بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس‌تعلق شهروندان به شهر مورد مطالعه: شهر بندرعباس

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 4، دوره 10، شماره 35، شهریور 1399، صفحه 85-116   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

هدایت الله نیکخواه^{* 1}؛ پرنیان سرافراز²؛ زهرا ولی پور²

¹استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه هرمزگان

²دانشجوی کارشناسی ارشد گروه علوم اجتماعی دانشگاه هرمزگان

چکیده

یکی از مهم‌ترین شاخصه­های ارتباط انسان با محیط، احساس­تعلق به مکان است که در راستای تداوم حضور انسان در مکان نقش تعیین‌کننده­ای­دارد. هدف­اصلی این مطالعه بررسی عوامل­اجتماعی مؤثر بر احساس­تعلق می‌باشد که براساس دیدگاه جامعه‌شناختی جیکوبز، بنیامین، لینچ، پاکزاد و... بررسی شده‌است. با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه300 نفر ازساکنان 18سال به بالا با بیش از ده سال سابقه سکونت در شهربندرعباس به روش نمونه­گیری هدفمند و خوشه­ای‌چندمرحله­ای انتخاب شدند. اطلاعات گردآوری­شده از طریق نرم­افزار SPSS و با بکارگیری روش­های آماری نظیر توزیع فراوانی، تحلیل­واریانس، همبستگی­پیرسون و رگرسیون توصیف و تحلیل شد. طبق یافته­های پژوهش میانگین احساس‌تعلق(27.85) درحد متوسط به بالا گزارش شده‌است، که عواملی همچون مدت­اقامت، تحصیلات و منطقه­مسکونی بر احساس­تعلق آزمودنی­ها اثرگذار بود. همچنین نتایج آزمون استنباطی نشان­داد که بین تعاملات­اجتماعی، امنیت­اجتماعی، خدمات­محله­ای، تعاون و همکاری محله­ای و مکان­های خاطره­ساز با احساس­تعلق شهروندان رابطه قوی و معناداری وجوددارد؛ بدین معنا که با کاهش یا افزایش هریک از پارامترهای فوق، میزان احساس تعلق شهروندان نیز به همان نسبت تغییر می­کند. نتایج آزمون­رگرسیون مبین این­است­که متغیرهای ذکرشده(37درصد) از احساس‌تعلق شهروندان را تبیین می‌کنند؛ که به ترتیب مکان‌های شاخص، تعاملات اجتماعی و همچنین امنیت اجتماعی بیشترین میزان تبیین‌کنندگی را داشتند.

کلیدواژه‌ها

احساس‌تعلق؛ تعاون و همکاری محله‌ای؛ مکان‌های خاطره‌ساز؛ امنیت اجتماعی؛ شهر بندرعباس

مراجع

- احمدلو، مجتبی؛ شربتیان، یعقوب. (1394). "بررسی مردم‌شناختی زمینه‌ها و شیوه‌های یاریگری در شهر زنجان؛ با تأکید بر دگریاری"، پایان نامه ارشد، رشته علوم اجتماعی گرایش مردم‌شناسی، دانشکده روان‌شناسی و علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

- احمدی، فرزانه؛ افشار، علی؛ آقالطیفی، آزاده. (1393). "عوامل تأثیرگذار بر حس تعلق در فرآیند بازآفرینی در بافت مسکونی اطراف حرم حضرت امام رضا (ع) در محله نوغان"، مجله هفت شهر، شماره 48-47، صص 84-70.

- الماسی، مسعود. (1395). "بررسی عوامل مرتبط با احساس امنیت اجتماعی زنان، مطالعه موردی: زنان ساکن مجتمع‌های مسکونی مهرشهر ایلام"، مطالعات اجتماعی-روانشناختی زنان، 14(1)، صص127-103.

- بزی، خدارحم. (1395). "اهمیت سنجی شاخص‌های حکم روایی خوب شهری از دیدگاه زنان، مطالعه موردی: شهر زابل"، پژوهش­نامهزنان،پژوهشگاهعلومانسانیومطالعاتفرهنگی، 7(1)، صص 72-51.

- بوزان، باری. (1378). مردم، دولت­ها و هراس، مترجم: پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشگاه مطالعات راهبردی.

- بیات، بهرام. (1396). "تبیین ارتباط میان فضای شهری و احساس امنیت اجتماعی"، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 6(2)، صص 350-329.

- بیدل، پری­ناز؛ محمودزاده، علی­اکبر. (1391). "بررسی میزان تعلق اجتماعی مردم به جامعه ایران و رابطة آن با اعتماد اجتماعی و فردگرایی؛ مطالعه موردی شهر مشهد"، مجله تحقیقات فرهنگی، 5(2)، صص63-31.

- پاکزاد، جهانشاه. (1391). امتیاز افکار درشهرسازی (از کمیت تا کیفیت)، تهران: آرمان­شهر.

- جیکوبز، جین. (1392). مرگ و زندگی شهرهایبزرگآمریکا، مترجم: حمیدرضاپارسی و آرزو افلاطونی، تهران: دانشگاه تهران.

- چلبی، مسعود. (1385). تحلیلاجتماعیدرفضایکنش، تهران:  نشر نی.

- حبیبی، داود؛ حبیبی، دیانا؛ کسالایی، افسانه؛ گرجی‌پور، فاطمه. (1397). "تبیین حس تعلق به مکان و هویت در فضاهای شهری با تاکید بر بازارهای سنتی"، فصلنامه معماری‌شناسی، 1(3)، صص 8-1.

- حبیبی، سیدمحسن؛ سیدبرنجی، سیده کهربا. (1395). "رابطه بین خاطره انگیزی و مشارکت اجتماعی در بازآفرینی هویت شهری، نمونه موردی: میدان شهرداری رشت"، فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 17، صص 342 - 329 .

- خطیبی، اعظم. (1396). "تبیین جامعه­شناختی تعاملات همسایگی و تأثیر آن بر احساس نشاط اجتماعی شهروندان در شهر همدان"، مطالعات جامعه­شناختی شهری، 7(22)، صص 134-107.

- ربیعی‌نژاد، تحسین؛ ارغان، عباس. (1396). "نقش سرامحله‌ها بر افزایش حس‌تعلق به محله، مطالعه موردی: ناحیه یک منطقه14 تهران"، اولین همایش بین‌المللی و سومین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی، دانشگاه تهران، صص 19-1.

- رزاقی، محمدعلی؛ نوابخش، مهرداد؛ انصاری، حمید. (1396). "ناهماهنگی­های بصری درسیمای شهر اهواز و تأثیرآن بر رفتار اجتماعی شهروندان"، مجله مطالعات علوم اجتماعی ایران، 14(52)، صص76-54.

- شالچی، سمیه؛ شجاعی، مرضیه؛ فرهنگی، حمیدرضا. (1395). "بازسازی شهری، تصویر تهران و تجربة بیگانگی"، مجله تحقیقات فرهنگی ایران، 9(1)، صص 32-1.

- صاحبی، علی؛ زالی­زاده، محسن؛ زالی­زاده، مسعود. (1394). "تئوری انتخاب: رویکردی در جهت مسئولیت­پذیری و تعهد اجتماعی"، مجله رویش روان­شناسی، 4(2).

- صادقی­فرشته، رویا؛ دانشگرمقدم، گلرخ؛ دژدار، امید. (1391). "بررسی رابطه طرح کالبدی در مجتمع­های مسکونی و حس­دلبستگی به مکان در بین ساکنین، مطالعه موردی: مجتمع­های مسکونی امام خمینی و امام رضا در همدان"، شماره 30، صص264-253.

- صفری، سحر؛ موسوی، سیدیعقوب.(1395). "رشدشهرگرایی و احساس‌تعلق محله‌ای"، برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، 1(3)، صص 62-32.

- علیمردانی، مسعود؛ مهدی­نژاد، جمال­الدین؛ افهمی، طلیعه. (1394). "رشد کیفی فضای شهری به منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی، نمونه موردی خیابان احمد آباد مشهد"، فصلنامه هنرهایکاربردی، شماره هفتم، صص14-5.

- غفاری، غلامرضا؛ نیازی، محسن. (1386)، جامعه­شناسیمشارکت، تهران: انتشارات نزدیک.

- قاسمی، اکرم؛ مشکینی، ابوالفضل؛ حمزه نژاد، مهدی. (1393). "ارزیابی حس تعلق به مکان ساکنان شهرهای جدید، مطالعۀ موردی: شهر جدید هشتگرد"، مجله فضایجغرافیایی، 14(48)،  صص56-41.

- لطفی‌کزج، ذولفقار. (1395). "بررسی میزان حس‌تعلق مکان در روستاهای ادغام‌شده درشهر، مطالعه موردی: گلمغان اردبیل"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گرایش برنامه‌ریزی مسکن، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه اردبیل.

- مبارکی، محمد؛ صلاحی، سمیه. (1392). "کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی"، وزارت علوم، شماره 50، صص 275-316.  

- معصومی، مسیح‌الله؛ میرخطیب، اسماء. (1396). "بررسی تأثیرطراحی فضاهای باز مجتمع‌های مسکونی در ایجاد حس دلبستگی به مکان، موردمطالعه: مجتمع مسکونی ششصد دستگاه درشهر مشهد"، مجله تحقیقات جغرافیایی، 32(3)، صص 73-52.

- منصورماهانی، سوگل. (1394)."تأثیر تعاملات اجتماعی بر معماری و فضای عمومی شهری"، همایش: سازمان‌ها و مراکز غیردولتی، حامی موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی، سال اول.

- نقدی، اسدالله؛ وحدت، سلمان؛ سجادزاده، حسن .(1395). "نقش سرمایه‌های اجتماعی در دلبستگی به مکان در محلات سنتی، نمونه موردی: محلات شهرهمدان"، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 6(18)، صص 52-23.

- Acedo, Albert; Painho, Marco; Casteleyn, Sven. (2017). “Place and city: Operationalizing sense of place and social capital in the urban context”, WILEY Transactions in GIS, No 21, p.p 503-530.

- McMillan W. David; Chavis, M. David. (1986). “Sense of Community: A Definition and Theory”, Community Psychology, Vol 14, pp 6-23.

- Rollero, Chiara; De Piccoli, Norma. (2010). “Place attachment, identification and environment perception: An empirical study”, Journal of Environmental Psychology, No 30, p.p 198-205.

- Trentelman, C. K. (2009) “Place Attachment and Community Attachment: A Primer Ground Ed in the Lived Experience of a Community Sociologist,” Society and Natural Resources: An International Journal, 22(3): 191-210.

- Williams, D.R., Vaske, J.J. (2003), “The Measurement of Place Attachment Validity and Generalizability of a Psychometric Approach”, Forest Science, 49(6), p.p 830-840.