مطالعه جامعه شناختی مشارکت پایدار مردمی در نوسازی و بازسازی بافت های فرسوده شهری (مورد مطالعه بافت فرسوده شهر تهران)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 4، دوره 10، شماره 34، خرداد 1399، صفحه 89-122   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم ملکی¹؛ مهرداد نوابخش^{* 2}؛ میثم موسایی³؛ علی بقایی سرابی⁴

¹گروه جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران.

²استاد گروه جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

³استاد گروه اقتصاد دانشگاه تهران

⁴استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن

چکیده

بافت فرسوده یک ابرچالش برای شهر تهران است. در برنامه پنجم توسعه احیای ده­درصدی تکلیف شد که با ورود یکجانبه وزارت راه و شهرسازی عملیاتی نشد، در برنامه ششم موضوع متقن­تر شد و 21 دستگاه مکلف شدند، اما ارزیابی برنامه­ها گویای عدم تحقق، به دلایل مختلف از جمله برنامه­ریزی از بالا به پایین و مشارکت شعاری مردم بود. مساله اصلی این مقاله بررسی جایگاه مشارکتی مردم بعنوان ذینفعان حقیقی این برنامه­هاست. با استفاده از روش کیفی، کمی (پرسشنامه و مصاحبه­) و بهره­گیری از رهیافت توصیفی-تحلیلی و گراندد تئوری تجزیه و تحلیل اطلاعات مشتمل بر بررسی دلایل، انگیزه­ها، ارزش­ها، باورها وتجربه­زیسته ساکنین بافت فرسوده انجام شد. بر اساس چارچوب نظری تحقیق مشارکت برخواسته از اعتمادسازی، آگاهی­بخشی و توانمندسازی ساکنین است. یافته‎های پژوهش گویای آن است که میزان مشارکت مردم به دلیل عدم آگاهی و یا اطلاعات محدود است که ماحصل آن سست­شدن اعتماد اجتماعی و عمیق­تر شدن فقر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است. چندبعدی بودن این چالش­ها، ضرورت بهره­گیری از ابزارهای چندگانه و همراستا مشتمل بر اطلاع­رسانی، بهبود تجربه­زیسته از طریق خدمات اجتماعی، تقویت احساس مسئولیت اجتماعی و توانمندسازی راهگشاست که مدل زنجیره بلوکی (Block Chain) به عنوان یک بستر اطلاعاتی مبنی بر امنیت، شفافیت و اعتماد ارائه شد.

کلیدواژه‌ها

مشارکت پایدار مردمی؛ بازسازی و نوسازی؛ بافت‏های فرسوده؛ زنجیره بلوکی؛ شهر تهران

مراجع

- ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری(1394) توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران، تهران: نشرنی، چاپ ششم.

- افروغ، عماد(1394) فضا و جامعه: «فضای شهری و نابرابری اجتماعی»، ارائه الگویی برای جدایی گزینی فضایی و پیامدهای آن، انتشارات دانشگاه تربیت مدرسنشر علم.

- پورتر، لیبی؛ شاو، کیت،(1392) کدام نوزایی شهری؛ ترجمه دکتر منوچهر طبیبیان، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.

- پیران، پرویز (1392) «مبانی مفهومی ونظری مشارکت سرمایه اجتماعی»، تهران، مؤسسه پژوهش های برنامه ریزی واقتصاد کشاورزی نشر علم..

- ریتزر، جورج (1390) نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، نشر علمی.

- روشه، گی (1396) مقدمه ای بر جامعه شناسی عمومی: 1. کنش اجتماعی 2. سازمان اجتماعی، ترجمه هما زنجانی زاده، ناشر سمت.

- زیویار، عظیمی، فرجی مائی؛ پروانه، آزاده، امین؛ (1393) برنامه ریزی و مدیریت نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره)، چاپ، اول.

- سند توسعه(1394) سند برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران(1399-1395) سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی کشور، مرکز اسناد، مدارک و انتشارات.

- شاه حسینی، پروانه (1394)، بررسی سیر تحول اسکان غیررسمی با تأکید بر ایران، انتشارات سمت، چاپ سوم، تهران.

- علوی تبار، علیرضا (1391)« الگوهای مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها»، مرکز مطالعات وبرنامه ریزی وزارت کشور .

- فرید، یدالله، (1392)جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ نهم، تبریز.

- قربانی، رسول، (تابستان 1394)اصول و مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.

- محسنی تبریزی، علیرضا (1380) «بررسی زمینه های اجتماعی، فرهنگی، جمعیتی و روانشناختی اخلاق ووجدان کار»، موسسه مطالعات وتحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.

- نوابخش مهرداد و فائقی سحر(1393) درآمدی بر سرمایه اجتماعی با رویکرد جامعه شناسی شهری،  تهران: فرهنگ و تمدن.

- نوابخش، مهرداد و اسحق ارجمند سیاه پوش(1388) مبانی توسعه پایدار شهری. تهران: انتشارات جامعه شناسان.

- نوابخش، مهرداد و میله فدوی(1387) بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی و نقش آن در توسعه شهری (مطالعه موردی منطقه 5 شهر تهران) پژوهشنامهعلوماجتماعی،سالدوم، شماره اول، بهار 87.

- نوابخش، مهرداد؛  صوری، صداقت(1388) بررسی سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در شهرگرمی، مجله جامعه‌شناسی معاصر، سال اول، شماره سوم، تابستان 1388.

- ویژه نامه جستار کیفیت در تجربه های بازآفرینی شهری، (1394) ، دفتر دوم، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، تهران.

- Creswell,J.W(2003).Research design: Qualitative, quantitative, and mixed-Method approaches.(2nd ed.).Thousand Oaks,CA: Sage.

- Hamilton Peter (1983), Talcott Parsons, Routledge London. February.

- Oxford Advanced Lerners 2003.

- Potential for Urban Renewal in Ha Noi, Jakarta, and Manila. Asian Development Bank, 2008.

- Putnam, R. (1995 B) "Tuning In,Tuning Out: The Strange Disappearance Of Social Capital In America", Political Science And Politics, Vol. 27(4)

- Putnam, R. (2000), Bowling Alone Collapse and Revival of American Community, N. Y. Simon and Schuster

- UNCHS (Habitat), (1996) The role of community participatior in Human settlements work, Nairobi.