-تحلیل فضایی تسهیلات و خدمات گردشگری با تاکید بر برنامه ریزی فضایی مورد پژوهی: محور گردشگری زنجان- طارم-ماسوله

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 15، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 60، آذر 1401، صفحه 773-791   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدجواد عباسی^{* 1}؛ ژیلا سجادی²؛ علی عبدالهی³؛ محمدتقی رضویان⁴

¹دانش آموخته دکتری، گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²دانشیار گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³استادیار گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

⁴استاد گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

ساختار فضایی و مطلوبیت دسترسی به تسهیلات و خدمات گردشگری در میزان جذب گردشگر و توسعه پایدار و متوازن یک محور گردشگری نقش مهمی دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی ساختار فضایی محور گردشگری زنجان.طارم. ماسوله؛ تحلیل موانع ساختاری و تسهیل گرها در راستای پیاده سازی برنامه ریزی فضایی، همچنین تحلیل وضعیت بهره مندی ظرفیت منابع و دسترسی خدمات و تسهیلات گردشگری می باشد. تحقیق حاضر از نوع کاربردی؛ روش جمع آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا کیفی، تکنیک کوپراس و نرم افزار GIS با مدل IDW می باشد. یافته ها نشان می دهد؛ ساختار فضایی این محور درگیر موانع ساختاری و نیروهای بیرونی؛ همچنین دارای عرصه های عملکردی( پتانسیل و تسهیل گرها) در راستای پیاده سازی برنامه ریزی فضایی می باشد که دو مرکز شهری زنجان با 6/89 و رتبه اول و ماسوله با 1/88 رتبه دوم دارای بهره مندی نسبتا مطلوب از نظر ظرفیت منابع و دسترسی خدمات و تسهیلات گردشگری و مرکز روستایی شیت- ولیدر رتبه سوم، بهره مندی متوسط با 9/47، مرکز تهم با 6/ 10رتبه 4، مرکز شیرین سو با 6/10 رتبه 5 و نهایتا مرکز شیلاندر با 2/9 رتبه 6 که سطح بهره مندی ضعیف دارد. به عبارتی؛ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﺮاﻛﺰ اﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﻫـﺎی اﻃـﺮاف، از مطلوبیت خدمات و ﺗﺴﻬﻴﻼت ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﻣﺤﻮرﻫﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و نابرابری فضایی تسهیلات و خدمات در این محور گردشگری ناشی از فقدان برنامه ریزی فضایی در فعالیت گردشگری این محور است.

کلیدواژه‌ها

سطح بندی فضایی؛ محور گردشگری؛ تکنیک کوپراس؛ GIS

مراجع

احدنژاد روشتی، محسن و صالحی، حیدر. (1391). ارزیابی توزیع فضایی زیرساخت­های گردشگری و تعیین نقش فرآیندهای اقتصادی- سیاسی و رشد فیزیکی شهرها در شکل­گیری آن (مطالعۀ موردی: شهر زنجان). فصلنامۀ مطالعات گردشگری، 1(1)، 105-91.

احمدی میرقائد، فضل­اله؛ محمدزاده، مرجان؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول و میرکریمی، سیدحامد. (1397). ارزیابی جاذبه­های گردشگری حوضۀ آبخیز قره­سو براساس میزان تأثیرگذاری شاخص­های محیط­زیستی. مجلۀ آمایش سرزمین، 10(2)، 313- 295.

بزم­آورد، شب­بو. (1394). تحلیل فضایی و مکان‌یابی مراکز اقامتی با تأکید بر هتل‌ها؛ (مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه). پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری به راهنمایی: دکتر رامین کیامهر، ایران، دانشگاه زنجان.

بیات، مصطفی. (1397). جایگاه برنامه­ریزی فضایی در توسعۀ پایدار سکونتگاه­های روستایی. رسالۀ دکتری در رشتۀ جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی دانشگاه شهید بهشتی تهران به راهنمایی دکتر عباس سعیدی.

بیگدلی، اعظم؛ عینالی، جمشید؛ رابط، علیرضا و عباسی، فریبا. (1397). ارزیابی اثرات گردشگری خانه­های دوم بر روی کیفیت زندگی ساکنین دائمی (مطالعۀ موردی: دهستان سعیدآباد شهرستان ایجرود). مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(1)، 216-199.

تقوایی، مسعود و صفرآبادی، اعظم. (1390). مدیریت گردشگری شهری با تأکید بر برنامه­ریزی فضاهای شهری جاذب گردشگر (مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه). فصلنامۀ برنامه­ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، 3(9)، 208-183.

تقیلو، علی­اکبر؛ افتاب، احمد و سلطانی، ناصر. (1396). امکان­سنجی و سنجش برد سرمایه­گذاری عرصه­های گردشگری استان آذربایجان­غربی. مجلۀ آمایش سرزمین، 9(2)، 388- 363.

جعفری مهرآبادی، مریم؛ اکبری، مجید؛ عطایی، فرزانه و رازقی، فرزانه. (1396). مدلیابی ساختاری- تفسیری عوامل مؤثر بر توسعۀ گردشگری غذا (مطالعۀ موردی: شهر رشت). مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12(3)، 698-681.

حسام، مهدی. (1396). ارزیابی رضایتمندی گردشگران از مقصدهای گردشگری روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان فومن). مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12(4)، 819-803.

حسن­پور لمر، سعید. (1397). ماسوله شهری کهن؛ همراه با مولفه‌های معماری پایدار و ایرانی اسلامی‏. تهران، سخنوران‏‫.

حسینی، سیدعلی؛ مبرهن قاسم­آبادی، فاطمه؛ خوشدلان، مژگان و مهری، آزاده. (1395). تحلیل راهبردی شاخص­های گردشگری (مطالعۀ موردی: شهر چابکسر، استان گیلان). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 11(3)، 147-129.

داداش­پور، هاشم و آراسته، مجتبی. (1397). تحلیل روابط فضایی میان بنادر جنوبی ایران و شهرهای پسکرانۀ منطقه­ای. مجلۀ آمایش سرزمین، 10 (2)، 223- 193

رضایی، پژمان. (1397). مکانیابی سایت­های گردشگری عشایری با استفاده از TOPSIS و GIS مطالعۀ موردی: استان چهارمحال و بختیاری. مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(4)، 969-951.

رمضانی­پور، مهدی. (1396). ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ­ﻫﺎی ﺑﻮمﮔﺮدﺷﮕﺮی ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮی- ﻣﻨﻄﻘﻪ­ای ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻮﺷﻬر ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ­ﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ- اﻗﻠﯿﻤﯽ. مجلۀ آمایش محیط، 11(40)، 160-143.

رمضانی­پور، مهرداد. (1397). شناسایی مناطق گردشگری اقلیمی در غرب ایران. مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(2)، 409-395.

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان (1398).

سعیدی، عباس. (1391). پویش ساختاری- کارکردی: رویکردی بدیل در برنامه­ریزی فضایی. نشریۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، 1(1)، 18-1.

شماعی، علی؛ علی­اکبری، اسماعیل؛ موحد، علی و احمدی، علی. (1397). تحلیل اثرات اجتماعی- اقتصادی گردشگری تجاری بر شهرهای مرزی (مطالعۀ موردی: شهرهای بانه وسردشت). مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(2)، 342-323.

شمس­الدینی، علی؛ حاضری، صفیه؛ زینعلی، بهرام و آربونی، زهرا. (2017). سنجش میزان رضایتمندی گردشگران از محصول توریسم با استفاده از مدل HOLSAT) (مطالعۀ موردی: روستای کندوان). مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12(3)، 679-659.

صدرموسوی، میرستار؛ دخیلی کهنمویی، جواد. (1386). ارزیابی وضعیت تسهیلات گردشگری استان آذربایجان شرقی از دید گردشگران. مجلۀ پژوهش­های جغرافیایی، 39(61)، 143- 129.

صفری علی­اکبری، مسعود؛ احمدیان فرد، کرم؛ صادقی، حجت­اله و غلامیان حسین­آبادی، سمیه. (1397). شناخت و تحلیل امنیت اجتماعی در روستاهای هدف گردشگری (مطالعۀ موردی: استان اصفهان). مجلۀ مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(2)، 501-481.

فرجی مولایی، امین و علیوردیلو، هادی. (1394). تحلیل ماتریس فضایی گسست توسعۀ منطقه­ای در استان مرکزی. مجلۀ آمایش سرزمین، 7(2)، 306- 277.

قبادی، مرتضی؛ جعفری، حمیدرضا؛ نبی بیرهندی، غلامرضا و احمدی پری، معصومه. (1394). سیستم پشتیبان فضایی برنامه­ریزی و مدیریت محیط­زیست برای مکان­یابی و آمایش صنایع پتروشیمی لرستان. مجلۀ آمایش 7(2)، 185-165.

کشاورز، حمید؛ جباری­فر، سیدابراهیم و حسین­پور، کبری. (1391). بررسی عوامل اجتماعی، فرهنگی و زیرساخت­های مؤثر بر توسعۀ گردشگری دندان­پزشکی در شهر اصفهان.  دانشکدۀ دندان­پزشکی اصفهان، 8(7)، 694-684.

کریمی، صدیقه و نصر، احمدرضا. (1391). روش­های تجزیه ­و تحلیل داده­های مصاحبه.  مؤسسۀ آموزشی  و  پژوهشی امام خمینی (ره)، 4(1)، 94-71.

ملک، مرضیه. (1392). تحلیل فضایی و سطح­بندی جاذبه­های گردشگری و زیرساخت­های ارتباطی و شبکۀ حمل­ونقل در مناطق کویری ایران (مطالعۀ موردی: شهرستان خور و بیابانک). پایان­نامه برای اخذ درجۀ کارشناسی­ارشد در رشتۀ جغرافیا و  برنامه­ریزی توریسم به راهنمایی دکتر محسن کلانتری، دانشگاه زنجان.

ملکی، سعید و مودت، الیاس. (1392) تحلیلی بر توزیع و اولویت­بندی زیرساخت­های گردشگری استان یزد با استفاده از تکنیک برنامه­ریزی. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14(34)، 68- 47.

وارثی، حمیدرضا؛ تقوایی، مسعود و شاهیوندی، احمد. (1390). تحلیلی بر وضعیت زیرساخت­های گردشگری در شهر اصفهان (با تأکید بر هتل­ها). مجلۀ جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 22(4)، 112- 91

یوسفی شهیر. هانیه؛ حسین­زاده دلیر، کریم و باقری، کریم. (1393). ارزیابی زیرساخت­های گردشگری با تأکید بر محورهای ارتباطی و توقفگاه­ها از دیدگاه گردشگران (منطقۀ تاریخی فرهنگی تبریز). نخستین سمینار علمی تخصصی جاذبه­ها و دافعه­های گردشگری آذربایجان شرقی، تبریز، خانۀ مطبوعات آذربایجان شرقی، شرکت ساربانان گردشگری.

Albercht, L. (2015). Ingredints for a more radical strategic spatial planning. Environment and planning: Planning and Design, 42(3), 510-525.

Boukas, N., & Ziakas, V. (2013). Impacts of the global economic crisis on Cyprus tourism and policy Responses. International Journal of Tourism Research, 15(4), 329-345

Chatterjee, P., Chakraborty, Sh. )2012(. Material Selection Using Preferential Ranking Methods. Materials and Design, 35, 384–393.

Davoudi. S., & Strange, I. (2008). Conceptions of space and place in strategic spatial planning. Routledge.

Douglass, M. (2007). On the Epistemology of Rural Regional Development Models: From Devlopment State to Neoliberal Ideologies in…, Confrance Paper. October 2007.

Edwards, D., Griffin, T. (2008). URBAN TOURISM RESEARCH Developing an Agenda. Annals of Tourism Research, 1(1), 1032-1052.

European Commission (1997). Compendium of European planning Systems. Regional Development Stadies Report 28. Office for Officiial Publication of the European Communites, Luxembourg.

Getz, D. (1993). Planning for tourism business distracts. Annals of Tourism Research, NO 20.

Goncalves, O. (2013). Efficiency and productivity of French ski resorts. Tourism Management, 36, 650–657.

Harvey, D. (1996). Justice, Nature and the Geography of Difference. Oxford: Blackwell Publishers.

Jafari, J., Xiao, H. (2016). Encyclopedia of tourism. London: Routledge, pp15- 246.

Kastenholz, E., Carneiro, M.J., Marques, C.P. & Lima, J. (2012). Understanding and managing the rural tourism experience. The case of a historical village in Portugal. Tourism Management Perspectives, 4(1), 207-214.

Li, l. (2008). A Review of Entrepreneurship Research Published in the Hospitality and Tourism Management Journals. Journal of Tourism Management, 29(5), 1013-1022.

Naci, P. (2015). Technical Innovations in Cruise Tourism and Results of Sustainability. World Conference on Technology, Innovation and Entrepreneurship. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195, 438 – 445.

Nagaraju, L.G., & Chandrashekara, B. (2014). Rural Tourism and Rural Development in India. International Journal of Interdisciplinary and Multidisciplinary Studies (IJIMS), 1(6), 42-48.

Nemirschi, N., & Craciun, A. (2010). Entrepreneurship and tourism development in rural areas: case of Romania. Romanian Economic and Business Review, 5(1), 138-143.

Pearce, D. (1998). Tourism Today: A Geographical Analysis. Harlow, Essex: Longman, 54(2), 55-56.

Scheyvens, R. (2007). Exploring the tourism-poverty nexus. Current Issues in Tourism, 10(2), 231-254.

Seidl, A., Guillano, F., & Pratt, L. (2006). Cruise tourism and community economic development in Central America and the Caribbean: the case of Costa Rica, Pasos 4, 213-224.

Shen, F., Hughey, K., & Simmons, D. (2008). Connecting Livelihoods Approach and Tourism: A Review of the Literature Toward Integrative Thinking. CAUTHE 2008 Conference. Lincoln university.

Smith, D.M. (1994). Geography and social justice. Oxford: Blackwe.

Wall, G., Dudycha, D., Hutchinson, J. (1985). Point Pattern Analyses of Accommodation in Toronto. Annals of Tourism Research.

World Bank (2015). Strategic Environmental, Social and Cultural Heritage Assessment: Executive Summary, World Bank.