بررسی مقایسه‏ ای انواع و کارکرد نماد در داستان‏های عرفانی ابن‏ سینا و سهروردی

عرفان اسلامی

مقاله 16، دوره 17، شماره 65، مهر 1399، صفحه 295-310   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه روحانی فرد^{* 1}؛ حمید عالی کردکلایی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نکا، دانشگاه آزاد اسلامی، نکا، ایران. [e-mail]

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

بیان رمزی مفاهیم عرفانی شگرد متصوفه و عارفان برای رساندن و القای مقصود خود به دیگران بوده است. کاربرد رمز در داستان‌های ادب فارسی و به ویژه داستان هایی که در حوزۀ ادبیات تصوف خلق شده‌اند، ابزاری بوده است برای پنهان کردن مفاهیم عمیق عرفانی که در بیشتر موارد بایستی از درک ناآگاهان این حوزه به دور می‌ماند. استفاده از رمز و نماد در آثاری که به شکل داستان روایت می‏شود، روایت تمثیلی را پدید می‌آورد که داستان های ابن سینا و سهروردی را می توان مصداق و نمونۀ بارز آن دانست. جستار حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی تلاش می کند تا انواع و کارکرد نماد را در داستان های این دو فیلسوف که تمایلات عرفانی داشتند؛ به شکلی مقایسه‌ای بررسی کند. آنچه از پژوهش حاضر به دست آمده، بیانگر این نکته است که نماد در داستان های سهروردی در مقایسه با داستان‌های ابن سینا بسیار پیچیده‏تر و شخصی‏تر است. از سوی دیگر سهروردی در مقایسه با ابن‏سینا بیشتر از نمادهای وضعی یا قرادادی استفاده کرده است. او از نمادهای سنتی (عمومی) که بیشتر آن‏ها از اساطیر ایران باستان نشأت گرفته اند استفاده می‏کند و آن‏ها را به عنوان نمادهای وضعی در آثار عرفانی خود به کار می گیرد. در نتیجه شبکه نمادها که روایت تمثیلی را می سازد، بسیار تودرتو و بغرنج است.

کلیدواژه‌ها

بررسی مقایسه ای؛ نماد؛ عرفان؛ ابن سینا؛ سهروردی؛ انواع نماد

مراجع