آینده پژوهی تحولات جمعیت و مهاجرت در شهرهای استانهای خراسان رضوی، شمالی و جنوبی

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 7، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 60، آذر 1401، صفحه 645-663   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی صفاری راد^{* 1}؛ احسان علیپوری²

¹دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، مدرس دانشگاه، دانشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی کشور، تهران، ایران

²دانش آموخته دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ، مدیریت نخبگان، دانشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی کشور، تهران، ایران

چکیده

با توجه به اینکه امروزه تحولات قابل توجهی در حوزه شهرنشینی، خصوصاً جمعیت و مهاجرت آن اتفاق می افتد، لذا آینده پژوهی و داشتن یک آرمان برای آینده در اتخاذ سیاست ها، استراتژی ها و برنامه های جمعیتی می تواند مفید باشد و در نهایت احتمال وقوع آینده مطلوب را بیشتر کند. هدف این پژوهش آینده پژوهی تحولات جمعیت و مهاجرت در شهرهای استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی می باشد. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی – تحلیلی می باشد. در این راستا ابتدا تحولات جمعیت و مهاجرت به صورت کمی پیش بینی و سپس با استفاده از روش دلفی عوامل موثر بر تغییرات جمعیت شهری در این استانها شناسایی شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که بر اساس پیش بینی جمعیت و مهاجرت، جمعیت شهری در استان خراسان طی سالهای 1430-1395 روند افزایشی، اما نرخ رشد جمعیت روند کاهشی را دنبال خواهد کرد، هر چه به سال های آتی نزدیک می شویم تعداد مهاجرت ها نیز کاهش می یابد. 50 عامل کلیدی و 13 عامل پیشران مؤثر بر جمعیت و مهاجرت شهری در استانهای خراسان طبق نظر صاحب نظران و امتیاز بندی در نرم افزار micmac مطرح می باشد. با استفاده از نرم افزار سناریوویزارد تعداد 3 سناریو قوی یا محتمل، 11 سناریو با سازگاری بالا و 261 سناریوی ضعیف استخراج شد. از مجموع سناریوهای 3 و 11 گانه، تنها 3 سناریو که قوی تر از سایر سناریوها هستند، وضعیت جمعیت و مهاجرت شهری را در سالهای آتی مطلوب نشان می دهند.

کلیدواژه‌ها

آینده پژوهی؛ جمعیت و مهاجرت شهری؛ استانهای خراسان

مراجع

پارسایی، رضا .(1393). مهاجرت از روستا به شهر و پیامدهای پلیسی-امنیتی آن. مجله حقوقی خراسان رضوی، 3(10) 52-33.

پدرام، عبدالرحیم؛ ازگلی، محمد؛ حسنلو، خسرو؛ منزوی، مسعود؛ جمالی چافی، حسین؛ طبائیان، سید کمالغ نپوری زاده، بهنام و فتحار، محسن. (1388). آینده مفاهیم، روش­ها، مرکز تحقیقات علوم و فناوری دفاعی آینده. چاپ اول، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.

جمالی، فیروز.( 1392). درآمدی بر جغرافیای جمعیت. تهران:  انتشارات سمت.

حافظ نیا، محمدرضا. (1386) درآمدی بر پژوهش در علوم انسانی. تهران:  انتشارات سمت.

خنیفر، حسین. (1389). درآمدی بر مفهوم آماده سازی زمین و کاربردهای آن. مجله آماده سازی زمین، 2(2)، 26-5.  

زنجانی، حبیب الله. (1392). تحلیل جمعیت شناختی، تهران: انتشارات سمت.

زرقانی، سید هادی و موسوی، سید زهرا. (1391). مهاجرت بین المللی و امنیت ملی. فصلنامه مطالعات راهبردی، 59، 26-7.

ساسان­پور، فرزانه؛ حاتمی، افشار و بابایی، شایان. (1396). آینده پژوهی حباب شهری در کلانشهر تهران. مجله تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(47)، 189-171.

سازمان برنامه و بودجه کشور. (1395). سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان خراسان شمالی، گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سال 1395 استان خراسان شمالی. انتشارات سازمان مدیریت و برنامه­ریزی خراسان شمالی.

سازمان برنامه و بودجه کشور. (1396) سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان خراسان جنوبی، گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سال 1395 خراسان شمالی. انتشارات سازمان مدیریت و برنامه­ریزی خراسان جنوبی.

سازمان برنامه­ریزی و اسناد بودجه. (1396) سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان خراسان رضوی، گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان خراسان رضوی. تهران: انتشارات دیش.

سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. (1400). معاونت آمار و اطلاعات.

قدیری معصوم، مجتبی؛ باغیانی، حمیدرضا و قدیری معصوم، مطهره. (1392). تحرک جمعیت در نواحی جغرافیایی ایران و پیامدهای آن. مجله تحقیقات جغرافیای انسانی، 45(4)، 74-57.

مرکز آمار ایران. (1385). سالنامه آماری استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی.

مرکز آمار ایران. (1390). سالنامه آماری استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی.

مرکز آمار ایران.  (1395). سالنامه آماری استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی.

مرکز آمار ایران. (1398.  سالنامه آماری استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی.

مولائی هشجین، نصرالله، 1386، تحلیل پراکندگی جمعیت در جنوب غربی دریای خزر (1402-1472). مجله تحقیقات جغرافیایی، 59، 29-19.

Amer, M., Daim, T. U., & Jette, A. (2013). A review of scenario planning. Futures, 46, 23-40. https://doi.org/10.1016/j. futures. 2012.10.003.

Bell, W. (2003). Foundations of futures Studies: History, Purposes, and Knowledge (Vol.1). New Brunswick. NJ: Transaction Publishers.

Cheng, M. N., Wong, J. W. K., Cheung. C. F., & Leung, K. H. (2016). A scenario – based roadmapping method for strategic planning and forecasting: A case study in testing, inspection and certification company. Technological forecasting and Social change, 111, 44-62. https://doi.org/10.1016/j. techfore. 2016.06.005.

Prema A. Kurien .(2009). A Socio – cultural perspective on Migration and Development: Middle Eastern Migration from Kerala, India, 189-218.