فضاهای مفصل ، نگاه ی دیگرگون به رفتارهای جنسیتی فضا با رویکرد ایرانی-اسلامی (نمونه موردی : فضای شهری پیرامون بقاع متبرکه)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 60، آذر 1401، صفحه 613-627   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حمید پورحسین روشن^{* 1}؛ حمید رضا صارمی²؛ محمدرضا پورجعفر³

¹دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³استاد گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

فضاهای شهری اطراف بقاع متبرکه به دلیل ماهیت دینی –آیینی خود بستر مناسبی جهت حضور امن و آزادنه بانوان فارغ از نگرش های جنسیتی ایجاد کرده است.آنچه که ضرورت دارد نشان دادن تعاریف ذهنی بانوان در ارتباط با فضاهای شهری است تا بتوان قدرت های موثر بر افزایش کیفیات حضورپذیری بانوان در این فضاها را استخراج نمود. بنابراین در این پژوهش سعی بر آن است که به تبیین و شناخت کیفیات فضاهای شهری پیرامونی بقاع متبرکه ؛ از منظر نظام ادراکی- معنایی بانوان پرداخته شود .روش‌شناسی پژوهش، کیفی است عملیات تحقیق با روش مردم نگاری صورت گرفته و داده‌های کیفی در این مطالعه با استفاده از روش‌های مشاهده مشارکتی و تکنیک مصاحبه عمیق گردآوری شدند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه نظریه نهایی از روش" نـــظریــه زمینه‌ای" استفاده شده است. بر اساس روش نمونه‌گیری کیفی ـ هدفمند و نیز معیار اشباع نظری، چهل و پنج نفر از بانوان 20 تا 40 سال محله ساغریسازان رشت(بقعه خواهر امام رضا (ع)) و گاینه لاهیجان(بقعه چهارپادشاه) در این مطالعه شرکت کردند. یافته های کیفی مطالعه با بهره گیری از نظریه زمینه ای نشان داد که هشت مولفه ی ناظر کل ، احترام به فضا، قلمرو ذهنی پنهان فضا، ترس از انجام خطا، امید به تشویق، بعد آموزش محور فضا و محرمیت بعنوان قدرتهای موثر برافزایش حضور پذیری زنان موثرند. .“مقوله هسته” این بررسی نیز" بازتولید معانی ایمانی و آیینی در فضاهای مذهبی و تاثیر آن کیفیات حضورپذیری زنان در فضا " می باشد.

کلیدواژه‌ها

بانوان؛ فضاهای مفصل؛ نظریه زمینه ای؛ فضای شهری اطراف بقاع متبرکه

مراجع

بحرینی، حسین. (1386). فرآیند طراحی شهری. چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران

پورمحمدی و دیگران. (1394). بررسی میزان انطباق فضاهای عمومی شهری با نیازهای زنان شهر ارومیه. مجله زن در توسعه و سیاست، 13(1)،  40-23.

حاجی احمدی همدانی، آذین؛ ماجدی، حمید و جهانشاهلو، لعلا  .(1394). بررسی معیارهای تأثیرگذار بر افزایش میزان فعالیت زنان در فضاهای شهری؛ مطالعه موردی: محله پونک شهر تهران. مجله مطالعات شهری، 4(14)، 60-47.

دنیوی­راد، مریم و خواجوی، محبوبه .(1393). سنجش عوامل موثر بر حضور پذیری زنان در فضای شهری (پارک رسالت مشهد)؛  ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی، 21 آبان 1393، مشهد.

رضازاده، راضیه و محمدی، مریم. (1388). بررسی عوامل محدود کننده حضور زنان در فضاهای شهری. نشریه هنرهای زیبا، 38، 114-105

رودگر، محمدجواد. (1388). عدالت جنسیتی از دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری. مطالعات راهبردی زنان. 12(46)، 80-49.    

صداقتی، عاطفه و سیده شبناز اتحاد. ( ۱۳۹۳). بررسی حضور زنان در فضاهای شهری با تأکید بر شهرهای اسلامی، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی، مشهد، شورای اسلامی شهر مشهد.

علیخواه، فردین و شفیعی، معصومه. (1393). فضا و بازتولید قدرت، مطالعه­ای درباره تفکیک جنسیتی در دانشگاه­های تهران. تحقیقات فرهنگی ایران.

فاضلی، نعمت الله. (1394).  زنانه شدن فضای شهری در ایران امروز، با تکیه بر فضای کلان شهر تهران. پژوهش ‌نامه زنان، 2، 132-107.

فاضلی، نعمت الله و ضیاچی، محدثه. (1393). شهر دوستدار زن شناسایی معیارهای شهر دوستدار زن از نظر زنان متعلق به پایگاهها و تیپهای مختلف اجتماعی تهران. نشریه جامعه پژوهی فرهنگی،  3(13)،  93-59.

لیتکوهی، ساناز و نجفی، نسیم. (1393). مناسب سازی فضاهای عمومی برای زنان (مطالعه موردی: پارک هنرمندان). فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم، 9(33)، 62-37.

محمد پور، احمد. (1390) . فراروش بنیان های فلسفی و عملی روش تحقیق ترکیبی در علوم اجتماعی و رفتاری. نشر جامعه شناسان.

محمد پور، احمد. (1392).  روش تحقیق کیفی ضد روش (منطق و طرح در روش شناسی کیفی). نشر جامعه شناسان.

محمد پور، احمد. (1392).  روش تحقیق کیفی ضد روش. جلد دوم (مراحل و رویه های عملی در روش شناسی کیفی)، نشر جامعه شناسان.

مطهری، مرتضی. (1352).  نظام حقوقی زن در اسلام. چاپ اول، تهران: صدرا.

Bagheri, N. (2013). Modernizing the public space: gender identities, multiple maternities , and space politics in Tehran , Presented to the Faculty of the University of Missouri-Kansas City in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree doctor of philosophy.

Beebeejaun, Y. (2016). Gender, urban space, and the right to everyday life. Journal of Urban Affairs, 39 (3) 323-334.

Begum, J. (2001). Women, environment and sustainable development, making the links. Women and his environment, 11-27.

Bryman, A. (2007) Barriers to integrating Quantitative and Qualitative Research. Journal of Mixed methods Research, 1, 8-22

Corbin, J., & Strauss, A. (2008).   Basics of qualitative research: Techniques to developing grounded theory (3rd Ed.). Los Angeles, CA: Sage.

Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques to developing grounded theory (3rd Ed.). Los Angeles, CA: Sage

Creswell, J.W.(2003). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approach Second Edition.Thousand Oaks, CA: sage publication

Fenster, Tovi .(2005). The right to the gendered city: Different formations of belonging in everyday life. Journal of Gender Studies , 14(3), 217-231.

Franck, K. (2002). Women and Environment’ in Bechtel, R. & Churchman, A. (eds.) Handbook of Environmental Psychology. John Wiley & sons, New York.

Glaser, Barney G., & Strauss, Anselm L. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative research. Chicago: Aldine

Hayden, D. (2003). What Would a Non-sexist City be like? Speculations on Housing, Urban

Pasaogullari, N., & Doratli, N. (2004). Measuring Accessibility and Utilization of Public Spaces in Famagusta. Cities, 21(3), 225-232.

Patton, M. (2002). Qualitative research & evaluation methods. London: sage publication Ltd

Strauss, A., & J. Corbin (1998). Basics of Qualitative research: Techniquees and Procedures for Developing Ground theory. second Edition, Thousand Oask, CA: Sage Publication Ltd.

Vaiou, D., & Lykogianni, R. (2006). Women, neighbourhoods and everyday life. Urban Studies, 43, 731–743.

Wekerle, Gerda R. (2002). Gendered Spaces of a Pluralistic Citizenship, in ' Democracy, Citizenship and the Global City, Engin F.Isin,171. Rutledge, London.

Whitzman, C., Andrew, C., & Viswanath, K. (2014). Partnerships for women’s safety in the city: “Four legs for a good table. Environment and Urbanization, 26, 443–456.

Whyte, William H., (1980). The Social Life of Small Urban Spaces. Conservation Foundation, Washington D.C.