اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر بهزیستی و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان با عمکلرد تحصیلی پایین

فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی

دوره 11، شماره 41، شهریور 1399، صفحه 79-91   

نویسندگان

مهدیه شفیع‌نادری¹؛ طیبه شریفی^{* 2}؛ احمد غضنفری³؛ رضا احمدی⁴

¹دانشجوی دکتری روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران.

²اعضو هیئت علمی و استادیار گروه روان‌شناسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.

³عضو هیئت علمی و دانشیار گروه روان‌شناسی واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.

⁴عضو هیئت علمی و استادیار گروه روان‌شناسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر بهزیستی و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان دختر دارای عملکرد تحصیلی پایین در دوره دوم متوسطه انجام گرفت. روش‌: پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه گواه و دوره پیگیری دوماهه بود. جامعه آماری پژوهش شامل دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه دارای عملکرد تحصیلی پایین شهر یزد در سال تحصیلی 98-1397 بود. در این پژوهش تعداد 30 دانش‌آموز دختر دارای عملکرد تحصیلی پایین با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب و با گمارش تصادفی در گروه‌های آزمایش و گواه گمارده شدند (هر گروه 15 دانش‌آموز). گروه آزمایش آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی (کابات‌زین، 2003) را طی دو و نیم ماه در 10 جلسه 90 دقیقه‌ای دریافت نمودند. پرسشنامه‌های مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه بهزیستی روان‌شناختی (ریف، 1996) و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی (دنیس و وندروال، 2010) بود. داده‌های حاصل از پژوهش به شیوه تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج نشان داد که آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر بهزیستی و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان دختر دارای عملکرد تحصیلی پایین در دوره دوم متوسطه تأثیر معنادار دارد (p < 0/001). نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان چنین نتیجه گرفت که که آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی با بهره‌گیری از فنونی همانند افکار، هیجانات و رفتار آگاهانه می‌تواند به عنوان یک روش کارآمد جهت بهبود بهزیستی و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان دختر دارای عملکرد تحصیلی پایین مورد استفاده گیرد.

کلیدواژه‌ها

آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی؛ انعطاف‌پذیری روان‌شناختی؛ بهزیستی روان‌شناختی

مراجع

عباسی، مسلم؛ اعیادی، نادر و شفیعی، هادی. (1395). نقش سرزندگی تحصیلی در پیش‌بینی اشتیاق تحصیلی دانشجویان پرستاری، فصلنامه راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(1)، 49-54.

ابراهیم‌زاده، فرزاد؛ قربانی، مهرزاد؛ ناصریان، جواد و مردانی، مهناز (1394). بروز افت تحصیلی و عوامل مرتبط با آن« در دانشگاه علوم پزشکی لرستان، فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی لرستان، 17(4)، 25-14.

اسلامیان، سارا. (1397). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر مهارت حل مسئله، انعطاف‌پذیری روان‌شناختی و خودکارآمدی تحصیلی دانش‌آموزان دختر متوسطه دوره اول شهر اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان).

اصلی‌آزاد، مسلم؛ منشئی، غلامرضا و قمرانی، امیر (1398). تأثیر درمان ذهن‌آگاهی بر تحمل ابهام و درآمیختگی فکر و عمل مبتلایان به اختلال وسواس بی‌اختیاری. فصلنامه سلامت روان کودک، ۶(۱)، ۸۳-۹۴

اعتماداهری، علاالدین و تختی‌پور، مریم. (1394). بررسی رابطه میزان خودنظم دهی و خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستان‌های دخترانه (دوره دوم) منطقه 2 تهران، 7(1)، 33-66.

بیانی، علی‌اصغر؛ محمدکوچکی، عاشوری و بیانی، علی (1387). روایی و پایایی مقیاس بهزیستی روان‌شناختی ریف، مجله روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، 14(2): 151-146.

جمالی، مکیه؛ نوروزی، آزیتا و طهماسبی، رحیم (1392). عوامل موثر بر خودکارآمدی تحصیلی و ارتباط آن با موفقیت تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بوشهر سال 93-1392. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 13(1)، 641-629.

جنت‌فریدونی، مصطفی؛ شریفی، طیبه؛ نیکخواه، محمد و خلعتبری، جواد. (1397). اندازه گیری فرسودگی در دانش‌آموزان متوسطه: سیاهه فرسودگی مسلش-زمینه‌یابی دانش‌آموزان. فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی، 10(4)، 116-91.

حسن‌نیا، سمیه؛ فولادچنگ، محبوبه (1394). رابطه بین ادراک محیط یادگیری و فرسودگی تحصیلی از طریق واسطه گری ذهن‌آگاهی: مدل‌یابی ساختاری، روان‌شناسی تحولی، 12(45)، 73-61.

رحمنی، سمیه؛ مهرعلیان، ابراهیم و مهرعلیان، عباسعلی. (۱۳۹۷). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر انعطاف‌پذیری شناختی دانش‌آموزان دارای اضطراب تحصیلی، پنجمین همایش ملی روان شناسی مدرسه، تهران، انجمن روان‌شناسی تربیتی ایران.

سلگی، زهرا و ویسی، راضیه (1397). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر حساسیت اضطرابی، خودپنداره و خودکارامدی تحصیلی دانش آموزان دچار نارسانویسی، روان‌شناسی کاربردی، 12(4)، 594-573.

عابدی، فاطمه؛ خادمی اشکذری، ملوک. (1396). اثرآموزش شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر ابعاد بهزیستی روان‌شناختی دانش‌آموزان، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، 13(3)، 111-128.

عظیمی، محمد؛ پیری، موسی و زوار، تقی. (1392). رابطه فرسودگی تحصیلی و یادگیری خودتنظیمی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دوره متوسطه. پژوهش در برنامه­ریزی درسی، 10 (2)، 128-116.

فاضلی، مژگان و احتشام‌زاده هاشمی شیخ‌شبانی، سیداسماعیل (1393). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر انعطاف‌پذیری شناختی افراد افسرده، اندیشه و رفتار، 9(34)، 36-27.

فتحی، داوود و جمال آبادی، مونا.(1396). بررسی نقش واسطه‌گری تاب‌آوری رابطه خود تنظیمی تحصیلی و سرزندگی تحصیلی در دانشجویان. مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 10(4)، 263-269.

فلاحی، وحید؛ میکائیلی، نیلوفر؛ عطادخت، اکبر؛ احمدی، شیرین. (1398). نقش خودتنظیمی و ازخودبیگانگی تحصیلی در پیش‌بینی انگیزه پیشرفت دانش‌آموزان، فصلنامه روانپزشکی و روانشناسی شناخت، 6(5)، 72-82.

قاسمی جونبه، رضا؛ موسوی، سیدولی‌الله؛ ظنی‌پور، آذین و حسینی صدیق، مریم السادات (1395). رابطه بین ذهن‌آگاهی و تنظیم هیجان با تعلل‌ورزی تحصیلی دانشجویان. راهبردهای آموزش، 9(2)، 141-134.

قره آغاجی، سعید؛ واحدی، شهرام؛ فتحی آذر، اسکندر و ادیب، یوسف. (1397). اثربخشی برنامه آموزش مبتنی بر خودتنظیمی، ذهن‌آگاهی و مدیریت زمان بر کاهش تعلل‌ورزی و افزایش پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان متوسطه، مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 15(30)، 10-1.

مطیعی، حورا؛ حیدری، محمود؛ باقریان، فاطمه و زرانی، فریبا (1398). ساخت و بررسی اثر بسته آموزشی مبتنی بر ذهن‌آگاهی کاهش اهمال‌کاری تحصیلی. مجله روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، 25(1)، 41-26.

نظام‌پور، سلیمان. (1391). تاثیر آموزش مطالعه اثربخش بر میزان اضطراب امتحان و خودکارآمدی تحصیلی دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان گناوه در سال تحصیلی 91- 90، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه آزاد مرودشت.

Dennis, J.P., Vander Wal, J.S.(2010). The cognitive flexibility inventory: Instrument development and estimates of reliability and validit, Cognitive Therapy and Research, 34(3), 241-253.

Dierendonck, D. (2005). The construct validity of Ryff Scale of psychological well-being its extension with spritual well-being. Personality and Individual Differences, 36(1),629-643.

Shareh, H.,  Farmani, A., Soltani, E. (2014). Investigating the Reliability and Validity of the Cognitive Flexibility Inventory (CFI-I) among Iranian University Students. Journal of Practice in Clinical Psychology, 2(1), 43-50.

Richardson, C.M.E., Jost, S.A. (2019). Psychological flexibility as a mediator of the association between early life trauma and psychological symptoms. Personality and Individual Differences, 141: 101-106.

Benoy, C., Knitter, B., Knellwolf, L., Doering, S., Klotsche, J., Gloster, A.T. (2018). Assessing psychological flexibility: Validation of the Open and Engaged State Questionnaire. Journal of Contextual Behavioral Science, 18: In Press, Corrected Proof

Hayes, S.C. (2016). Acceptance and Commitment Therapy, Relational Frame Theory, and the Third Wave of Behavioral and Cognitive Therapies - Republished Article. Behav Ther; 47(6): 869-885.

Waldeck, D., Tyndall, I., Riva, P., Chmiel, N. (2017). How do we cope with ostracism? Psychological flexibility moderates the relationship between everyday ostracism experiences and psychological distress. Journal of Contextual Behavioral Science, 6 (4): 425-432.

Denckla, C.A., Consedine, N.S., Chung, W.J., Stein, M., Roche, M., Blais, M. (2018). A double-edged sword? Sub-types of psychological flexibility are associated with distinct psychiatric disorders. Journal of Research in Personality, 77: 119-125.

Gustems-Carnicer, J., Calderon, C., Santacana, M.F. (2017). Psychometric properties of the Life Orientation Test (LOT-R) and its relationship with psychological well-being and academic progress in college students. Revista Latinoamericana de Psicología, 49 (1): 19-27.

Pailler, S., Tsaneva, M. (2018). The effects of climate variability on psychological well-being in India. World Development, 106: 15-26.

Gurel, N.A.(2009). Effects of thinking styles and genderon psychological well-being. [dissertation]. The graduate school of social sciences of Middle East Technical University;1-70.

Cho, J., Martin, P., Margrett, J., MacDonald, M. and Poon, L.W. (2011). The Relationship between Physical Health and Psychological Well-Being among Oldest-Old Adults, Journal of Aging Research, 2011, Article ID 605041, 8pages.

Bakosh , L.S., Mortlock, J.M.T., Querstret, D., Morison, L.(2018). Audio-guided mindfulness training in schools and its effect on academic attainment: Contributing to theory and practice. Learning and Instruction, 58, 34-41.

Mega, C., Ronconi, L., & De Beni, R. (2014). What makes a good student? How emotions, self-regulated learning, and motivation contribute to academic achievement. Journal of Educational Psychology, 106(1), 121-128.

Clarkson, M., Heads, G., Hodgson, D., Probst, H.(2019). Does the intervention of mindfulness reduce levels of burnout and compassion fatigue and increase resilience in pre-registration students? A pilot study. Radiography, 25(1), 4-9.

Crosswell, A.D., Moreno, P.I., Raposa, E.B., Motivala, S.J., Stanton, A.L., Ganz, P.A., Bower, J.E.(2017). Effects of mindfulness training on emotional and physiologic recovery from induced negative affect. Psychoneuroendocrinology. 86, 78-86.

Fwu, B., Chen, S., Wei, C., Wang, H.(2018). I believe; therefore, I work harder: The significance of reflective thinking on effort-making in Low academic performance in a Confucian-heritage cultural context. Thinking Skills and Creativity, 30, 19-30.

Hall, B.J., Xiong, P., Guo, X., Sou, E.K.L., Chou, U.I., Shen, Z.(2018). An evaluation of a low intensity mental Health enhanced mindfulness intervention for Chinese university students: A randomized controlled trial. Psychiatry Research, 270, 394-403.

Hofmann, S.G., Angelina, F. , Gomez, B.A. (2017). Mindfulness-Based Interventions for Anxiety and Depression, Psychiatric Clinics of North America, 40(4), 739-749.

Hopwood, T.L., Schutte, N.S.(2017). A meta-analytic investigation of the impact of mindfulness-based interventions on post traumatic stress. Clinical Psychology Review, 57, 12-20.

Jung, K., Zhou, A.Q., Lee, R.M.(2017). Self-efficacy, self-discipline and academic performance: Testing a context-specific mediation model. Learning and Individual Differences, 60, 33-39.

Kawada, T.(2017). Low academic performance, use of electronic device and sleep duration in adolescents. Brain and Development, 39(3), 275-280.

Kroska, E.B., Miller, M.L., Roche, A.I., Kroska, S.K., O’Hara, M.W.(2018). Effects of traumatic experiences on obsessive-compulsive and internalizing symptoms: The role of avoidance and mindfulness. Journal of Affective Disorders, 225, 326-336.

Lee, W.W.S.(2017). Relationships among grit, academic performance, perceived Low academic performance, and stress in associate degree students Journal of Adolescence, 60, 148-152.

Lu ,S., Huang, C., Rios, J.(2017). Mindfulness and academic performance: An example of migrant children in China. Children and Youth Services Review, 82, 53-59.

McCloskey, L.E. (2015). Mindfulness as an Intervention for Improving Academic Success among Students with Executive Functioning Disorders. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 174, 221-226.

Roman, M.D.(2014). Students’ Failure in Academic Environment. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 114, 170-177.

Schaufeli, W.B., Martinez, I.M., Pinto, A.M., Salanova, M., Bakker, A. (2002). Burnout and engagement in university students: A crossnational study. Journal of Cross Cultural Psychology, 33(5), 464-481.

Shapiro, S.L., Carlson, L.E., Astin, J.A., Freedman, B. (2006). Mechanisms of mindfulness. Journal of clinical psychology, 62(3), 373-386.

Zander, L., Brouwer, J., Jansen, E., Crayen, C., Hannover, B.(2018). Academic self-efficacy, growth mindsets, and university students' integration in academic and social support networks. Learning and Individual Differences, 63, 97-108.