شاهرخ‌نامه: منظومۀ حماسی یا تغزلی؟

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 44، تیر 1399، صفحه 13-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.675974

نویسندگان

الهام شیرازی¹؛ محمد حسین کرمی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

شاهرخ‌نامه، منظومه‌ای حماسی‌-تاریخی از شاعر توانای قرن دهم هجری، میرزامحمد قاسمی گنابادی است. موضوع این مثنوی، شرح نبردها، سفرها و عدالت‌ورزی‌های شاهرخ تیموری از زمان برتخت‌نشستن تا مرگ اوست. در این نوشته ضمن معرفی اجمالی شاعر، ویژگی­های سبک شناسی شعر وی را با شیوۀ لایه ای ( در سه سطح زبانی، ادبی و فکری) تبیین کرده و به این نتیجه رسیده­ ایم که علاوه بر مضامین حماسی بسیاری از ابیات شاهرخ ­نامه متفاوت با فضای حماسی منظومه است؛ به همین روی این اثر منظومه ­ای رزمی_بزمی است که وجود بتان زیبارو در صحنه ­های نبرد و حتی آوردن ساقی نامه در انتهای هر موضوع، این ویژگی را برجسته ­تر ساخته است. قاسمی شیوه ­ای تازه در حماسه­ سرایی به وجود آورده­است. نگارندگان با بررسی دقیق ابیات و حوادث داستان­ ها به این مطلب رسیدند که شاهرخ­نامه ترکیبی از حماسه، تاریخ و غناست. بازی­ های واژگانی قاسمی نشان از تسلط او بر لغات و وزن شعر است. تصویر آفرینی­ های قاسمی مهارت وی بر فضا، خیال و معنا را نشان می­دهد و حد کمال آن کاربرد واژه ­ها، اصطلاحات و تصاویر تغزلی برای بیان ماجراهای حماسی است.

کلیدواژه‌ها

سبک شناسی؛ شعر حماسی؛ تغزل؛ شاهرخ نامه؛ قاسمی گنابادی

مراجع

کتاب ها

1. قرآن کریم(1384) مترجم مهدی الهی قمشه‌ای ، چاپ اول، تهران. دانش.
2. بارت، رولان(1370) عناصر نشانه‌شناسی، ترجمۀ مجید محمدی، تهران. الهدی.
3. رازی، امین احمد(1340) هفت‌اقلیم، به کوشش جواد فاضل، جلد 2، تهران. علمی و ادبیّه.
4. سعدی، مصلح‌الدین(1381) بوستان سعدی، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران. خوارزمی.
5. شفیعی کدکنی، محمدرضا(1387) شاعر آیینه‌ها: بررسی سبک هندی و شعر بیدل، تهران. آگاه.
6. شفیعی کدکنی، محمدرضا(1376) موسیقی شعر، تهران. آگاه.
7. شمیسا، سیروس(1383) کلیات سبک‌شناسی، چاپ ششم، تهران. فردوس.
8. صفا، ذبیح‌الله(1372) تاریخ ادبیات در ایران، جلد 2، چاپ ششم، تهران. فردوس.
9. غلامرضایی، محمد(1377) سبک‌شناسی شعر، تهران. جامی.
10. گنابادی، محمدقاسم قاسمی حسینی(قرن 10) شاهرخ نامه، دست‌نویس‌های انجمن آسیایی پادشاهی لندن به شمارۀ a2/300 و کتابخانۀ ملی فرانسه به شمارۀ 503.
11. گلچین معانی، احمد(1359) تذکرۀ پیمانه، مشهد. دانشگاه مشهد.
12. نصیری جامی، حسن(1393) مکتب هرات و شعر فارسی، تهران. مولی.

مقالات

1. روحانی، مسعود. عنایتی قادیکلایی، محمد. پاییز و زمستان (1392)، نگاهی به ردیف و کارکردهای آن در شعر خاقانی، فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال پنجم، شمارۀ 2، پیاپی 2. ص 67-88.
2. طالبیان، یحیی. اسلامیّت، مهدیّه(1384)،ارزش چندجانبۀ ردیف در شعر حافظ، فصل‌نامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 8، ص 7-27.
3. فیاض منش، پرند (1384)، نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیل و احساسات شاعرانه، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 4، ص 163-186.
4. کزازی، میر جلال‌الدین(1384)، قافیه در شاهنامه، فصلنامۀ تخصصی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک. شمارۀ 1، سال اول، ص 51- 62.
5. متحدین، ژاله(1354)، تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 3، سال 11، ص517.