سنجش توسعه انسانی و کیفیت مسکن و شناخت نسبت آنها با استفاده از روش‌های آمار فضایی (محدوده مطالعاتی: استان‌های کشور)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 9، شماره 33، اردیبهشت 1399، صفحه 89-104   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

قاسم محمدی^*

کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

توسعه انسانی در دهه 1990 میلادی پس از شکست اندازه‌گیری‌های تک بعدی بر مبنای درآمد سرانه، معرفی شد. توسعه انسانی شاخصی چند بعدی است که بنابر تعریف برنامه توسعه سازمان ملل عبارت است از فرآیند بسط انتخاب‌های انسانی و افزایش سطح رفاه زندگی. این شاخص پیشرفت‌های انسانی را در سه بعد آموزشی، سلامت و استاندارد‌های زندگی می‌سنجد. با تکیه بر این رویکرد، استان‌های کشور مورد سنجش و سطح‌بندی قرار گرفت. روش مطالعاتی پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و بر اساس هدف از نوع کاربردی می‌باشد. شاخص‌های مسکن نیز متغیر دیگری است که در این تحقیق در سطح استان‌های کشور ارزیابی شد. با استفاده از مدل‌های موریس، تاپسیس، ویکور، کپلند و ضریب پراکندگی وضعیت توسعه یافتگی استان‌ها بررسی و تحلیل شد و در انتها با روش‌های آمار فضایی، خود همبستگی فضایی شاخص‌ها بر روی نقشه نشان داده شد. نتایج نشان دهنده تمرکز توسعه‌یافتگی (انسانی، مسکن) در نواحی مرکزی کشور و نواحی کم برخوردار منطبق با مناطق پیرامونی و مرزی کشور می‌باشد. در شاخص HDI سه استان تهران، البرز و یزد استان‌ها برتر و استان‌های سیستان و بلوچستان، کردستان و خراسان شمالی کمترین امتیاز را در این شاخص دارند. در شاخص‌های مسکن نیز تهران، البرز و قم بهترین وضعیت و استان‌های سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری و خراسان جنوبی پایین‌ترین سطح را دارند. همچنین آزمون همبستگی پیرسون با ضریب 70 درصد رابطه بین شاخص توسعه انسانی و شاخص مسکن را نشان داد.

کلیدواژه‌ها

"توسعه انسانی؛ شاخص توسعه انسانی؛ مسکن؛ توسعه؛ سطح‌بندی"

مراجع

صادقی، حسین، سلماز عبدالهی و لیلا عبداله‌زاده (1386). توسعه انسانی در ایران. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 24، صص 304- 283.

صادقی، حسین، بهروز ملکی، عباس عصاری و وحید محمودی (1392). تحلیل فازی رابطه اعتماد اجتماعی با توسعه انسانی. فصل‌نامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، سال سوم شماره 12.

خوشنویس، مریم و جمشید پژویان (1395). بررسی مقایسه‌ای اثر آلودگی زیست محیطی بر شاخص توسعه انسانی در کشورها با سطوح مختلف توسعه یافتگی. فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال دوازدهم، شماره 48، صص 61 - 33.

عزیزی، محمدمهدی (1383). جایگاه شاخص‌های مسکن در فرآیند برنامه‎ریزی مسکن. نشریه هنرهای زیبا، شماره 17, صص 42 - 31.

غفاری گیلانده، عطا، محمدحسن یزدانی و سمیه روشن رودی (1393). سنجش پراکنش و فشردگی شهر اردبیل در سطح محلات با استفاده از تکنیک‌های خود همبستگی فضایی. فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال ششم، شماره 21، صص 168-149.

فتحی، میثم (1390). ارزیابی سطح توسعه انسانی استان‌های ایران: مقایسه تطبیقی روش‌های موریس و برنامه‌ریزی ریاضی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

کلانتری‌دهقی، لیلا (1391). شاخص توسعه انسانی در ایران با تاکید بر برنامه چهارم توسعه کشور. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد.

رضا زاده، راضیه و طاهره اوتادی (1387). بررسی نیازهای مسکن با توجه به تغییرات ساختار جمعیتی در تهران. نشریه بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت، جلد نوزدهم، شماره 10.

زنگنه، مهدی (1395). ارزیابی و تحلیل شاخص‌های توسعه انسانی در مناطق شهری کشور. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال سوم، شماره 1، صص 160 - 149.

جمعه‌پور، محمود (1391). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی، انتشارات سمت: تهران

ملکی، سعید و حجت شیخی (1388). بررسی نقش شاخص‌های اجتماعی مسکن در سطح استان‌های کشور با استفاده از روش شاخص ترکیبی توسعه انسانی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، صص 107 - 94.

محمودی، وحید، شهرزاد نیری و علی‌اصغر پورعزت. (1393). بازپردازی شاخص‌های توسعة قابلیت‌های انسانی در پرتو فرمان امام علی به مالک اشتر. فصلنامه مدیریت بازرگانی، دورة 6، شمارة 1. صص 186-167.

موسوی، میرنجف و مهدی مدیری (1394). اولویت سنجی شاخص‌های عدالت اسلامی - ایرانی در تحقق آمایش سرزمین و توسعه متعادل در ایران. فصلنامه سپهر، دوره 24، شماره 55، صص 19 - 1.

نبردی، اسد (1376). مسکن و نقش آن در توسعه روستایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جغرافیا، دانشگاه فردوسی.

نراقی، احمد (1380). جامعه شناسی و توسعه. تهران: انتشارات فرزان.

Buckley, R., K. Jerry. (2005). Housing Policy in  Developing Countries: Conjectures and Refutations, World  Bank  Res Obs: 233-257.

Habitat. (2015). Housing Indicators for the  Sustainable Development Goals, February 2015

Ogunleye, Bamidele M. (2013). Analysis of the Socio-economic Characteristics and Housing Condition in the Core Neighborhood of Akure Nigeria. Journal of Geography and Regional Planning, Vol 6.

Oladapo, A. A. (2006). A Study of Tenant Maintenance Awareness, Responsibility and Satisfaction in Institutional Housing in Nigeria. International Journal of Strategic Property Management, 10.

Omole, K. F. (2010). "An Assessment of Housing Condition and Socio-Economic Life Styles of Slum Dwellers in Akure, Nigeria", Contemporary Management Research, 6(4).

Ottervik, Mattias Gottfrid. (2011). Good Governance and Human Development: TheCase of China and India. Lund University, Department of Political Science.

Veisani. Y.Jenabi. E.Khazaei. S. Nematollah. Sh. (2018). Global incidence and mortality rates in pancreatic cancer and the association with the Human Development Index: decomposition approach. Public Health, Vol 156, Pages 87-91

Xinyi Long. Huajun Yu. Mingxing Sun. Xue-Chao Wang. Jiří Jaromír Klemeš. Wei Xie. Chengdong Wang. Wenqing Li. Yutao Wang. (2020). Sustainability evaluation based on the Three-dimensional Ecological Footprint and Human Development Index: A case study on the four island regions in China, Journal of Environmental Management, Vol 265, 1.

UNDP. (2019). Human Development report.

Qihua Qiu, Sung J, Davis W & Tchernis R (2018). Using spatial factor analysis to measure human Development. Journal of Development Economics, 132 (2018) 130–149