تحلیل تطبیقی عشق در خمسۀ نظامی و مثنوی مولانا

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 35، مرداد 1399، صفحه 23-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نرگس خانی¹؛ عنایت الله شریف پور^{* 2}؛ علی اصغر باباصفری³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرماندانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

چکیده

عشق محرک کائنات و اساس و پایۀ خلقت است که در همۀ ذرّات عالم جاری است و به واسطۀ آن، همۀ موجودات به سوی حق تعالی در حرکت هستند. عشق انواع مختلفی دارد و در جهان هستی به دو صورت تجلّی دارد: حقیقی و مجازی. عشق حقیقی مخصوص خداست و کفایت کردن به او که همۀ مظاهر جهان هستی از اوست. عشق مجازی به آنچه غیر خداست و عشق به مظاهر هستی و کائنات است. در آثار نظامی و مولانا، عشق عنصری کلیدی است که باید به آن توجّه خاصّی کرد. هدف از این پژوهش، تبیین عشق حقیقی در خمسۀ نظامی و مثنوی مولانا است که در آن به روش تحلیل محتوا، به بررسی انواع عشق، تفاوت عشق حقیقی و مجازی و ارتباط عشق مجازی با عشق حقیقی پرداخته شده است. مطابق نتایج، در بین ویژگی‌هایی که این دو شاعر برای عشق برشمرده‌اند، اشتراکات و تفاوت‌هایی وجود دارد. اهمیّت این تحقیق از این جهت است که دیدگاه‌های این دو سخنور ارزشمند را دربارۀ عشق بیان می‌کند و نشان می‌دهدکه مولانا و نظامی، هردو، عشق را یک حقیقت جاری و ساری در کائنات و عامل اتّحاد هستی می‌دانند و عقیده دارند که عشق حقیقی، به خدا اختصاص دارد و عشق مجازی را وسیله‌ای برای دستیابی به عشق حقیقی می‌دانند.

کلیدواژه‌ها

عشق؛ نظامی‌گنجه‌ای؛ خمسه؛ مولوی؛ مثنوی

مراجع

1. آلندی، رنه (1378)، عشق، ترجمه جلال ستاری، توس: تهران.

2. اتونی، بهناز (1390)، «عشق از منظر مولانا و ملاصدرا (با تکیه بر اسفار اربعه)»، ش9، صص41-56.

3. الهی قمشه‌ای، حسین (1381)، مجموعه مقالات، ج. نهم، تهران: روزنه.

4. ثروت، منصور (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

5. چراغ چشم، عباس(1386)، «عشق حقیقی یا مجازی»، ش 43 صص225-240.

6. دشتی، علی (1393)، سیری در دیوان شمس، تهران: زوار، چاپ ششم.

7. رضایی حمزه کندی، علی، حجاجی کهجوق، عزیز (1398)، «عشق و سیمای رهروان حقیقی آن در منظومه غنایی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی»، نشریۀ بهارستان سخن، ش 43، صص171-190.

8. زارع جیرهنده، سارا (1388) «عشق در خمسۀ نظامی»، مجلۀ رشد و آموزش زبان و ادب فارسی، ش89، صص36-39.

9. زرین­کوب، عبدالحسین (1383)، پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران: سخن.

10. سجادی، سیدجعفر (1339)، فرهنگ مصطلحات عرفا و متصوفه، تهران: مصطفوی.

11. ستاری، جلال (1375)، عشق صوفیانه، تهران: مرکز.

12. سرّامی و خراسانی(1394)، «بررسی گونه‌های عشق حقیقی و تجلّی آن در آثار حکیم نظامی گنجوی»، فصلنامه مطالعات زبان و ادبیات غنایی، سال پنجم، ش 15، صص21-32.

13. سعیدی، گل بابا (1383)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران: شفیعی.

14. شعبان­زاده، مریم (1389)، «شور شیرین (جستاری در تلقّی عرفانی نظامی از عشق)»، پژوهش‌نامه ادب غنایی، ش14، صص72-94.

15. شیمل، آن ماری (1382)، شکوه شمس (سیری در آثار و احکام مولانا)، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.

16. صابری، علی محمد (1389)حدیث عشق از دیدگاه چهار متفکر، تهران: علم.

17. صفا، ذبیح­الله (1385)، تاریخ ادبیات ایران، جلد اول، تهران: فردوس، چاپ نهم.

18. ضیاءالدینی دشتخاکی، علی، محمدصادق بصیری (1395)، «تحلیل تطبیقی داستان ضیافت افلاطون و کنیزک و پادشاه مولانا» نشریۀ ادبیات عرفانی، ش. 14، صص 51-72

19. فروم، اریک (1393)، هنر عشق ورزیدن، ترجمۀ ابوذر کرمی، تهران: نسل نو اندیش.

20. موتمن، زین العابدین (1364)، شعر و ادب فارسی، تهران: زرّین، چاپ دوم.

21. مولوی، جلال­الدین (1392)، مثنوی معنوی، شرح جامع کریم زمانی، تهران: اطلاعات، چاپ چهل و دوم.

22. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف (1392)، خسرو وشیرین، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ چهاردهم.

23. --------------- (1392)، لیلی و مجنون، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ چهاردهم.

24. --------------- (1387)، هفت پیکر، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ هفتم،

25. وحید دستگردی، حسن (1384)، کلیات نظامی گنجوی، تهران: نگاه.

26. همایی، جلال­الدین(1393)، مولوی چه می‌گوید؟، جلد اول، تهران: زوّار.