جایگاه نخل در اشعار غنایی عامیانۀ مردم جهرم

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 35، مرداد 1399، صفحه 9-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فاطمه تسلیم جهرمی^*

گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه جهرم، جهرم، ایران

چکیده

شعر غنایی در لغت به معنای آوازخوانی، سرود و نغمه است و در اصطلاح به شعری گفته می‌شود که بیانگر عواطف و احساسات شخصی شاعر است. در این تعریف یادکرد زادبوم و احساسات شاعر نسبت به آن و مظاهر آن نیز قرار می‌گیرد. جهرم شهری در جنوب شرقی فارس است که نام آن از گذشته در متون کهن چون شاهنامه، آمده است. این شهر را در گذشته جنگل نخل می‌نامیده‌اند که بیانگر انبوه نخلستان‌های این شهر بوده است. به دلیل کاربردهای بسیار نخل و اجزای آن در زندگی روزمرۀ مردم جهرم، این درخت در سنن، آداب و رسوم، اعتقادات و باورهای مردم وارد شده و باعث شده که این درخت و امور وابسته با آن نیز در شعر شفاهی و غنایی جهرم اعم از واسونک، اشعار، ترانه‌ و متل‌های محلی متعدد با کارکردهای مختلف حضور داشته باشد. به این ترتیب نخل و خرما از مظاهر مهم شعر غنایی عامیانه جهرم است و واکاوی آن شناختن زمینه‌های ذهنی و روانی مردم این شهر کمک می‌کند. مهم‌ترین زمینه‌های حضور این درخت در ادبیات محلی و غنایی جهرم در زمینه‌های نوستالوژیک و بیان فراق و هجران و احولات عاشق و معشوق است.این مقاله با بررسی میدانی و کتابخانه‌ای به روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی جایگاه و اهمیت این درخت در شعرغنایی مردم جهرم پرداخته است و نمونه‌های مختلفی از آن را به دست داده است.

کلیدواژه‌ها

نخل؛ خرما؛ جهرم؛ واسونک؛ شعر عامیانه؛ دوبیتی محلی؛ اشعار غنایی

مراجع

1. ابریشمی، احمد(1377)، مثل‌شناسی و مثل‌نگاری، تهران: زیور.
2. ابن‌بلخی(1363)، فارس‌نامه، به سعی گای لسترنج و رینولد نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.
3. تاورنیه، ژان باتیست(1358)، سفرنامۀ تاورنیه، مترجم ابوتراب نوری، به تصحیح حمید شیروانی، تهران: سنائی؛ تأیید اصفهان.
4. حقایق، حسین(1375)، کتاب جهرم(مجموعۀ اشعار)، تهران: انتشارات وحید.
5. خواجه‌ئیان، میترا، ذوالفقاری، حسن(1392)،«طنز نمایشی در متل‌های کودکانه»، فصل‌نامه تخصصی تئاتر، شماره‌ ۵۲ و ۵۳.
6. دستغیب، عبدالعلی(1332)، «دوبیتی‌های جهرمی»، سخن، دورۀ چهارم، ص691.
7. دوستکام، ابوطالب(1376)، دیوان کامل اشعار، تهران: انتشارات کمال علم.
8. رستگارفسایی، منصور(1372)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.
9. شاردن، ژان(بی‌تا)، میکروفیلم ترجمۀ سفرنامۀ شاردن، مسودۀ مترجم، مترجم سیدمحمد، شمارۀ 4535، تهران: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، بخش دیجیتال.
10. صداقت‌کیش، جمشید(1389)، جهرم در پویۀ تاریخ، شیراز: فرهنگ پارس؛ بنیاد فارس‌شناسی.
11. طوفان، جلال(1380)، شهرستان جهرم،، شیراز: کوشامهر،چاپ سوم.
12. -------- (1381)، تاریخ اجتماعی جهرم، شیراز: کوشامهر.
13. عقیلی، عبدالرسول(1393الف)، با نسیم تارونه(مجموعۀ اشعار محلی)، جهرم: بونیز.
14. ------------ (1393ب)، آتش‌بیار(مجموعه بازی‌های محلی شهرستان جهرم)، جهرم: نشر مصلی.
15. فرزین‌نیا، صمد(1393)، واسونک‌های محلی جهرمی، شیراز: آوند اندیشه.
16. --------- (1395)، ترانه‌های محلی جهرم(دوبیتی‌ها)، جهرم: بونیز.
17. فیگوئروا، گارسیا سیلوا(1363)، سفرنامۀ دن گارسیا سیلوا فیگوئروا، مترجم غلامرضا سمیعی، تهران: نو.
18. قزلی جهرمی، ایرج(1394)، فرهنگ آداب و رسوم شهرستان جهرم، جهرم: بونیز.
19. مجدی، محمدبن ابی‌طالب(1362)، زینة‌المجالس، به تصحیح احمد احمدی، تهران: کتابخانه سنایی.
20. وکیلیان، سیداحمد(1387)، متل‌ها و افسانه‌های ایرانی، چ چهارم، تهران: سروش.

همایی، جلال الدین (1377)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما، چاپ پانزدهم.