جلوه های فروغمند مزدیسنایی و بازتاب آن در مثنوی مولوی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 44، تیر 1399، صفحه 41-66   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.675976

نویسندگان

کوروش زرفتن¹؛ محمود صادق زاده^{* 2}؛ هادی حیدری نیا³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

چکیده

   اندیشه‌های ایران باستان و مزدیسنا، به‌ویژه فلسفۀ خسروانی در آثار ادبی و عرفانی پس از اسلام بیش و کم تأثیر گذاشته است. این مقاله با هدف بررسی گستردگی حکمت و فلسفة نور در ایران باستان و خدامحوری در «آتش (نور)، فره و امشاسپندان» از نگاه متون مزدیسنایی و بازتاب آن در اندیشه­‌ی مولوی بر پایه­­ی مثنوی معنوی به نگارش در آمده ‌است. از این‌رو، به شیوۀ توصیفی، تحلیلی، اسنادی و ارزیابی کمّی کوشش شده، برجسته‌ترین جلوه‌های فروغمند اهورامزدا در یسنا و ردّپای آن در مثنوی مولوی جستجو و معرفی شود. آتش، فره و امشاسپند، به­ عنوان سه فروغ و صفت نورانی اهورامزدا جایگاه مقدسی در باور ایرانیان کهن و زرتشتیان امروز دارد. این جلوه‌ها به‌ویژه عنصر «آتش و نور» در دیدگاه زرتشتیان و متون مزدیسنایی و نیز در دیدگاه مثنوی معنوی مولوی، همه به سرچشمة «نور الهی» پیوند پیدا‌ می‌کند. فروغ یا نور آتش با پرتوهای بالارونده‌اش نماد تجلّی خداوند به شمار می‌آید؛ نیز امشاسپندان با نور و صفات نورانی خداوند ارتباط دارد و خویشکاری آیینی و اجتماعی آن برکشیدگی جایگاه انسان از دنیای مادی و فرودینه به جهان مینویی و آرامش راستین است. مولانا در جای­جای مثنوی از اندیشه‌ها و مؤلفه‌های عرفانی ِآیین زرتشتی تنها برای تمثیل و بیان و شرح اندیشه‌های عرفانی خود بهره گرفته است.

کلیدواژه‌ها

مزدیسنا؛ عرفان؛ مثنوی؛ حکمت خسروانی؛ جلوه‌های مزدیسنایی

مراجع

کتاب‌­ها

1. قرآن کریم (1383) ترجمة مهدی الهی قمشه­ای، تهران: انتشارات یاسین.
2. ابراهیم دینانی، غلامحسین (1364) شعاع اندیشه و شهود در فلسفة سهروردی، تهران: انتشارات حکمت.
3. استعلامی، محمد (1372) شرح مثنوی، ج1-6، تهران: انتشارات زوّار.
4. اکبری، فتحعلی (1387) درآمدی بر فلسفة اشراق، آبادان: انتشارات پُرسش.
5. آموزگار، ژاله و احمد تفضلی (1382) اسطورة زندگی زردشت، چاپ پنجم، تهران: انتشارات چشمه.
6. اوشیدری، جهانگیر (1379) نور، آتش، آتشکده در آیین زرتشت، تهران: جهانگیر اوشیدری.
7. ایرانی، دینشاه (1361) فلسفة ایران باستان، چاپ پنجم، تهران: انتشارات فروهر.
8. خنجری، خداداد (1373) آتش و آتشکده، تهران: انتشارات نشریة چیستا.
9. رضی، هاشم (1383) اوستا، چاپ پنجم، تهران: انتشارات بهجت.
10. ------------(1366) تاریخ مطالعات دین­های ایرانی، تهران: انتشارات فروهر.
11. ----------(1379) حکمت خسروانی، تهران، انتشارات بهجت.
12. ----------(1384) زرتشت پیامبر ایران باستان، چاپ هفتم، تهران: انتشارات بهجت.
13. زادسپرم، وِزیدگی­های زاداسپرم (1385) ترجمه و آوانگاری محمدتقی راشد محصل، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
14. -زرفتن، کوروش (1395)، نقد و تحلیل منظومة زراتشت­نامه، تهران: انتشارات سنجش و دانش.
15. سودآور، ابوالعلا (1383«2005 م») فره ایزدی، بوستون ایالات متحده امریکا: نشر میرک.
16. سهروردی، شهاب­الدین یحیی (1377) حکمة­الأشراق، چاپ دوم، ترجمه و شرح سید جعفر سجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17. شمیسا، سیروس (1377) فرهنگ اشارات ادبیات پارسی، ج اول، تهران: انتشارات فردوسی.
18. فروغی، محمد علی (1390) سیر حکمت در اروپا، چاپ هفتم، تهران: انتشارات زوّار.
19. فره­وشی، بهرام (1364) جهان فروری، تهران: انتشارات کاریان.
20. قلی­زاده، خسرو (1388) فرهنگ اساطیری ایران، چاپ دوم، تهران: نشر کتاب پارسه.
21. کتاب پنجم دینکرد (1388) ترجمه و آوانویسی ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ دوم، تهران: انتشارات معین.
22. گاتاها (1383) برگردان آبتین ساسانفر، تهران: انتشارات بهجت.
23. مطهری، مرتضی (1391) انسان کامل، چاپ پنجاه و سوم، تهران: انتشارات صدرا.
24. مهرین، مهرداد (1362) اَشا وهیشتا، چاپ پنجم، تهران: انتشارت فروهر.
25. مولوی، جلال­الدین محمد بلخی (1391) کلیات شمس تبریزی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
26. ---------------------(1390) مثنوی معنوی (بر اساس نسخه نیکلسون)، چاپ دوم، تهران: انتشارات جاودان خرد.
27. میرفخرایی، مهشید (1382) بررسی هفت «ها»، تهران: انتشارات فروهر.
28. وحیدی، رستم (1381) نیایش آتش در دین زرتشتی، تهران: انتشارات فروهر.
29. وهمن، فریدون (1384) دیانت زرتشتی، تهران: انتشارات جامی.
30. مهر، فرهنگ (1388) دیدی نو از دینی کهن، چاپ هشتم، تهران: انتشارات جامی.