بررسی تطبیقی شیوه‌های تعذیب و شکنجه در شاهنامه، ایلیاد و رامایانا

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، دی 1399، صفحه 269-289   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مریم محمّدزاده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

چکیده

نوشتار حاضر با در نظر گرفتن این نکته که یکی از بهترین روش­های تبیین هر مسأله‌ای مقایسه آن با نمونه­ای هم­شأن و هم­جنس است، بر اساس مکتب آمریکایی در مطالعات ادبیات تطبیقی و با روش توصیفی- تحلیلی، شیوه­های تعذیب و شکنجه را در حماسه­های سترگ «شاهنامه»، «ایلیاد» و «رامایانا» مورد کاوش قرار داده تا ضمن بررسی چگونگی رویکرد سه اقلیم حماسه­ساز جهان نسبت به این مقوله، به این پرسش پاسخ دهد که شکنجه اساساً برای چه مقاصد و انگیزه­هایی به کار می­رفته است؟ یافته‌ها نشان می­دهد، اغلب شکنجه­ها در غیاب نظام قضایی منسجم به عنوان روشی در مجازات، به قصد انتقام­گیری و با انگیزه نابودی مخالف، صورت می­گرفته است. پاره‌ای از شیوه­های شکنجه در این سه اثر، مشابه یا نزدیک به هم بوده؛ امّا در برخی موارد، شکنجه به جغرافیای خاصّی محدود بوده است. «شاهنامه»، بیش­ترین و «رامایانا»، کم­ترین بسامد شکنجه را به خود اختصاص داده­اند. وحشتناک­ترین و بی‌رحمانه­ترین شکنجه­ها از قبیل به سیخ کشیدن، سوراخ کردن شانه، شکم دریدن، بر خام دوختن، سوراخ کردن بینی، پی و پوست کندن و زنده به گور کردن، تنها در «شاهنامه» فردوسی بازتاب داشته است.

کلیدواژه‌ها

ایلیاد؛ حماسه؛ رامایانا؛ شاهنامه؛ شکنجه

مراجع

اسلامی ندوشن، محمّدعلی. 1378ش، ایران و یونان در بستر باستان، چاپ دوّم، بی­جا: انتشار.

اسلامی ندوشن، محمّدعلی. 1395ش، جام جهان­بین، تهران: قطره.

انوری، حسن. 1381ش، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.

بلعمی، محمد. 1337ش، تاریخ طبری، به اهتمام محمد جواد مشکور، تهران: خیّام.

بهار، مهرداد. 1380ش، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.

جمالی، کامران. 1368ش، فردوسی و هومر، تهران: اسپرک.

خلیلی، مهیار. 1381ش، تاریخ شکنجه(تاریخ کُشتار و آزار در ایران)، چاپ دوم، تهران: قصیده سرا.

دهخدا، علی اکبر. 1339ش، لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.

زرّین­کوب، عبدالحسین. 1389ش، نامور نامه، تهران: سخن.

سرّامی، قدمعلی. 1378ش، از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

شمیسا، سیروس. 1377ش، فرهنگ اشارات ادبیّات فارسی، تهران: فردوسی.

الفاروقی، حارث سلیمان. 1410ق، المعجم القانونی، چاپ دوّم، بیروت: مکتبه لبنان.

فردوسی، ابوالقاسم، 1387، شاهنامه، به کوشش دکتر سعید­حمیدیان، تهران: قطره.

فوکو، میشل. 1378ش، مراقبت و تنبیه(تولّد زندان)، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.

کریستین­سن، آرتور. 1351ش، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نگاه.

مشکور، جواد. 1347ش، ایران عهد باستان در تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از اسلام، تهران: امیرکبیر.

مظفری، نسرین. 1389ش، نقد تطبیقی جایگاه انسان در شاهنامه و مهابهاراتا، تهران: شلاک.

وال­میکی، تلسی­داس. 1379ش، رامایانا، ترجمه امر سنکهه و امر پرکاش، چاپ اوّل، تهران: الست فردا.

هرودوت. 1341ش، تاریخ هرودوت، 5 جلد، ترجمه هادی هدایتی، تهران: دانشگاه تهران.

هومر. 1372ش، ایلیاد، ترجمه سعید نفیسی، تهران: علمی و فرهنگی.

کتب انگلیسی

Hawkins, joyc,­1989,The  oxford  reference  dictionary, published  by­ oxford  university

 

مقالات

ادهم، نیما. 1392ش، «بررسی تطبیقی اهریمنان خشکی در شاهنامه فردوسی و حماسه رامایانا»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی، س9، ش32، صص38-11.

پاک­رو، فاطمه. 1391ش، «نقد تطبیقی اسطوره آفرینش در شاهنامه فردوسی و مهابهاراتای هندی»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی، س8، ش27، صص15-1.

دارمستتر، جیمز. 1354ش، «وجوه مشترک مهابهاراتا و شاهنامه»، ترجمه جلال ستّاری، هنر و مردم، س32، صص33-17.

دزفولیان، کاظم. 1380ش، «پاره­ای از مشترکات حماسه­های ملی»، نامه پارسی، س7، ش1، صص 50-42.

صادقی تحصیلی، طاهره و سیّده اکرم زاهدی. 1392ش، «مقایسه جایگاه مادر در شاهنامه و رامایانا»، ادبیّات تطبیقی کرمان، دوره 5، شماره 9، صص 112-95.

عباسی، حجت و حسینعلی قبادی. 1389ش، «مقایسه جایگاه زن در شاهنامه فردوسی با ایلیاد و اودیسه هومر»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی، س6، ش19، صص 19-1.

غلامپور دهکی، سکینه و علی­محمّد پشت­دار. 1394ش، «کارکردهای پیشگویی در حماسه­های بزرگ(شاهنامه، ایلیاد و اودیسه)»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی، س11، ش41، صص81-251.

قبادی، حسینعلی و سعید بزرگ بیگدلی و حجت عباسی. 1389ش، «بررسیو مقایسه سبک حماسه‌سرایی ایلیاد و شاهنامه از منظر تعهد ادبی»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی، س6، ش18، صص 24-1.