عقل و عشق از دیدگاه مولانا و حافظ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، دی 1399، صفحه 551-580   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

ریحانه کمانه

دانشجوی دکتری، فلسفه تعلیم و تربیت،دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان(خوراسگان)

چکیده

عشق در خلق شاهکارهای ادبی نقش بسزایی داشته و خود نیز در این آثار جلوه‌های گوناگونی یافته است. مقاله حاضر به بررسی نظریه مولوی و حافظ درباره عقل و عشق است. طنازی شنیدنی و خاطر نوازی مکرر که ذائقه فرد را شیرین می‌کند. در این مقاله به شیوه تطبیقی، عشق در غزلیات دو شاعر بررسی و بر مبنای گزینش برخی غزلیات آنان، ابیات حاوی نظرات مشترک و متفاوت بیان شده است. اگرچه می‌توان گفت عشق زمینی و آسمانی دو رنگ اصلی عشق هستند و عشق به قدمت عمر و گستردگی‌اش، وسیع و مبهم است اما تطبیق عقاید بزرگان ادبیات همچون مولانا و حافظ درباره عشق می‌تواند در روشنگری پیچیدگی‌های این موضوع جهانشمول مؤثر باشد. همچنین با بررسی دیدگاه آنان علت شهرت هر یک در گونه‌ای از غزل عاشقانه مشخص خواهد شد. بحث عقل و عشق از مباحث بسیار مهم و کلیدی شعر مولانا و حافظ است. لذا در این نوشتار به بحث و تفحص در خصوص عقل و عشق در این دو اثر پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

عقل؛ عشق؛ عقل جزئی؛ مولانا؛ حافظ

مراجع

استعلامی، محمد. 1369ش، شرح مثنوی، تهران: انتشارات زوار.

امینی، عبدالحسین. 1390ش، الغدیر،ترجمه محمدتقی واحدی، جلد 2، چاپ پنجم، تهران: بنیاد بعثت.

آیینه‌وند، صادق. 1359ش، ادبیات انقلاب در شیعه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

بشّار بن برد. 1991م، دیوان، تصحیح مهدی محمّد شمس الدّین، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیّة.

جعفری، محمد تقی. 1363ش، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، جلد 1و7و10و15، تهران: انتشارات اسلامی.

جعفری، محمد تقی. 1374ش، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران: انتشارات دفتر فرهنگ و اندیشه اسلامی.

ریاحی. پری. 1384ش، عقل از دیدگاه مولانا، تهران: مؤسسه پژوهش حکمت و فلسفه ایران.

زمانی، کریم. 1378ش، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر چهارم، چاپ سوم، تهران: اطلاعات.

زمانی، کریم. 1381ش، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر پنجم، تهران: اطلاعات.

زمانی، کریم. 1383ش، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر اول، چاپ چهارم، تهران: اطلاعات.

زمانی، کریم. 1385ش، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر سوم، تهران: اطلاعات.

زمانی، کریم. 1386ش، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر دوم، تهران: اطلاعات.

سروش، عبدالکریم. 1379ش، قمار عاشقانه، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1371ش، شرح مثنوی شریف، تهران: انتشارات زوار.

نیکلسون، رینولد. 1374ش، شرح مثنوی معنوی مولوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 

همایی، جلال الدین. 1354ش، مولوی نامه، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.

همایی، جلال الدین. 1385ش، مولوی نامه، چاپ دهم، تهران: نشر هما.

 

مقالات

ابراهیمیان، سید حسن. 1378ش، «اتحاد طریقه معرفت عرفانی و معرفت عقلانی از دیدگاه مولوی و حافظ»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.

حیدرپور، مسیح و عبدالرضا باقی. 1391ش، «ارتباط عقل و ایمان در مثنوی»، فصلنامه درّ دری (ادبیات غنایی، عرفانی)، دانشگاه آزاد نجف آباد، شماره سوم، تابستان.

ماحوزی، رضا. «عقل جزئی و کلی در اندیشه مولانا»، مجله همایش بین المللی اندیشه‌های جهانی مولانا.

نوری، ابراهیم. 1395ش، «سنجش و سازش عقل، نقل و عشق در هرم معرفتی مولانا»، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 26.