تطبیق منظومه «لیلی و مجنون» و نمایشنامه «سیرانو دوبرژراک» از منظر بیش‌متنیت ژرار ژنت

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، زمستان 1399، صفحه 53-77  

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

رقیه صدرایی¹؛ آزاده ابراهیمی پور²

¹استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

بینامتنیت اصطلاحی رایج در نظریه‌های ادبی و زبان‌شناسی است که بیش‌تر در آرای ساختارگرایان و پساساختارگرایان دیده می‌شود. در این مقاله کوشیده‌ایم ضمن نیم‌نگاهی به دیدگا‌ه‌های مختلف نظریه‌پردازان بینامتنیت، به تشریح و توضیح ترامتنیت ژنتی بپردازیم و پس از آن با بکارگیری بخش بیش‌متنیت این دیدگاه، مشابهت‌های داستانی منظومه «لیلی و مجنون» و نمایشنامه «سیرانو دوبرژراک» را ارائه دهیم. بینامتنیت مبتنی بر این اندیشه است که متن نظامی بسنده و مستقل نیست، بلکه پیوندی دوسویه و تنگاتنگ با سایر متون دارد. از بررسی رابطه بیش‌متنی ژنتی منظومه «لیلی و مجنون» و نمایشنامه «سیرانو دوبرژراک» بر اساس بینامتنیت احتمالی، همسانی‌های داستانی به دست می‌آید که در نوع خود خواندنی است. روش جمع آوری داده‌ها به شکل کتابخانه‌ای و فیش برداری است و نتیجه بدست آمده از پژوهش امکان کارهای بینامتنی بین آثار ادبی و تألیفات غربی را فراهم می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

پیش‌متنیت؛ ریفاتر؛ بینامتنیت؛ لیلی و مجنون؛ سیرانو دوبرژراک

مراجع

احمدی، بابک. 1370ش، ساختار و تأویل متن(نشانه‌شناسی و ساختارگرایی)، تهران: مرکز

اصفهانی، ابوالفرج. 1368ش، الأغانی، ترجمه، تلخیص و شرح از محمدحسین مشایخ فریدنی، ج1، تهران: علمی فرهنگی.

آلن، گراهام. 1380ش، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: مرکز.

بروکلمان، کارل. بی تا، تاریخ الأدب العربی، ترجمه به عربی از دکتر عبدالحلیم نجار، الجزء الأول، مصر: دار المعارف.

روستان، ادمون. 1385ش، سیرانو دوبرژراک(نمایشنامه‌ای در پنج پرده)، ترجمه فرزام پروا، تهران: قطره.

زرین کوب، عبدالحسین. 1372ش، پیر گنجه در جست‌وجوی ناکجاآباد، تهران: سخن.

زرین کوب، عبدالحسین. 1384ش، با کاروان حله(مجموعه نقد ادبی)، چ4، تهران: علمی.

ستاری، جلال. 1385ش، حالات عشق مجنون، چ2، تهران: توس.

ستودیان، مهدی و مهدی ناصح. 1383ش، «عشق عذری و شعر عذری با نگاهی به لیلی و مجنون نظامی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش 144، صص99- 116.

سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر. 1368ش، سیمای دو زن، چ3، تهران: نشر نو.

دو سوسور، فردینان. 1389ش، دوره زبانشناسی عمومی، ترجمه کوروش صفوی، چ3، تهران: هرمس.

سیدحسینی، رضا(سرپرستی). 1381ش، فرهنگ آثار(معرفی آثار مکتوب ملل جهان از آغاز تا امروز)، ج4، تهران: سروش.

عشق‌پور، مجتبی. 1361ش، تحقیق در مثنوی لیلی و مجنون نظامی، تهران: دهخدا.

غلامحسین‌زاده، غریب و نگار غلامپور. 1387ش، میخاییل باختین؛ زندگی، اندیشه و مفاهیم بنیادین، تهران: روزگار.

فروخ، عمر. 1992م، تاریخ الأدب العربی، الجزء الاول، الطبعة السادسة، بیروت: دار الملایین.

فروست، لیلیان. 1387ش، رمانتیسم، ترجمه مسعود جعفری، تهران: مرکز.

قیس بن ملوح. 1992م، دیوان مجنون لیلی، شرح یوسف وفات، بیروت: دار الکتاب العربی.

مکاریک، ایرنا ریما. 1388ش، دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چ3، تهران: آگه.

میرصادقی، جمال. 1380ش، عناصر داستان، چ4، تهران: سخن.

نامورمطلق، بهمن. 1386ش، «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، ش6، صص 83-98.

میرصادقی، جمال. 1390ش، درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.

نسفی، عزیزالدین. 1388ش، الإنسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، چ8، تهران: طهوری.

نظامی، الیاسبن یوسف. 1385ش، لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: زوار.

نفیسی، سعید. 1314ش، «نظامی در اروپا»، مجله مهر، س3، ش4، صص 325- 329.

سعید کریمی قره‌بابا، ناهید جوان بی‌پروا و حسن حیدرزاده سردرود. پاییز 1397ش، «تطبیق نوع رفتار با بردگان در خمسه نظامی و رمان «کلبه عمو تُم»»، مطالعات ادبیات تطبیقی، دوره 12، شماره 47، صص 131-152.