ارائه الگویی از اثر ویژگی‌های سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری بر عملکرد سیستم مبتنی بر نقش تعدیلی عدم اطمینان کاری

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 12، شماره 47، مهر 1399، صفحه 31-54   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

فرهاد عزیزی¹؛ فریدون رهنمای رود پشتی^{* 2}؛ محمد حامد خان محمدی³؛ محمد خدایی وله زاقرد⁴

¹گروه حسابداری،واحدقشم،دانشگاهآزاداسلامی، قشم ،ایران.

²گروه حسابداری،واحدعلوم و تحقیقات،دانشگاهآزاداسلامی،تهران،ایران.

³گروه حسابداری،واحددماوند،دانشگاهآزاداسلامی، تهران،ایران.

⁴گروه حسابداری،واحدتهرانشمال،دانشگاهآزاداسلامی،تهران،ایران.

چکیده

بر اساس نظریه اقتضایی سیستم‌های اطلاعات حسابداری منجر به دستیابی به عملکرد بهینه در سازمان می‌گردد و نقش سیستم‌های اطلاعات حسابداری به‌عنوان ارتباطی پویا میان استراتژی‌های سازمان و معیارهای متداول حسابداری ایجاد می‌نماید؛بنابراین خصوصیات سیستم‌های اطلاعات حسابداری می‌تواند بر عملکرد سیستم مبتنی بر الگوی فرآیند گرا در شرایط عدم اطمینان کاری اثرگذار باشد. لذا بر پایه این استدلال، هدف از پژوهش حاضر طراحی و ارزیابی نقش تعدیلی عدم اطمینان کاری بر رابطه بین ویژگی‌های سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری با عملکرد سیستم است. نتایج مصاحبه با مدیران مالی و کارشناسان حسابداری 60 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به روش مدل‌سازی معادلات ساختاری نشان می‌دهد ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم تأثیر دارد. همچنین مطابق با نتیجه به‌دست‌آمده از فرضیه دوم عدم اطمینان کاری،تأثیر ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم راتعدیلمی‌کند.
According to the contingency theory of accounting information systems leads to optimal performance in the organization and the role of accounting information systems as a dynamic link between the organization's strategies and common accounting criteria; Uncertainty can work. Therefore, based on this argument, the purpose of the present study is to design and evaluate the moderating role of uncertainty on the relationship between the characteristics of accounting information systems and system performance. The results of interviews with financial managers and accounting experts of 60 companies listed in Tehran Stock Exchange and data analysis using structural equation modeling method show that the characteristics of accounting information system affect the performance of the system. It also moderates the effect of accounting information system features on system performance, in accordance with the result of the second assumption of uncertainty.

کلیدواژه‌ها

عدم اطمینان کاری؛ ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری؛ عملکرد سیستم

اصل مقاله

ارائه الگویی از اثر ویژگی‌های سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری بر عملکرد سیستم مبتنی بر نقش تعدیلی عدم اطمینان کاری

 

فرهاد عزیزی

تاریخ دریافت: 05/04/1399            تاریخ پذیرش: 08/06/1399

[1]

فریدون رهنمای رودپشتی[2]

محمدحامد خان محمدی[3]

محمد خدایی وله زاقرد[4]

 

چکیده

بر اساس نظریه اقتضایی سیستم‌های اطلاعات حسابداری منجر به دستیابی به عملکرد بهینه در سازمان می‌گردد و نقش سیستم‌های اطلاعات حسابداری به‌عنوان ارتباطی پویا میان استراتژی‌های سازمان و معیارهای متداول حسابداری ایجاد می‌نماید؛بنابراین خصوصیات سیستم‌های اطلاعات حسابداری می‌تواند بر عملکرد سیستم مبتنی بر الگوی فرآیند گرا در شرایط عدم اطمینان کاری اثرگذار باشد. لذا بر پایه این استدلال، هدف از پژوهش حاضر طراحی و ارزیابی نقش تعدیلی عدم اطمینان کاری بر رابطه بین ویژگی‌های سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری با عملکرد سیستم است. نتایج مصاحبه با مدیران مالی و کارشناسان حسابداری 60 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به روش مدل‌سازی معادلات ساختاری نشان می‌دهد ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم تأثیر دارد. همچنین مطابق با نتیجه به‌دست‌آمده از فرضیه دوم عدم اطمینان کاری،تأثیر ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم راتعدیلمی‌کند.

 

واژه‌های کلیدی:عدم اطمینان کاری، ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری، عملکرد سیستم.

1- مقدمه

اطلاعات همیشه یک عنصر مهم در فعالیت‌های انسانی است. ضرورت اطلاعات برای فرد و سازمان با پیشرفت تکنولوژی بهبود می‌یابد. حسابداری یکی از اطلاعات یا بخشی از سیستم اطلاعاتی است (توکیک و همکاران 1، 2011؛ طالبی و بحری ثالث، 1397). تحولات سال‌های اخیر در عرصه فن‌آوری اطلاعات با آثار بسیار گسترده‌ای بر سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری همراه بوده است (حاجی جباری و همکاران، 1391). در فضای رقابتی و شرایط متغیر کسب‌وکار امروزی، تداوم حیات و رشد سازمان‌ها وابسته به توان آن‌ها در سازگاری با این تغییرات است. در چنین موقعیتی، سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری نیز به‌عنوان سیستم اطلاعاتی اصلی، در بیشتر سازمان‌ها به‌منظور حفظ کارکرد بهینه و تأمین اطلاعات سودمند برای کمک به مدیریت در تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و کنترل باید از انعطاف‌پذیری لازم برخوردار باشد (عرب مازار یزدی و همکاران، 1396). سیستم اطلاعات حسابداری از جمله سیستم‌های اصلی و اساسی سیستم اطلاعات مدیریت شمرده می‌شوند و وظیفه آن تأمین نیازهای اطلاعاتی سطوح مختلف مدیران در زمینه‌های برنامه‌ریزی و کنترل منابع، ارزیابی عملکرد و تصمیم‌گیری است (حاجیها و نبیونی، 1393). مناسب بودن کیفیت اطلاعات حسابداری به‌عنوان یکی از ویژگی‌های کیفی موردنیاز کاربران برای تصمیم‌گیری در جهت دستیابی به اهداف سازمانی محسوب می‌گردد (رامنی و استین بارت 2، 2009؛ بست و همکاران 3، 2009؛ استایر و رینولد 4، 2010؛ لئادون و لئادون 5، 2012؛ واهیودی 6، 2018). لذا، موضوع طراحی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری و مسائل مربوط به مشکلات موجود در آن، توجه بسیاری از محققان و کاربران را معطوف به خودساخته است.

تحولات سال‌های اخیر در عرصه فن‌آوری اطلاعات با آثار بسیار گسترده‌ای بر سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری همراه بوده است. کمتر سازمان یا شرکتی را می‌توان یافت که بهره‌گیری از نظام‌های اطلاعاتی استقراریافته بر مبنای فن‌آوری نوین را تجربه نکرده باشد (حاجی جباری و همکاران، 1391). افزایش رقابت جهانی و تغییرات مداوم در فن‌آوری پردازش اطلاعات، برای مدیران و حسابرسان مسئول پیاده‌سازی، ایجاد و نظارت بر معیار داخلی در سازمان، چالش‌های جدیدی را به وجود می‌آورد. از طرف دیگر، بسیاری از سازمان‌ها به دلیل تغییرات سریع رخ‌داده دریافته‌اند که تحصیل مهارت‌های تکنیکی به‌منظور اعمال سیاست‌ها و رویه‌ها مشکل می‌باشد (عرب مازار یزدی و خسروی، 1386). ازآنجایی‌که مهم‌ترین وظیفه یک مدیر گرفتن تصمیمات مختلف در شرایط متفاوت است، در عصری که شرایط ناپایدار رقابتی، محیط بسیار متغیر در مقابل سازمان‌ها قرار داده، تنها عاملی که می‌تواند سازمان و مدیران را در مواجهه با این شرایط موفق کند داشتن اطلاعات مؤثر و کارآمد است. اطلاعاتی که لازمه تصمیم‌گیری در شرایط اقتضایی و استراتژیک می‌باشد. سیستم‌های اطلاعاتی می‌توانند چنین اطلاعاتی را در اختیار مدیران و کاربران قرار دهند. سیستم‌های اطلاعاتی نقش مهمی در زندگی سازمانی نوین داشته و دنیای کسب‌وکار، تجارت و مدیریت را دچار دگرگونی شگرفی نموده است. با این‌ حال، در عمده مطالعات داخلی صورت گرفته این موضوع نادیده انگاشته شده و یک فضای خالی در ادبیات حسابداری برای تحقیق در‌این‌باره وجود دارد که این خود، انگیزه‌ای جهت انجام این پژوهش است. لذا، پژوهش حاضر در پی طراحی و ارزیابی نقشتعدیلیعدم‌‌اطمینان‌کاریبررابطهبینویژگی‌هایسیستم‌هایاطلاعاتیحسابداریباعملکردسیستم در سال 1398 است.بر این اساس، در ادامه پژوهش حاضر پس از مرور مبانی نظری و پیشینه پژوهش، فرضیه‌های پژوهش بیان گردید؛ سپس روش‌شناسی پژوهش ارائه شده و در پایان به تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها و ارائه نتایج و پیشنهادات پژوهش پرداخته خواهد شد.

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

مطابق با نظریه اقتضایی فرض بر این است که تناسب میان استراتژی‌های سازمان و متغیرهای محتوایی ساختار سازمانی منجر به دستیابی به عملکرد بهینه می‌گردد، در این میان نقش سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری که بتوانند ارتباطی پویا را میان استراتژی‌های سازمان و معیارهای متداول حسابداری ایجاد نمایند و عملکرد را از زاویه‌ای جامع موردسنجش قرار دهند، اهمیت بیشتری می‌یابد، زیرا معیارهای سنتی حسابداری به علت محدودیت اندازه‌گیری متغیرهای مختلف نمی‌توانند ارزیابی جامعی را از عملکرد فراهم سازند (جرمیس و قانی 7، 2004). بخش عمده‌ای از ادبیات موجود در حوزه تحقیقات حسابداری اشاره دارند که اطلاعات حسابداری، نقشی حیاتی در کاهش مشکلات نمایندگی ایفا می‌کند. به علاوه اطلاعات حسابداری به عنوان منبعی مهم برای اطلاعات خاص شرکت برای ایفای وظیفه نظارتی بازار سهام ضروری است. کیفیت بالای صورت‌های مالی از طریق افزایش قابلیت اعتماد، تصمیمات مفیدتر و منعکس کردن اصول اقتصادی اساسی شرکت‌ها به استفاده‌کنندگان کمک می‌کند (خلیل‌پور و همکاران، 1398). شرکت‌ها در هر صنعتی با عدم اطمینان محیطی زیاد و تغییرات سریع در محیط‌های خارجی (برون‌سازمانی) مواجه هستند. محققان با استفاده از تئوری تناسب مشروط، استدلال می‌کنند که ساختار سازمانی به وسیله محیط شرکت و تکنولوژی تعیین می‌شود، بنابراین مبنایی را برای ارتباط اطلاعات با عدم اطمینان کاری ارائه می‌دهند.همچنین مطابق با نظریه پردازش اطلاعات، سازمان‌ها اطلاعات را پردازش می‌نمایند تا عدم اطمینان کاری را کاهش دهند و اثربخشی آن‌ها به ظرفیت پردازش اطلاعات و تطبیق این ظرفیت با عدم اطمینان کاری و ابهاماتی که با آن مواجه هستند بستگی دارد. تحت شرایط عدم اطمینان کاری زیاد، مبنایی برای پیش‌بینی آینده وجود ندارد و مدیران با استفاده از رسانه‌ها و ارتباطات مثل ملاقات گروهی، تماس مستقیم و برنامه‌ریزی می‌کوشند تا عدم اطمینان و ابهامات را برطرف نمایند (کریمی و همکاران 8، 2004). سازمان‌ها مشکل عدم اطمینان کاری را با استراتژی‌هایی از جمله کاهش اطلاعات (نظیر جایگزینی منابع اطلاعاتی ضعیف یا عدم تمرکز ساختاری بخش‌های کاری) و افزایش ظرفیت پردازش اطلاعات (نظیر پیاده‌سازی سیستم حسابداری مدیریت) کاهش می‌دهند؛بنابراین راهکار تجدید ساختار سازمانی، ایجاد تغییر در سیستم‌های اطلاعات حسابداری است (سیمن و ویلیامز، 2002). میلر و گوردون 9 (1976) بر این باورند هنگامی که سختی وظایف افزایش می‌یابد اطلاعات مالی جزئی‌تری مورد نیاز است تا مدیران تحلیل‌های عمیق‌تری داشته باشند. گابریث 10 (1977) مدلی را طراحی نمود که نقش پردازش اطلاعات و طرح سازمانی را به هم پیوند می‌دهد. در این مدل عدم اطمینان کاری به میزان اطلاعات مورد نیاز و میزان اطلاعات در دسترس بستگی دارد. طبق تئوری تناسب مشروط، تناسب بین عدم اطمینان محیطی/کاری درک شده زیاد و اطلاعات موجود در سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری با دامنه وسیع با احتمال بیشتری می‌تواند عملکرد سیستم را بهبود ‌ببخشد (گوردون و نارنایان، 1984)؛بنابراین ظرفیت پردازش اطلاعات باید مطابق با الزامات موجود، در نتیجه عدم اطمینان محیطی باشد تا عملکرد سازمان ارتقا یابد.

سیستم‌های اطلاعات حسابداری همانند سیستم‌های اطلاعاتی، طیف گسترده‌ای از موضوعات را در برمی‌گیرد (کاسیس 11، 2019). ماهیت شیوه‌های حسابداری بخصوص از زمانی که سیستم‌های اطلاعاتی تکامل‌یافته است در طی سال‌های متمادی از تحولات فراوانیبرخوردارگشته‌اند (گرابسکی و همکاران 12، 2011).مطابق با پژوهش ملانظری و عبدالکریمی (2010) تناسب بین عدم تمرکز و سیستم اطلاعات حسابداری می‌تواند منجر به بهبود عملکرد سیستم گردد که این امر مستلزم شرط عدم اطمینان کاری است. استراتژی عدم تمرکز در سیستم اطلاعات حسابداری تنها در شرایطی که سطح عدم اطمینان کاری زیاد باشد ازنظر عملکرد سیستم مؤثرتر خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر، تأثیر عدم اطمینان کاری بر عملکرد سیستم‌های اطلاعات حسابداری تحت تأثیر سطح بالای این سیستم و میزان تمرکززدایی است.برخی از محققان بر این باورند که ظرفیت پردازش اطلاعات بایستی در شرایط لازم پردازش عملکرد بالای مدیریتی را فراهم آورد. به‌عنوان نمونه، سیستم اطلاعات حسابداری که اطلاعات بیشتری را تحت عدم قطعیت در سطح وظیفه بالا ارائه می‌دهد، می‌تواند باعث کمک به افزایش عملکرد مدیران گردد. از سویی دیگر، میزان استفاده از اطلاعات گسترده سیستم اطلاعات حسابداری در یک دامنه وسیع‌تر منجر به اطلاعات اضافی در شرایط عدم اطمینان کاری در سطوح وظایف پایین می‌شود که از نظرمدیریتبه‌عنوان یک عملکرد ناکارآمد محسوب می‌گردد.مکینتاش و دافت 13 (1978) براین باورند که روابط بین علت و معلولی تحت عدم قطعیت کاریبه‌خوبیبیان‌نشده است، لذا ممکن است اطلاعات متمرکز و یا چندگانه‌ای برای کنترل عملکرد روزانه و حل مشکلات یا حوادث غیرمعمول موردنیاز سازمانباشد. اسپچت (1986) در پژوهش خود نشان داد هنگامی‌که تغییرپذیری در کار زیاد است، جهت پوشش دادن رویدادهای خاص استثنایی و نیاز به اطلاعات دستکاری‌شده وگسترده‌ (شامل داده‌های تحلیل‌شده یا جمع‌آوری‌شده) و کمک‌های تصمیم‌گیری (به‌عنوان‌مثال گرافیک) ممکن است افزایش یابدتابدین‌وسیله زمان لازم برای تصمیم‌گیری مدیرانکاهش یابد. چاین و همکاران (2003) در تحقیقی نشان داد که در وظایف بالا میزان استفاده از اطلاعات وسیع‌تر منجر به تصمیمات مدیریتی مؤثرتر خواهد شد و همچنین این امر منجر به بهبود عملکرد مدیریتی می‌گردد؛بنابراین ممکن است کاربران اطلاعات برای مقابله باکارهایی با دامنه وسیع‌تر و اطلاعات بالاتر مجبور به پردازش بیشتری شوند.به‌عنوان‌مثال، عدم اطمینان کاری ممکن است مربوط به ساختار سازمانی باشد.درسازمان‌های بسیار غیرمتمرکز، مدیران جهت کنترل و هماهنگی بین فعالیت‌های زیرمجموعه‌های وابسته به خود، تمایل به جمع‌آوری اطلاعات دارند که این موضوع باعث شده است محققان در پی پژوهش در زمینه تمرکز ساختاری سازمان و ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری گردند (گاردان و میلر، 1976).

 

3- پیشینه تجربی

قاسمی و همکاران (2019) در پژوهشی به بررسی اثربخشی سیستم‌های حسابداری مدیریت در سازمان‌های دولتی ایران پرداختند. مطالعه آن‌ها به شناسایی ارتباط بین تکنولوژی و عملکرد مدیریتی با سیستم‌های حسابداری مدیریت پرداختند. یافته‌های تحقیق آنان نشان می‌دهد که هدایت مدیران سازمان‌های مالی برای بهبود عملکرد خود از طریق سیستم حسابداری مدیریت با استفاده از فن‌آوری‌های جدید و با توجه به عوامل داخلی و محیطی امکان‌پذیر است.

میگوئل و همکاران (2018) در پژوهش خود به بررسی سیستم‌های جدید اطلاعات حسابداری به‌عنوان یک درخواست به‌عنوان یک مزیت اساسی اجتماعی در کشور اسپانیا پرداختند. آن‌ها در نتایج خود دریافتند که اطلاعات حسابداری در خصوص مزایای اجتماعی بر اساس محدوده مدیریت در بودجه عمومی اجتماعی تأمینمی‌گردد. اطلاعات موجود در بودجه ممکن است مناسب باشد، اما احتمالاً برای مقایسه مقادیری که باید با صورت‌های مالی شرکت برای دوره‌های قبل و با صورت‌های مالی سایر اشخاص انجام شود، کافی نیست. کارلوس یوشیکانی و لوئز آلبرتین (2018) در تحقیق خود تحت عنوان اثرات سیستم‌های اطلاعات استراتژیک بر استراتژی رقابتی و عملکرد با استفاده از یک نمونه متشکل از 389 شرکت برزیلی پرداختند. یافته‌های پژوهش آنان نشان داد که سیستم اطلاعات حسابداری منجر به ایجاد ظرفیت و انعطاف‌پذیری جهت ایجاد استراتژی‌های رقابتی در پاسخ به تغییرات محیطی می‌گردد. سیستم‌های اطلاعات حسابداری می‌تواند عملکرد شرکت را از جهت‌گیری‌های استراتژیک شرکت‌ها پیش‌بینی می‌کند.

ایفندی و ادجی (2016) طی پژوهشی به بررسی ابهام و عملکرد مدیریتی با توجه به نقش سیستم حسابداری مدیریت در شرکت‌های تعاونی اندونزیای پرداختند. آن‌ها با استفاده از 45 پرسشنامه دریافت شده نشان دادند که وسعت قلمرو و ماهیت یکپارچگی از اجزای سیستم حسابداری مدیریت بر عملکرد مدیریت اثرگذار است و ابهام از اجزای سیستم حسابداری مدیریت بر عملکرد مدیریت اثرگذار نیست. بر اساس این یافته‌ها تائید می‌شود که ابهام یک مشکل پیچیده است که باید با استفاده از سیستم حسابداری مدیریت حل شود.

 پراساد و گرین (2015) در پژوهشی به ارائه تعریفی از قابلیت پویای سیستم اطلاعات حسابداری و تأثیر آن بر عملکرد شرکت پرداختند. در پژوهش آنان قابلیت پویای سیستم اطلاعاتی حسابداری، سازه‌ای متشکل از سیستم اطلاعات حسابداری انعطاف‌پذیر، سیستم هوش تجاری و شایستگی کارکنان حسابداری در حوزه فناوری اطلاعات مرتبط با سیستم اطلاعات حسابداری مدنظر قرارگرفته، سپس آثار آن بر عملکرد فرآیند حسابداری و عملکرد کلی بنگاه سنجیده شده است. نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد در شرایط وجود قابلیت پویای سیستم اطلاعات حسابداری، عملکرد فرآیند حسابداری بهبود می‌یابد و این موضوع در عملکرد کلی بنگاه نیز مؤثر است.

صلاح و همکاران (2013) در پژوهشی به بررسی عدم تمرکز، عدم اطمینان محیط‌زیستی، عملکرد مدیریتی و اطلاعات سیستم مدیریت حسابداری در بیمارستان‌های مصری پرداختند و نتایج پژوهش آنان حاکی از آن است که عدم تمرکز و عدم اطمینان محیط‌زیست تا حدی، عوامل مهمی در طراحی کارآمد و مؤثر اطلاعات سیستم حسابداری مدیریت هستند. بیمارستان‌هایی که ساختار غیرمتمرکز دارند، استفاده بهتر و یکپارچه‌ای از اطلاعات سیستم حسابداری مدیریت می‌کنند و محیط‌زیستی که در آن بیمارستان‌ها کار می‌کنند تأثیر قابل‌توجهی بر نوع ارائه‌شده توسط سیستم حسابداری مدیریت دارد.

امری اسرمی و آقایی (1398) در پژوهش خود به بررسی تجدید فرمول‌بندی تابع ارزش‌گذاری بر اساس اطلاعات حسابداری با استفاده از یک نمونه متشکل از 172 شرکت طی سال‌های 1388 تا 1395 پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که تغییرات ضرایب مدل ارزش‌گذاری در دهک‌های مزبور، اثر اطلاعات سال‌های قبل بر ارزش جاری را نشان می‌دهد.

مرادی و همکاران (1397) در پژوهشی به بررسی میزان به‌کارگیری قابلیت‌های سیستم اطلاعاتی رایانه‌ای حسابداری صاحب‌کاران در اجرای روش‌های تحلیلی توسط حسابرسان پرداختند. برای اجرای پژوهش،پرسشنامه‌ای برای حسابداران رسمی شاغل ارسال شد و درنهایت 92 پاسخ دریافت گردید. یافته‌ها، نشان‌دهنده به‌کارگیری قابلیت‌های سیستم اطلاعاتی حسابداری رایانه‌ای صاحب‌کار در اجرای روش‌های تحلیلی است. همچنین میزان به‌کارگیری آن در اجرای روش‌های تحلیلی برای اقلام صورت سود و زیان بیش از ترازنامه است. افزون براین، در به‌کارگیری قابلیت­های سیستم اطلاعاتی رایانه­ای حسابداری در بررسی تحلیلی، بین مرد و زن تفاوت معناداری نیست؛اما کسانی که سابقه کاری کمتری دارند؛ تحصیلات بیش از کارشناسی دارند و آشنایی آن‌ها با سیستم اطلاعاتی رایانه‌ای زیادتر است؛ به میزان بیشتری از قابلیت­های سیستم اطلاعاتی رایانه­ای حسابداری در بررسی تحلیلی استفاده می‌کنند.

اشرفی و همکاران (1397) در پژوهش به بررسی اهمیت سیستم‌های اطلاعات در سازمان‌ها با تأکید بر سیستم اطلاعاتی تصمیم‌یار و مقایسه با سیستم اطلاعات مدیریت پرداختند. آن‌ها دریافتند که هدف چنین سیستم‌هایی ایجاد تضمین در ارائه اطلاعات صحیح و قابل‌اطمینان در مواقع موردنیاز و در شکل قابل‌استفاده است. چنین سیستم‌هایی، سیستم‌های اطلاعات نام‌گذاری شده‌اند. مدیران می‌توانند با استفاده از این اطلاعات، چگونگی اثربخشی تصمیمات و فعالیت‌های سازمانی را کنترل کنند و با برنامه‌ریزی و تصمیم‌های به‌موقع، بر توانمند کردن سازمان خود بیفزایند. تحقیق حاضر با درک اهمیت وضرورت تحقیق که اکنون فناوری‌های نوین در بهبود کیفیت تصمیم‌گیری مدیران ایفای نقش می‌کنند، شکل‌گرفته و هدف آن نقش فناوری اطلاعات وسیستم‌های اطلاعاتی در بهبود کیفیت تصمیم‌گیری مدیران می‌باشد.

عرب مازار یزدی و همکاران (1396) در پژوهشی به بررسی تأثیرانعطاف‌پذیری سیستم اطلاعاتی حسابداری بر عملکرد شرکت با رویکرد قابلیت‌های پویا پرداختند. نتایج مصاحبه با مدیران مالی و کارشناسان حسابداری 50 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و تجزیه‌وتحلیل داده­ها به روش مدل‌سازی معادلات ساختاری نشان می‌دهد قابلیت انعطاف­پذیری سیستم­های اطلاعاتی حسابداری، فرایندهای حسابداری را بهبود بخشیده و از این طریق بر عملکرد مالی شرکت نیز تأثیر معناداری داشته است. یافته‌های این پژوهش در قالب رهنمودهای آگاهی‌بخش، بر اهمیت و ضرورت انعطاف­پذیری در سیستم­های اطلاعاتی حسابداری و تأثیرات عملکردی آن در سازمان‌هاتأکید می‎کند.

نظری پور (1395) در پژوهشی به بررسی تأثیر سیستم‌های اطلاعاتی بر قابلیت سازگاری حسابداری مدیریت پرداخت. نتایج پژوهش نشان داد که انعطاف‌پذیری سیستم‌های اطلاعاتی محرک مناسبی برای قابلیت سازگاری حسابداری مدیریت به‌حساب می‌آید.همچنین طبق نتایج پژوهش، رابطۀ مستقیم معنا‌داری بین یکپارچگی سیستم‌های اطلاعاتی و قابلیت سازگاری حسابداری مدیریت یافت نشد. تجزیه‌وتحلیل‌های اضافی به‌عمل‌آمده نشان داد که انعطاف‌پذیری سیستم‌های اطلاعاتی بر رابطۀ بین یکپارچگی سیستم‌های اطلاعاتی و قابلیت سازگاری حسابداری مدیریت اثر تعدیلی دارد. همچنین نتایج پژوهش، اهمیت مؤلفه‌هایی همچون دانش مشترک، ارزش‌ها و تعاملات فی‌مابین ذی‌نفعان و سیستم‌های اطلاعاتی را مورد تأکید قرار داد. در نهایت نتایج پژوهش نشان داد به‌واسطۀ توانایی سیستم در ارائۀ مداوم اطلاعات مربوط، قابلیت سازگاری حسابداری مدیریت می‌تواند باعث افزایش اثربخشی حسابداری مدیریت‌شده که این مورد با تئوری حسابداری مدیریت سازگار است.

ملانظری و زرابی (1392) در پژوهش خود به بررسی تناسب سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری پرداختند. آن‌ها در پژوهش خود دریافتند که تناسب در سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که انتظارات کاربران سیستم و مدیران که استفاده‌کنندگان اطلاعات می‌باشند را برآورده نماید و از این طریق عملکرد شرکت را افزایش دهند.

 

4- فرضیه‌های پژوهش

فرضیه اول:ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم تأثیر دارد.

فرضیه دوم:عدم اطمینان کاری،تأثیر ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم راتعدیلمی‌کند.

 

عملکرد سیستم مبتنی بر ارائه الگوی فرآیندگرا

ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری

عدم

 اطمینان کاری

تغییرپذیری کار

تحلیل‌پذیری (سختی) کار

سازگاری

انعطاف‌پذیری

کنترل داخلی

ویژگی‌های عمومی

آموزش و ساختار گزارشدهی

شکل 1- چارچوب مفهومی پژوهش

5- روش‌شناسی پژوهش

پارادایم حاکم بر مطالعات سیستم‌های اطلاعاتی در سال‌های اخیر، بیشتر بر ارزیابی کاربران از طریق پیمایش درباره تأثیر یک سیستم اطلاعاتی خاص و سپس نتیجه‌گیری از طریق مدل معادلات ساختاری تمرکز کرده است. در همین راستا، در پژوهش حاضر از روش مصاحبه حضوری در مرحله گردآوری اطلاعات و روش مدل‌سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی در مرحله استنتاج استفاده شد. در این پژوهش، شرکت‌هایپذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران که واجد شرایط زیر بودند، برای جامعه آماری انتخاب‌شده و با اتخاذ روش سرشماری مطالعه شدند.

1)      واحد مالی شرکت در محدوده شهر تهران مستقر باشد؛

2)      سال مالی شرکت منتهی به 29 اسفندماه 1398 باشد؛

3)      حداقل یک سال از اجرای آخرین تغییرات بااهمیت در سیستم‌های اطلاعات حسابداری سازمان گذشته باشد.

4)      جزء شرکت‌هایواسطه‌گری، هلدینگ نباشند.

 

به‌منظور انجام مصاحبه با مدیران مالی یا کارشناسان حسابداری شرکت‌هایموردمطالعه، طی شش هفته به دفتر مرکزی یا کارخانه 138 شرکت مراجعه شد. مراجعات منتهی به مصاحبه 73 شرکت بود که از این تعداد 13 مورد به دلیل عدم‌کفایت یا صحت داده‌ها، مردود شناخته شد و تعداد مشاهدات صحیح را به 60 شرکت رساند. در مورد کفایت حجم نمونه در روش مدل‌سازی معادلات ساختاری نیز باید گفت، برای کسب نتایج معتبر و قابل‌تعمیم، طبق نظر چن و همکاران (2003)، حجم نمونه باید حداقل نسبت 10 مورد به ازای هر پارامتر برآورد شده باشد. بنتلر و همکاران (2006) نیز پنج مورد را به ازای هر پارامتر پیشنهاد کرده‌اند؛بنابراین با توجه به مدل ساختاری این پژوهش، حداقل تعداد مشاهدات لازم 30 مورد است، بنابراین مشاهدات موجود (60 مورد) به لحاظ آماری کفایت می‌کند.

در این مطالعه، متغیر مستقل (سیستم اطلاعاتی حسابداری) و متغیر تعدیل‌کننده (عدم اطمینان کاری) و متغیر وابسته (عملکرد سیستم) به روش مصاحبه نیمه ساخت‌یافته سنجیده شده است. سؤالات بخش ساخت‌یافته این مصاحبه برگرفته از پرسشنامه پژوهش پراساد و گرین (2015) است. به‌علاوه، برای توسعه و بومی‌سازی ابزار پژوهش متناسب با محیط ایران و تائید روایی آن، از نظر استادان دانشگاه و فعالان صنعت نرم‌افزاری کشور بهره برده شد. جدول 1 اطلاعات مربوط به متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد.

 

جدول 1- مشخصات متغیرهای مدل پژوهش

ردیف	نام متغیر	نماد متغیر	نقش متغیر	نوع متغیر	ساختار
1	ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری	AIS	مستقل	ادراکی	انعکاسی
1-1	سازگاری	Compatibility	مستقل	ادراکی	انعکاسی
1-2	انعطاف‌پذیری	flexibility	مستقل	ادراکی	انعکاسی
1-3	کنترل داخلی	IC	مستقل	ادراکی	انعکاسی
1-4	ویژگی‌های عمومی	GF	مستقل	ادراکی	انعکاسی
1-5	آموزش و ساختار گزارش‌دهی	TRS	مستقل	ادراکی	انعکاسی
2	عدم اطمینان کاری	OD	تعدیل‌کننده	ادراکی	انعکاسی
2-1	تغییرپذیری کار	WV	تعدیل‌کننده	ادراکی	انعکاسی
2-2	تحلیل‌پذیری (سختی) کار	WA	تعدیل‌کننده	ادراکی	انعکاسی
3	عملکرد سیستم مبتنی بر ارائه الگوی فرآیند گرا	SPBPMP	وابسته	ادراکی	انعکاسی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

6- نحوه اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش

6-1- متغیرهای مستقل

ویژگی‌هایسیستمطلاعاتحسابداری:

اجرایکپارچگیوپردازشگرفرمانمدل‌هاینرم‌افزاریازجنبه‌هایمهمیکسیستمپشتیبانتصمیم‌گیریاستکهاینعملبهوسیلهجمع‌آوریمدل‌هایتصمیم‌گیریوقراردادنآن‌هادریکسیستماطلاعاتیانجاممی‌شود (علیپوروهمکاران، 1388). ویژگی‌هاییکسیستماطلاعاتحسابداریدرپژوهشحاضرشاملعواملیازجملهسازگاری (بایردوتورنرز، 2000؛چاپمانوکیهن، 2009)،انعطاف‌پذیری (ایوانز، 1991؛اردلیوهمکاران، 1997؛رضائیان، 1380)،کنترلداخلی (سجادی، 1385؛جنسن، 1983؛سایمون، 1987؛آبیرنسیواتس، 2004) وویژگی‌هایعمومی(اویوسارا، 1995) وساختارگزارش‌دهی (جباریه، 1380) است؛کههریکازاینعواملبااستفادهازسؤالاتمطرحشدهبراساساینویژگی‌هاموردملاکقرارگرفتهشدهاست.

 

6-2- متغیروابسته: عملکرد سیستم مبتنی بر ارائه الگوی فرآیند گرا

مطابقباپژوهشپراسادوگرین (2015) جهتمحاسبهعملکردسیستمبااستفادهازپرسشنامهگوپتا (2004) کهمشتملبرابزارتناسبکاروفن‌آوریاستاستفادهخواهدشد.

 

6-3- متغیرهایتعدیل‌گر

عدماطمینان کاری: مطابقباپژوهشتیروئنسوباروین (2008) عدماطمینان کاریعبارتاستازتفاوتبینمیزاناطلاعاتیکهموردنیازبرایانجامکارومقداراطلاعاتیکهقبلاًپردازششدهاستمی‌باشدکهناشیازسطحفعالیتروزمرهمدیریتاست. جهتسنجشعدماطمینانکاریازپرسشنامهتیروئنسوباروین (2008) استفادهخواهدشد.

 

7- یافته‌های پژوهش

7-1-یافته‌های توصیفی

در جدول 2، اطلاعات جمعیت شناختی مربوط به مصاحبه‌شوندگانارائه‌شده است. حدود 60 درصد پاسخ‌دهندگان، در سمت مدیرمالی یا رئیس حسابداری شرکت فعالیت داشتند. همچنین سطح تحصیلات نیمی از مصاحبه‌شوندگان کارشناسی ارشد یا دکتری بود. شایان‌ذکر است که این دسته از افراد، مشارکت بهتری از حیث قبول انجام مصاحبه و کیفیت پاسخگویی داشتند. دوسوم مصاحبه‌ها در محل دفتر مرکزی شرکت‌ها واقع در مرکز شهر تهران و مابقی در محل کارخانه مستقر تا شعاع 25 کیلومتری شهر تهران انجام شد.

 

جدول 2- اطلاعات جمعیت شناختی پاسخ‌دهندگان

متغیر	گروه	فراوانی	درصد	متغیر	گروه	فراوانی	درصد
جنسیت	مرد	42	70	عنوان  سمت	مدیرمالی	10	17
	زن	18	30		رئیس حسابداری	31	52
سن (سال)	کمتر از 30	6	10		کارشناس حسابداری	11	18
	31 تا 40	32	53		سایر	8	13
	41 تا 50	19	32	سابقه در سمت (سال)	1 تا 5	50	83
	51 تا 60	3	5		6 تا 10	7	12
میزان تحصیلات	کارشناسی و پایین‌تر	30	50		11 تا 15	3	5
	کارشناسی ارشد	25	42	فعالیت	دفتر مرکزی	43	72
	دکتری	5	8		کارخانه	17	28

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

8- تحلیل مدل و آزمون فرضیه‌ها

برای آزمون فرضیه‌ها به روش مدل‌سازی معادلات ساختاری، از نسخه 3 نرم‌افزاری آماری اسمارت پی ال اس[i] استفاده شد. زمانی که حجم مشاهدات اندک است یا توزیع نرمالی ندارد، ترجیح بر به‌کارگیری رویکرد حداقل مربعات جزئی و نرم‌افزارهایی نظیر اسمارت پی ال اس است (داوری و رضازاده، 1392). مراحلکار و روش‌هایاستفاده‌شده، مطابق جدول 3 است.

 

جدول 3- خلاصه مراحل تحلیل داده‌ها

ارزیابی مدل بیرونی	پایایی	پایایی شاخص‌ها
		بررسی تک‌بعدی بودن		آلفای کرون باخ
				پایایی مرکب
	روایی	روایی همگرا (متوسط واریانس استخراج‌شده)
		روایی افتراقی		معیار فورنل-لارکر
		روایی قانونی	معناداری وزن‌‌ها		هم‌خطی چندگانه
ارزیابی مدل درونی	برآورد ضریب مسیر
	ضریب تعیین (R2) متغیرهای پنهان درون‌زا
	ارتباط پیش‌بین
بررسی شاخص‌های کیفیت مدل	متوسط اشتراکی
	متوسط افزونگی
	معیار نیکویی برازش (Gof)
آزمون فرضیه‌ها	بررسی ضرایب معناداری Z مربوط به هر یک از فرضیات

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

به‌منظور ارزیابی مدل اندازه‌گیری (مدل بیرونی)، پایایی و روایی سازه‌ها و شاخص‌ها ارزیابی می‌شود. آلفای کرون باخ و پایایی مرکب برای هر یک از سازه‌های مدل بیشتر از 7/0 به دست آمد. همچنین تمام شاخص‌ها از پایایی لازم برخوردار بودند. به‌منظور بررسی روایی سازه‌های انعکاسی مدل، از روایی همگرا و روایی افتراقی استفاده شد. معیار متوسط واریانس استخراج‌شده برای ارزیابی روایی همگرای تمام سازه‌های انعکاسی مدل، بیشتر از 5/0 است. همچنین برای ارزیابی افتراقی با استفاده از معیار فورنل-لارکر، جذر متوسط استخراج‌شده برای هر سازه، از بالاترین همبستگی هر سازه با سایر سازه‌های مکنون بیشتر بوده و بدین ترتیب روایی افتراقی مدل‌هایاندازه‌گیری نیز به تائید رسید.

 

9- برازش مدل‌های اندازه‌گیری

دربرازشمدل‌اندازه‌گیریازمعیار پایایی نیز استفاده‌شده است که از سه طریق، سنجش بارهای عاملی، آلفای کرون باخ و پایایی ترکیبی بررسی می‌گردد. مقدار ملاکبرایمناسببودنضرایببارهای عاملی، 4/0 می‌باشد. چراکه هر چه این میزان در رابطه با یک سازه مشخص بیشتر باشد، آن شاخص سهم بیشتری در تبیین آن سازه ایفا می‌کند (هنسلر و همکاران، 2009). با توجه به جدول 4، تمامی ضرایببارهایعاملیاز4/0 بیشتراست کهبیانگرمناسببودنمدل‌های اندازه‌گیری مورداستفاده در این پژوهش می‌باشد.

 

جدول 4- بارعاملی هریک ازمتغیرهای پنهان پژوهش

سازه‌ها	عنوان در مدل	زیر سازه	بار عاملی
ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری	AIS	Compatibility Flexibility IC GF TRS	910/0 962/0 983/0 752/0 841/0
عدم اطمینان کاری	OD	WV WA	933/0 940/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

ضرایبآلفایکرون باخوپایاییترکیبینیز درصورتی‌کهبالاتراز 7/0 باشد،حاکیازپایاییمناسبمدلمی‌باشند. ازآنجایی‌که ضریب پایایی عددی بین صفر تا یک می‌باشد که صفر نشانگر عدم وجود پایایی است و یک پایایی صد درصد را نشان می‌دهد. لذا هرچه میزان پایایی و آلفای کرون باخ به عدد یک نزدیک‌تر باشد بهتر است(هنسلر و همکاران، 2009).باتوجهبهجدول5مقادیرمربوطبرایتمامیسازه‌هابالاتراز 7/0 بودهکهنشان‌دهندهپایاییمناسبمدل‌هایاندازه‌گیریپژوهشاست.

 

جدول 5- ضرایب آلفای کرون‌باخ و پایایی ترکیبی متغیرهای پنهان

متغیرهای پنهان	عنوان در مدل	ضریب آلفای کرون باخ	ضریب پایایی ترکیبی
ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری	AIS	914/0	933/0
عدم اطمینان کاری	OD	867/0	924/0
عملکرد سیستم مبتنی بر ارائه الگوی فرآیند گرا	SPBPMP	908/0	896/0
عدم اطمینان کاری×ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری	OD * AIS	964/0	965/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

10- برازش مدل ساختاری

بخش مدل ساختاری برخلاف مدل‌های اندازه‌گیری پژوهش، به متغیرهای آشکارکاری ندارد، بلکه تنها متغیرهای پنهان پژوهش همراه با روابط میان آن‌ها بررسی می‌شود. اولین معیار برای بررسی برازش مدل ساختاری در یک پژوهش، ضرایب ²R مربوط به متغیرهای درون‌زا (وابسته) مدل است. ²R معیاری است که نشان‌دهنده تأثیر یک متغیر برون‌زا بر یک متغیر درون‌زابوده و سه مقدار 19/0؛ 33/0 و 67/0 به‌عنوان مقدار ملاک برای مقادیر ضعیف، متوسط و قوی ²R در نظر گرفته می‌شود. بدین معنی که این شاخص توانایی پیش‌بینی کلی مدل را موردبررسی قرار می‌دهد؛یعنیاین‌که آیا مدل آزمون شده در پیش‌بینی متغیرهای پنهان درون‌زا موفق بوده است یا خیر (داوری و رضازاده، 1397). مطابق با جدول6 مقدار ²R برای متغیر درون‌زای پژوهش محاسبه‌شده است که با توجه به مقادیر ملاک، می­توان مناسب بودن برازش مدل ساختاری پژوهش را تائید نمود. لازم به ذکر است که این ضریب برای متغیرهای برون‌زا محاسبه نمی‌گردد.

 

جدول 6- نتایج معیار ²R متغیر درون­زا

متغیر درون‌زا	عنوان در مدل	R2
ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری	AIS	344/0
عدم اطمینان کاری	OD	488/0
عملکرد سیستم مبتنی بر ارائه الگوی فرآیند گرا	SPBPMP	533/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

دومین معیار برای بررسی برازش مدل ساختاری پژوهش، مقدار ²Q متغیرهای درون‌زای مدل است. این معیار قدرت پیش‌بینی مدل را مشخص می‌سازد (هنسلر و همکاران، 2009). هر یک از سه مقدار 02/0، 15/0 و 35/0 برای این معیار را به ترتیب بیانگر قدرت پیش‌بینی ضعیف، متوسط و قوی در مورد سازه مربوطه معرفی نموده‌اند. با توجه به جدول7، مقدار ²Q متغیر درون‌زا از 15/0 بیشتر شده است که نشان از قدرت پیش‌بینی قوی مدل دارد و برازش مناسب مدل ساختاری پژوهشرا تائید می‌کند.

 

جدول 7- نتایج معیار ² Q در پیش‌بینی مدل

کل	SSE	SSO	=
ویژگی سیستم اطلاعات حسابداری	45	300	851/0
عدم اطمینان کاری	53	412	925/0
عملکرد سیستم مبتنی بر ارائه الگوی فرآیند گرا	41	328	811/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

11- برازش مدل کلی

پس از بررسی برازش مدل‌های اندازه‌گیری و مدل ساختاری، مدل کلی معادلات ساختاری پژوهش باید با استفاده از معیار نیکویی برازش (GOF) بررسی گردد. مدل کلی شامل هر دو بخش مدل اندازه‌گیری و ساختاریمی‌شود و با تائید برازش آن، بررسی برازش در یک مدل کامل می‌شود. برای بررسی برازش مدل کلی، از معیار GOF به شرح رابطه 1، استفاده می‌شود (هنسلر و همکاران، 2009):

(1)

که در آن:

: میانگین متغیر اشتراکی[ii]متغیرهای پنهان و  : میانگین مقایب تعیین متغیرهای درون‌زای مدل است. سه مقدار 01/0، 25/0 و 36/0 به ترتیب به‌عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برایGOF در نظربرایGOFFFمی‌شودبرایGOF میبه این‌که مقهار به‌دست‌آمده برای مدل پژوهش، 487/0 است لذا برازش بسیار مناسب مدل کلی پژوهشتائید می‌شود.

 

12- نتایج آزمون فرضیه‌ها

پسازبررسیبرازشمدل‌هایاندازه‌گیریومدلساختاریو داشتنبرازشمناسبمدل‌ کلی و با توجه به شکل‌های 2 و 3 به بررسی نتایج آزمـون فرضیه‌های پـژوهش پرداختـه می‌شود که نتایج آن در جدول8 ارائه‌شده است:

 

شکل 2- مدل پژوهش همراه با ضریب استانداردشده مسیر

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

شکل 3- مدل پژوهش همراه با مقادیر t-values

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

جدول 8- نتایجمربوطبهآزمونفرضیه‌پژوهش

مسیر	علامت اختصاری	ضریب مسیر	آماره t	نتیجه آزمون فرضیه
ویژگی‌هایسیستماطلاعاتحسابداری<---عملکرد سیستم	AIS --->SPBPMP	710/0	608/5	پذیرش فرضیه
عدماطمینانکاری ویژگی‌هایسیستماطلاعاتحسابداری<---عملکرد سیستم	OD* AIS --->SPBPMP	914/0	310/6	پذیرش فرضیه

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همان‌طور که در جدول فوق ملاحظه می‌شود ضریب مسیر بین ویژگی‌هایسیستماطلاعاتحسابداریو عملکرد سیستم مثبت (568/0) و آماره t آن (107/4) بزرگ‌تر از مقدار 96/1 بوده که حاکی از وجود رابطه مثبت معنادار بین ویژگی‌هایسیستماطلاعاتحسابداریو عملکرد سیستم می‌باشد. بر این اساس، فرضیه اول پژوهش پذیرفته می‌شود. همچنین،نتایجنشان می‌دهد که آماره t مربوطبه متغیراثرتعاملیعدم اطمینان کاری بر ارتباط بینویژگی‌هایسیستماطلاعاتحسابداریو عملکرد سیستم (470/7) بزرگ‌ترازمقدار 96/1 بودهوضریبمسیرآننیز (914/0) مثبت به‌دست‌آمده است. بدینترتیب،فرضیهدومپژوهشنیزدرسطحخطای 5 درصدرد نمی‌شود.

 

13- بحث و نتیجه‌گیری

فرآیند حسابداری یکی از مهم‌ترین فرآیندهای سازمان به شمار می‌رود که توسط سیستم اطلاعاتی حسابداری اداره و اجرا می‌شود. این فرآیند از سه کارکرد کلیدی شامل گردآوری و انبارش داده‌های سازمان؛ پردازش و گزارشگری اطلاعات حسابداری برای تصمیم‌گیری و مدیریت محیط کنترلی تشکیل‌شدهاست (رامنی و استینبارت، 2015). تغییراتی که در محیط داخلی و خارجی سازمان روی می‌دهد، می‌تواند بر هر یک از کارکردهای فرآیند حسابداری اثرگذار باشد. برای مثال، افزایش رقابت، تغییرات سریع فضای کسب‌وکار و کاهش چرخه عمر محصولات، موجب سرعت گرفتن سنجش کسب‌وکار شده و این موضوع نیز نیاز به گزارشگری بهنگام را تشدید کرده است (دانشمند و صنعتی، 1395). به‌علاوه، در اثر نیازهای اطلاعاتی جدید، حتی کم و کیف داده‌های ورودی به سیستم و فرآیند پردازش آن به‌منظور تولید گزارش‌هایموردنیاز، مستلزم تعدیل و تجدید خواهد بود. در چنین موقعیتی، به‌منظور اطمینان از تحقق اهداف نظام حسابداری سازمان در قالب ارائه اطلاعات باکیفیت و همچنین مدیریت مؤثر بر کنترل‌های داخلی، باید فرآیند حسابداری به‌سرعت و سهولت نسبت به این تغییرات پاسخ دهد و این کار از طریق سیستم اطلاعات حسابداری منعطف قابل‌دستیابی است. پژوهش حاضر، از اولین پژوهش‌هایانجام‌شده در حوزه ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم مبتنی بر الگوی فرآیند گرا با نقش تعدیل‌کننده عدم اطمینان کاری در محیط ایران است.با توجه به نتیجه به‌دست‌آمده از بارعاملی ضریب متغیر ویژگی‌های سیستم اطلاعاتحسابداری (710/0) می‌توان اظهار داشت که سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم تأثیر مثبتی دارد و آماره t که بیشتر از سطح قابل‌قبول 96/1 است حاکی از تأثیر معنادار بین سیستم اطلاعات حسابداری وعملکرد سیستم می‌باشد؛بنابراین با توجه به ضریب بارعاملی و آماره tبه‌دست‌آمده می‌توان بیان کرد که فرضیه اول پژوهش موردپذیرشقرارگرفته است. در خصوص تائید فرضیه فوق، می‌توان چنین استدلال نمود که در نگرش اقتضایی فرض بر این است که تناسب میان استراتژی‌های سازمان و متغیرهای محتوایی ساختار سازمانی منجر به دستیابی به عملکرد بهینه می‌گردد، در این میان نقش سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری که بتوانند ارتباطی پویا را میان استراتژی‌های سازمان و معیارهای متداول حسابداری ایجاد نمایند و عملکرد را از زاویه‌ایجامعموردسنجش قرار دهند، اهمیت بیشتری می‌یابد، زیرا معیارهای سنتی حسابداری به علت محدودیت اندازه‌گیری متغیرهای مختلف نمی‌توانند ارزیابی جامعی را از عملکرد فراهم سازند. لذا این انتظار می‌رود که ویژگی‌هایسیستم‌های اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم تأثیرگذار باشد که نتیجه به‌دست‌آمده مبین این ادعاست.

نتیجهبه‌دست‌آمده با پژوهش قاسمی و همکاران (2019) در یک راستا است. به‌طوری‌که در پژوهش آنان سیستم‌های حسابداری مدیریت از طریق اثربخشی سیستم‌های اطلاعات حسابداری باعث بهبود عملکرد سازمان با استفاده از فن‌آوری‌های جدید و عوامل داخلی و محیطی می‌گردد.همچنین پژوهش میگوئل و همکاران (2018) نشان داد که سیستم‌های جدید اطلاعات حسابداری به‌عنوان یک مزیت اساسی اجتماعی به شمار می‌روند. آن‌ها بر این باورند که اطلاعات حسابداری در خصوص مزایای اجتماعی بر اساس محدوده مدیریت در بودجه عمومی اجتماعی تأمین می‌گردد. کارلوس یوشیکانی و لوئز آلبرتین (2018) بر این استدلال هستند که سیستم‌های اطلاعات حسابداری استراتژیک بر استراتژی رقابتی و عملکرد شرکت‌هاتأثیرگذار است. بدین منظور، سیستم اطلاعات حسابداری منجر به ایجاد ظرفیت و انعطاف‌پذیری جهت ایجاد استراتژی‌های رقابتی در پاسخ به تغییرات محیطی می‌گردد. سیستم‌های اطلاعات حسابداری می‌تواند عملکرد شرکت را از جهت‌گیری‌های استراتژیک شرکت‌ها پیش‌بینی می‌کند. لذا پژوهش‌های فوق با نتیجه به‌دست‌آمده از فرضیه اول پژوهش در یک راستا است.

در فرضیه دوم پژوهش، اثر تعدیلی عدم‌اطمینانکاری بر رابطه بین ویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد سیستم موردبررسی قرار گرفت.با توجه به نتیجه به‌دست‌آمده از بارعاملی ضریب متغیر اثر تعدیلی عدم اطمینان کاری (914/0) می‌توان اظهار داشت که اثر تعدیلی عدم‌اطمینان‌کاریبر ارتباط بین سیستم اطلاعات حسابداری و عملکرد سیستم تأثیر مثبتی دارد و آماره t که بیشتر از سطح قابل‌قبول 96/1 است حاکی از تأثیر معنادار نقش تعدیلی عدم‌اطمینان‌کاریبر ارتباط بین سیستم اطلاعات حسابداری و عملکرد سیستم می‌باشد؛بنابراین با توجه به ضریب بار عاملی و آماره tبه‌دست‌آمده می‌توان بیان کرد که فرضیه دوم پژوهش موردپذیرشقرارگرفتهاستشرکت‌ها در هر صنعتی با عدم اطمینان محیطی زیاد و تغییرات سریع در محیط‌های خارجی (برون‌سازمانی) مواجه‌اند. محققان با استفاده از تئوری‌های تناسب مشروط، براین باورند که ساختار سازمانی به‌وسیله محیط شرکت و تکنولوژی تعیین می‌شود، بنابراین مبنایی را برای ارتباط اطلاعات با عدم اطمینان کاری ارائه می‌دهند (سیمن و ویلیامز، 2002).مطابق با نظریه پردازش اطلاعات، سازمان‌ها اطلاعات را پردازش می‌نمایند تا از این طریق عدم اطمینان کاریرا کاهش دهند و اثربخشی آن‌ها به ظرفیت پردازش اطلاعات و تطبیق این ظرفیت با عدم اطمینان کاریو ابهاماتی که با آن مواجه هستند بستگی دارد.در شرایط عدم اطمینان زیاد، مبنایی برای پیش‌بینی آینده وجود ندارد و مدیران با استفاده از رسانه‌ها و ارتباطات مثل ملاقات گروهی، تماس‌های مستقیم و برنامه‌ریزی می‌کوشند تا عدم اطمینان کاری و ابهامات را برطرف نمایند (کریمی و همکاران، 2004). سازمان‌ها مشکل عدم اطمینان کاری را با استراتژی‌هاییازجمله کاهش اطلاعات (نظیر جایگزینی منابع اطلاعاتی ضعیف یا عدم تمرکز ساختاری بخش‌های کاری) و افزایش ظرفیت پردازش اطلاعات (نظیر پیاده‌سازی سیستم اطلاعات حسابداری) کاهش می‌دهند؛بنابراین راهکار تجدید ساختار سازمانی، ایجاد تغییر در سیستم‌های اطلاعات حسابداری است. در رویکرد تناسب مشروط استدلال می‌شود که طرح سیستم اطلاعاتی حسابداری باید با میزان عدم تمرکز درون یک شرکت متناسب باشد. به‌عبارت‌دیگر یک سازمان به‌تناسب ساختار سازمانی خود به اطلاعات مناسب حاصل از یک سیستم اطلاعاتی حسابداری، نیاز دارد تا به سطح بالاتری از عملکرد دست یابد.نتایجنشان‌دهنده آن است که در شرایط تحلیل‌پذیری و تغییرپذیری کار هنگامی‌که اطلاعات با دامنه وسیع و تجمیع یافته ارائه می‌گردد، تأثیر مثبتی بر رضایت مدیران از عملکرد سیستم‌های حسابداری وجود دارد و ازآنجایی‌کهویژگی‌های سیستم اطلاعات حسابداری باعث افزایش عملکرد سیستم می‌گردد لذا وجود عدم اطمینان کاری در محیط سازمان ارتباط بین سیستم اطلاعات حسابداری و عملکرد سیستم را تشدید می‌کند؛بنابراین مطابق با نتیجه به‌دست‌آمده که با پژوهش صلاح و همکاران (2013) در یک راستا است. پژوهش آنان بر این استدلال است که ویژگی سیستم‌های اطلاعات حسابداری و قابلیت اطمینان کاری بر بهبود و اثربخشی عملکرد کارآمد سازمان و سیستم‌های حسابداری مدیریت اثرگذارند.

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر پیشنهاد می‌گردد که طراحان سازمان و سیستم‌های اطلاعات حسابداری به اثرات عدم اطمینان کاری نیز توجه نمایند و به طراحی سیستم‌هایی بپردازند که در شرایط تحلیل‌پذیری وظیفه، اطلاعاتی با دامنه وسیع ارائه نمایند. همچنین پیشنهاد می‌گردد مدیران به بررسی عوامل تشکیل‌دهنده محیط خارجی و توجه به ویژگی‌ها و ابعاد محیط خارجی توجه کنند.بنابر نتیجه فرضیه دوم پیشنهاد می‌گردد استفاده مناسب و بهنگام اطلاعات در امر تصمیم‌گیری قدرت اخذ تصمیمات مؤثر و کارآمد را برای مدیران ایجاد می‌نماید. داشتن اطلاعات باقابلیتتحلیل‌پذیری موجبات ارائه اطلاعات حسابداری باکیفیت برای اخذ تصمیمات درست و منطقی می‌گردد و تصمیمات مدیران را به شکل مؤثر حمایت می‌نماید و در نهایت تشویق مدیران برای اتخاذ تصمیمات بر اساس اطلاعات حاصله از سیستم‌های حسابداری را در بردارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1-گروهحسابداری،واحدقشم،دانشگاهآزاداسلامی،قشم ،ایران.

2-گروهحسابداری،واحدعلوم و تحقیقات،دانشگاهآزاداسلامی،تهران،ایران. (نویسندهمسئول)  [e-mail]

[3]-گروه حسابداری،واحددماوند،دانشگاهآزاداسلامی،تهران،ایران.

[4]-گروه حسابداری،واحدتهرانشمال،دانشگاهآزاداسلامی،تهران،ایران.

---

[i]Smart-PLS

[ii]شاخص­های برازش این رویکرد مربوط به بررسی کفایت مدل در پیش­بینی متغیرهای وابسته می­شوند. در واقع این شاخص­ نشان می‌دهند که برای مدل اندازه‌­گیری شاخص‌ها تا چه حد توانائی پیش­بینی سازه زیربنایی خود را دارند و برای مدل ساختاری، متغیرهای بیرونی تا چه حد و با چه کیفیتی توانائی پیش­بینی متغیرهای درونی مدل را دارند.

مراجع

1)     اشرفی، حمیدرضا، لیلا شریفیان و مرجان شاهقلیان قهفرخی، (1397)، "اهمیت سیستم‌های اطلاعات در سازمان‌ها با تأکید بر سیستم اطلاعاتی تصمیم‌یار و مقایسه با سیستم اطلاعات مدیریت"، رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، شماره 6، صص 33-48.

2)     امری اسرمی، محمد و محمدعلی آقایی، (1398)،"تجدیدفرمول‌بندیتابعارزش‌گذاریبراساساطلاعاتحسابداری: مطالعهموردیشرکت‌هایپذیرفتهشدهدربورساوراقبهادار تهران"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 11، شماره 44، صص 154-123.

3)     حاجی جباری، رامین، سهراب یزدانی و اسماعیل داداشی خاص، (1391)، "بررسی تأثیر قابلیت پردازش سیستم اطلاعاتی حسابداری بر عملکرد سازمانی مجتمع فولاد شاهین بناب"، مدیریت بهره‌وری، دوره 6، شماره 4، صص 148-125.

4)     حاجیها، زهره و شایسته نبیونی، (1393)، "بررسی تأثیر خصوصیات سیستم اطلاعات حسابداری بر عملکرد این سیستم در شرایط تحلیل‌پذیری وظیفه"، حسابداری مدیریت، دوره 7، شماره 2، صص 58-47.

5)     خلیل‌پور، مهدی، یحیی کامیابی و سیدعلی نبوی چاشمی، (1398)،"تأثیر رویکردهای اخلاقی حسابداران بر کیفیت اطلاعات حسابداری با نقش تعدیل‌کنندگی اندازه و اهرم مالی شرکت"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 11، شماره 43، صص 118-91.

6)      دانشمند، مرتضی و علی صنعتی، (1395)، "سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری: چالش در گزارشگری به هنگام"، مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، شماره 1، صص 32-23.

7)     داوری، علی و آرش رضازاده، (1397)،"مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار "PLS، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.

8)     رضائیان، علی، (1380)،"سیستم اطلاعات مدیریت (مدل‌سازی اطلاعات)"، سمت، تهران.

9)     سجادی، سید حسین و سیدمحسن طباطبایی‌ نژاد، (1385)،"سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری"، دانشگاه شهید چمران، اهواز.

10) طالبی، بهمن و جمال بحری ثالث، (1397)، "بررسی ارتباط بین اجزای سیستم حسابداری مدیریت، ابهام، عدم تمرکز و عملکرد مدیران شرکت‌های تولیدی شهرستان بناب"، حسابداری مدیریت، دوره 11، شماره 36، صص 30-15.

11) عرب مازار یزدی، محمد، احمد ناصری، مریم نکوئی زاده و امیر مرادی، (1396)، "بررسی تأثیر انعطاف‌پذیری سیستم اطلاعاتی حسابداری بر عملکرد شرکت با رویکرد قابلیت‌های پویا"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره 24، شماره 2، صص 242-221.

12) علیپور، مهرداد، اسدالله نجفی و حمید سجادی، (1388)،"تجزیه‌و‌تحلیل و طراحی سیستم"، به‌آوران، تهران.

13) مرادی، مهدی، محمدعلی باقرپور ولاشانی، عبداله آزاد و مصطفی قناد، (1397)، "میزان به‌کارگیری قابلیت‌های سیستم اطلاعاتی رایانه‌ای حسابداری صاحب‌کاران در اجرای روش‌های تحلیلی توسط حسابرسان"، پژوهش‌های تجربی حسابداری، دوره 8، شماره 1، صص 134-111.

14) ملانظری، مهناز و عاطفه زرابی، (1392)، "تناسب سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری"، فصلنامه پژوهش حسابداری، دوره 3، شماره 2، صص 124-107.

15) نظری پور، محمد، (1395)، "بررسی تأثیر سیستم‌های اطلاعاتی بر قابلیت سازگاری حسابداری مدیریت"، دانش حسابداری، دوره 7، شماره 27، صص 158-135.

16)  Abernethy, M. A. and E. Vagnoni (2004),“Power, Organization Design and Managerial Behaviour”, Accounting, Organizations and Society, Vol. 29, Issue 3/4, PP. 207-225

17)  AviRushinek and Sara F. Rushinek, (1995), “Accounting Software Evaluation: Hardware, Audit Trails, Backup, Error Recovery and Security”, Managerial Auditing Journal, Vol. 10 No. 9, PP. 29-37

18)  Beest, F., Braam, G. &Boelens, S. (2009), "Quality of Financial Reporting: Measuring Qualitative Characteristics", Working Paper, PP. 1-41.

19)  Byrd, T. A. and D. E. Turner. (2000),“Measuring the Flexibility of Information Technology Infrastructure: Exploratory Analysis of a Construct”, Journal of Management Information Systems; Summer Vol. 17, No. 1, PP. 167-208.

20)  Carlos Yoshikuni, Adilson.,LuizAlbertin, Alberto. (2018), "Effects of Strategic Information Systems on Competitive Strategy and Performance", International Journal of Productivity and Performance Management, Vol. 67, Issue. 9, PP.2018-2045.

21)  Chapman, C.S. and L-A. Kihn. (2009),“Information System Integration, Enabling Control and Performance”, Accounting Organizations and Society 34(2), PP. 151-169.

22)  Chin, W. W., Marcolin, B. L. &Newsted, P. R. (2003), "A Partial Least Squares Latent Variable Modeling Approach for Measuring Interaction Effects: Results from a Monte Carlo Simulation Study and an Electronic-mail Emotion/adoption Study", Information systems research, 14(2), PP. 189-217

23)  Eardley, A., D. Avison and P. Powell, (1997), “Strategic Information Systems: An Analysis of Development Techniques which Seek to Incorporate Strategic Flexibility”, Journal of Organizational Computing 7(1), PP. 57–77.

24)  Efendi, David. Adjie, Setyo. (2016), "Task Uncertainty, Managerial Performance: The Role of Management Accounting System in a Cooperative", International Journal of Management and Social Sciences Research (IJMSSR) ISSN: 2319-4421.Vol. 5, No. 12.

25)  Evans, J. S. (1991),“Strategic Flexibility for High Technology Manoeuvres: A Conceptual Framework”, Journal of Management Studies 28(1), PP. 69–89

26)  Galbaith, G. (1973), “Designing Compiex Organization”, Reading, MA:AddisonWelsley

27)  Ghasemi, Reza. Habibi, Hamid Reza., Ghasemlo, Masomeh&Karami, Meisam. (2019), "The Effectiveness of Management Accounting Systems: Evidence from Financial Organizations in Iran", Journal of Accounting in Emerging Economies, Vol. 9 Issue.2, PP.182-207.

28)  Grabski, S.V., Leech, S.A., Schmidt, P.J., (2011),“A Review of ERP Research: a Future Agenda for Accounting Information Systems”, J. Inf. Syst. 25 (1),PP. 37–78.

29)  Henseler, Jörg; Ringle, Christian M; Sinkovics, Rudolf R. (2009), "The Use of Partial Least Squares Path Modeling in International Marketing, in Rudolf R. Sinkovics, Pervez N. Ghauri (ed.) New Challenges to International Marketing", Advances in International Marketing, Vol. 20, PP. 277 – 319

30)  Jensen MC. (1983),“Organization Theory and Methodology”, Account Rev 53, PP. 319–39.

31)  Jermais. J &Gani.L. (2004), "Integrating Business Strategy, Organizational Configurations and Management Accounting Systems with Business Unit Effectiveness: a Fitness Landscapeech Approach", Management accounting research15, PP. 179-200.

32)  Karimi, J., Somers Toni M., & Gupta, Yash p., (2004), "Impact of Environmental Uncertainty and Task Characteristics on User Satisfaction with Data", Information Systems Research, Vol. 15, No. 2, PP. 175-193.

33)  Kocsis, David. (2019), "A Conceptual Foundation of Design and Implementation Research in Accounting Information Systems", International Journal of Accounting Information Systems. Vol. 34, https://doi.org/10.1016 /j.accinf.2019.06.003

34)  L.A. Gordon, D. Miller, (1976), "A Contingency Framework for the Design of Accounting Information System", Accounting, Organizations and Society, 1 (1), PP. 59–69.

35)  Laudon, Kenneth C. &Laudon, Jane P. (2012), "Essential of Management Information System: Managing the Digital System. Canada", Prentice Hall.

36)  N.B. MacIntosh, R.L. Daft, (1978), "User Department Technology and Information Deign", Information and Management, 1 (3), PP. 123–131.

37)  P.H. Specht, (1986), "Job Characteristics as Indicants of CBIS Data Requirements", MIS Quarterly, 10 (3), PP. 271–287.

38)  Prasad, A. & Green, P. (2015), "Organizational Competencies and Dynamic Accounting Information System Capability: Impact on AIS Processes and Firm Performance", Journal of Information Systems, 29(3), PP. 123-149.

39)  R.T. Keller, (1994), "Technology-information Processing Fit and the Performance of R&D Project Groups: a Test of Contingency Theory", Academy of Management Journal, 37 (2), PP. 167-179.

40)  Romney, M. B. &Steinbart, P. J. (2009), "Accounting Information Systems. New Jersey", Pearson Education

41)  Romney, M. B., &Steinbart, P. J. (2015), "Accounting Information System", Boston: Pearson

42)  Salah A. Hammad, RuzitaJusoh, Imam Ghozali, (2013), "Decentralization, Perceived Environmental Uncertainty, Managerial Performance and Management Accounting System Information in Egyptian Hospitals", International Journal of Accounting and Information Management, Vol. 21 Issue. 4, PP.314-330.

43)  Simons R. (1987), “Accounting Control Systems and Business Strategy: An Empirical Analysis”, Account Org Soc.

44)  Stair, R. M. & Reynolds, G. W. (2010), "Principles of Information Systems, a Managerial Approach. USA", Course Technology.

45)  TOKIÆ, Marija. ŠPANJA, Mateo. Iva TOKIÆ., BLAŽEVIÆ, Ivona. (2011), "Functional Structure of Entrepreneurial Accounting Information Systems. Annals of Faculty Engineering Hundoara", International journal of Engineering, PP. 1584-2665

46)  V.K. Chong, (1996), "Management Accounting Systems, Task Uncertainty and Managerial Performance: a Research Note”, Accounting, Organizations and Society, 21 (5), PP. 415–421.

47)  Wahyudi, Ilham. (2018), "Accounting Information Quality and Market Reaction: A Survey of Banking Industries Listed in Indonesia Stock Exchange", Research Journal of Finance and Accounting, Vol.9, No.5, PP. 2222-2847.

 

 

یادداشت‌ها