قلب در معرفت­شناسی عرفان»، مجله ذهن، شماره 39، صص71- 92.

سلیمانیان، حمیدرضا. 1389ش، «نگاهی به زبان عارفان از چشم انداز معرفتی»، مجله ادب پژوهی، شماره11، صص144- 166.

شهاب‌الدین، سهروردی. 1360ش، «رساله آداب السلوک»، ترجمه حسین محی­الدین الهی قمشه‌ای، مجله جاویدان خرد، شماره 2، صص16- 26.

غفاری، حسین و غلامعلی مقدم. 1389ش، «فطرت و نقش آن در معرفت شناسی»، مجله آموزه‌های فلسفه اسلامی، شماره 9، صص97- 120.

فولادی، علیرضا. 1383ش، «درآمدی بر معرفت­شناسی جدید عرفان»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، سال 3، شماره 6، صص109- 124.

مبارک، وحید و سحر یوسفی. 1395ش، «مطالعه تطبیقی مسیر تعالی در دو اثر عرفان حکمی(رسالة الطیر و جاناتان مرغ دریایی)»،فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال دهم، شماره 37، صص57- 78.

هاشمی اردکانی، سید حسن و رضاعلی نوروزی و بختیار نصرآبادی. 1387ش، «درآمدی بر معرفت شناسی سهروردی و دلالت­های تربیتی آن»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، سال 3، شماره 6، صص161- 180.