مطالعات پالئولیمنولوژی و علل کاهش ناگهانی تراز آب دریاچه ارومیه

Geotechnical Geology

دوره 7، شماره 4، اسفند 2011، صفحه 343-358   

نوع مقاله: Original Research

نویسندگان

راضیه لک^{* 1}؛ جواد درویشی خاتونی²؛ علی محمدی²

¹پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

²کارشناس مدیریت زمین شناسی دریایی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

چکیده

دریاچه ارومیه به عنوان یکی از بزرگ ترین دریاچه های فوق اشباع از نمک جهان واقع در شمال غرب ایران، امروزه در خطر خشک شدگی قرار گرفته است. بحران اخیر زیست محیطی و خشک شدن دریاچه ارومیه هم اکنون یکی از بزرگترین مخاطرات زمین شناختی کشور محسوب می گردد . بررسی تاریخچه تکاملی دوره هولوسن و شناخت علل کاهش ناگهانی تراز آب دریاچه ارومیه، موضوع پژوهش حاضر می باشد. در این پژوهش ضمن انجام بررسی های دورسنجی در بازه زمانی 35 ساله، پردازش داد ههای اقلیمی 55 ساله و رابطه آن با تغییرات تراز آب دریاچه، مغزه های رسوبی دست نخورده رسوبات بستر دریاچه در بخش غربی به روش مغزه گیری Auger تهیه گردید. تعداد 16 مغزه با بیشینه ژرفای 9 متر و مجموعا بیش از 98 متر از رسوبات زیر بستر دریاچه مورد بررسی قرار گرفت. رخساره های رسوبی بر اساس رنگ، اندازه دانه، ویژگی های کانی شناسی، ساخت رسوبی و نوع کانی های تبخیری تفکیک گردید. با توجه به تغییر رخساره های رسوبی از سطح به عمق، جغرافیا، اقلیم و تغییرات تراز آب دریاچه از سطح به عمق بازسازی گردید. نتایج حاکی از وجود 17 رخساره رسوبی قابل تفکیک در مغزه ها می باشد. رخساره ها متعلق به محی طهای رسوبی دریاچ ه ای، باتلاقی، پلایایی، رودخانه ای و خشکی می باشد. مغزه گیری و بررسی رخساره های رسوبات زیر بستر دریاچه، نشان م یدهد اگر چه در نواحی کران ه ای دریاچه آثار خشک شدگی به تناوب دیده می شود اما بخش اصلی دریاچه در حداقل 13000 سال گذشته (5/6 متری رسوبات بستر) محیط دریاچه ای بوده است رسوبگذاری پیوسته دیده می شود. داده های لرزه ای موجود نیز مؤید این نکته می باشد. لذا تغییر اقلیم و به ویژه افزایش تبخیر در سال های اخیر اگر چه خود عاملی در کاهش تراز آب دریاچه محسوب م یگردد، اما علت اصلی خشکسالی دریاچه ارومیه نیست. از حال تا حدود 13000 سال گذشته،کشور ایران دستخوش خشکسالی های وسیعی بوده است و دریاچه های کم عمق از قبیل دریاچه مهارلو، میرآباد، زریوار به کرات خشک شده اند اما دریاچه ارومیه در آن بحرانهای خشکسالی بجز در نواحی کرانه ای، هرگز خشک نگردیده است. فاز عمده خشکی دریاچه ارومیه از حدود 13000 سال قبل آغاز شده است که آنرا می توان به خشکسالی عمده آخرین عصر یخچالی که با کاهش رطوبت و پایین رفتن تراز آب دریاچه های شمال افریقا و جنوب آسیا تؤام بوده است، نسبت داد. بنابراین عامل مهم در کاهش تراز آب امروزی دریاچه ارومیه عوامل آنتروپوژنیک (انسانی) می باشد.

کلیدواژه‌ها

خشکسالی؛ مغزه رسوبی؛ تغییر اقلیم؛ کانی های تبخیری؛ هولوسن؛ دیرینه اقلیم