بررسی تطبیقی ساختار موسیقایی شعر کودک عربی و فارسی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، دی 1399، صفحه 511-537   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

جواد گرجامی¹؛ عادل آزاددل²؛ مریم سلیمی³

¹دانشیار دانشگاه محقق اردبیلی

²استادیار دانشگاه محقق اردبیلی

³دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته ادبیات عربی

چکیده

امروزه ادبیات و شعر کودک و جایگاه آن در مجموعه موضوعات ادبی، توجه بسیاری از ادیبان و اهل فن در این حوزه را به خود جلب نموده است. ایجاد لذت از نثر یا نظم، مقدمه ایجاد ارتباط شاعر یا نویسنده با کودک است. در این میان، شعر به دلیل ساختار موسیقایی و آهنگین بودن و ایجاد لذت شنیداری، برای کودکان دارای جذابیتی وافر است. شعر کودک با بهره مندی از زبان، ساختار، وزن و درون مایه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و همانند انواع دیگر ادبی دارای مؤلفه‌های ساختاری مشخصی است که آن را از شعر بزرگسال متمایز ساخته است. در این مقاله، به منظور مقایسه کیفی، ضمن تحلیل مهم‌ترین مؤلفه‌های آن، جایگاه موسیقیِ شعر کودک در راستای شکل‌گیری زبان شعر کودکانه مورد تبیین قرار گرفته است. یافته­ها نشان می­دهد، ساختار موسیقایی شعر کودک به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم زبانی، به واسطه حضور عینی و ملموس خود نقش زیادی در انتقال محتوای شعری به مخاطب کودک داشته و این امر در نهایت می‌تواند عامل پیوندی میان کودک و متن شعری باشد. 

کلیدواژه‌ها

شعر کودک؛ موسیقی؛ زبان؛ تکرار؛ وزن؛ قافیه

مراجع

احمدی، بابک. 1372ش، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

ایمن، لیلی، توران خمارلو و مهدخت دولت آبادی. 1354ش، گذری در ادبیات کودکان، تهران: چاپخانه کیهانک.

باقری، مهری. 1384س، قهرمان زبان شناسی، تهران: قطره.

پولادی، کمال. 1387ش، بنیادهای ادبیات کودک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

چامسکی، نوآم. 1362ش، ساخت‌های نحوی، ترجمه احمد سمیعی، چ اول، تهران: خوارزمی

حجازی، بنفشه. 1377ش، ادبیات کودکان و نوجوانان، ویژگی‌ها و جنبه‌ها، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

خسرونژاد، مرتضی. 1389ش، دیگر خوانی‌های ناگزیر: رویکردهای نقد و نظریه ادبیات کودک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

رحمان­دوست، مصطفی. 1368ش، صد دانه یاقوت، تهران: محراب قلم.

رحمان­دوست، مصطفی. 1384ش، پرنده گفت: به به، چاپ اول، تهران: محراب قلم، کتاب­های مهتاب.

رستگار فسایی، منصور. 1380ش، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.

زمانیان، صدر الدین. 1377ش، بررسی اوزان شعر فارسی(عروض و قافیه)، تهران: انتشارات فکر روز.

سعیدی، سهراب. 1390ش، دنیای ادبیات کودک و نوجوان، تهران: دار التفسیر.

سلاجقه، پروین. 1387ش، از این باغ شرقی(نظریه­های نقد شعر کودک و نوجوان)، چاپ دوم، تهران: کانون پژوهشی فکری کودکان و نوجوانان.

سهراب(مافی)، معصومه. 1372ش، 17مقاله درباره ادبیات کودکان، چاپ اول، تهران: شورای کتاب کودک.

شعبان­نژاد، افسانه. 1379ش، بادبادک و کلاغه، مشهد: شرکت به نشر.

شعبان­نژاد، افسانه. 1383ش، آی زنگوله آی زنگوله، چاپ سوم، مشهد: شرکت به نشر کتاب­های پروانه.

شعبانی، اسدالله و گروه شاعران خانه شعر کودک. 1388ش، ترانه‌های بابایی، ویرایش: مینو کریم‌زاده، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

شعبانی، اسدالله. 1388ش، خدا خدای مهربان، چاپ سوم، مشهد: به نشر- انتشارات آستان قدس رضوی، کتاب­های پروانه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1376ش، موسیقی شعر، چاپ پنجم، تهران: انتشارات نقش جهان.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1386ش، آیینه‌ای برابر صدها، تهران: آگاه.

صفدی، بیان. 1977م، شعر الأطفال فی الوطن العربی، بی­جا: بی نا.

العاکوب، عیسی علی. 1423ق، العاطفة والإبداع الشعری، الطبعة الاولی، القاهرة: دار الفکر.

علی پور، منوچهر. 1379ش، پژوهشی در شعر کودک، چاپ اول، تهران: انتشارات تیرگان.

غفاری، سعید. 1379ش، گامی در ادبیات کودکان و نوجوانان، چاپ اول، تهران: انتشارات دبیزش.

فرخزاد، فروغ. 1376ش، دیوان اشعار، چاپ پنجم، تهران: انتشارات مروارید.

قاسم نیا، شکوه، اسدالله شعبانی، حسین احمدی، افشین علا و جعفر ابراهیمی. 1386ش، شعرهای شیرین برای بچه­ها، مجموعه20جلدی، تهران: قدیانی.

قلی زاده، حیدر. 1383ش، نقش ساختار دستوری در ترجمه قرآن کریم، دانشگاه تربیت معلم آذربایجان.

کشاورز، ناصر. 1376ش، از برگ گل بهتر، چاپ اول، تهران: سروش و انتشارات صدرا

کوثری هنرمند، مریم. 1393ش، حسنی بی دندون، تهران: انتشارات اردیبهشت.

کیانوش محمود. 1352ش، شعر کودک در ایران، تهران: انتشارات نگاه.

کیلانی، کامل. بی­تا، دیوان کامل کیلانی للأطفال، موقع صفحات:

www.safahat.org

گلچین گیلانی میر فخرایی، مجدالدین. 1389ش، مجموعه اشعار، گردآوری و تدوین کامیار عابدی، چاپ اول، تهران: فرهنگ ایلیا.

محسنی، احمد و محمد کاظم مزینانی. 1387ش، اتل متل ترانه، شعرهای کودکانه، تهران: افق.

محسنی، احمد. 1382ش، ردیف و موسیقی شعر، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

ناظمی، یحیی. 1385ش، ادبیات کودکان، رویکردی بر قصه گویی و نمایش خلاق، تهران: چاپار.

وحیدیان کامیار، تقی. 1374ش، فرهنگ نام آوایی فارسی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

یمینی شریف، عباس. 1373ش، نیم قرن در باغ شعر کودکان، تهران: انتشارات روش نو.

یوشیج، نیما. 1373ش، مجموعه اشعار، تدوین سیروس طاهباز، چاپ سوم، تهران: انتشارات نگاه.

 

مقالات

آذرمکان، حشمت الله. 1393ش، «وزن شعر کودک: عروضی؟ هجایی؟ یا تکیه­ای- هجایی؟»، ویژه نامه زبان و گویش ادب پژوهشی، شماره سی­ام.

آقاحسینی، حسین و زینب زارع. 1390ش، «تحلیل زیباشناختی ساختار زبان شعر احمد عزیزی بر اساس «کفش‌های مکاشفه»»، مجله پژوهش‌های زبان شناسی، سال سوم، شماره دوم.

جلالی، مریم. 1390ش، «آهنگ تکرار در شعر کودک فارسی و عربی»، کتاب ماه کودک و نوجوان، 171.

جمالی، شهروز. 1383ش، «تکرار، اساس موسیقی در شعر»، کیهان ورزشی، شماره 216.

حسام­پور، سعید و مهسا مؤمن نسب. 1392ش، «عناصر شعری در آثار رحماندوست(مطالعه موردی بررسی مجموعه­های چشمه نور و صددانه یاقوت)»، پژوهش­های نقد ادبی و سبک شناسی(علمی- پژوهشی).

حق­شناس لاری، علی محمد و دیگران. 1388ش، «شعر کودکانه و پیدایش زیبایی شناسی کلامی در کودکان»، فصلنامه پژوهش­های ادبی، سال 6.

رجب­زاده، شهرام. 1374ش، «درآمدی بر شناخت فضاهای کودکانه در شعر فارسی»، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 2، صص 21-6.

العیسی، سلیمان. 2005م، «دیوان الأطفال»، مجلة کتاب فی جریدة، عدد84.

گرجامی،جواد و عادل آزاددل و علی علیزاده. 1394ش، «بررسی تطبیقی شعر کودک در زبان فارسی و عربی».