ارث متوارثین فوت‌شده همزمان در حوادث مشابه هدم

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 16، شماره 61، آذر 1399، صفحه 183-198   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.678163

نویسندگان

سام محمدی¹؛ محسن جعفری بهزاد کلایی^{* 2}؛ محسن واثقی²

¹دانشیار گروه حقوق‌خصوصی، دانشگاه ‌مازندران، بابلسر، ایران

²استادیار گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، ایران

چکیده

در ماده 873 ق.م. مسأله ارث در خصوص اشخاصی که وارث یکدیگر می‌باشند اما زمان مرگشان معلوم نبوده و تقدم فوت یکی از آنها مشخص نباشد، بیان گردید‌ه‌ است. ماده مذکور دو استثناء را مطرح نموده و سایرین را که مشمول وضع فوق باشند، از ارث محروم دانسته‌است؛ استثنای اول مربوط است به موردی‌که فوتشان نتیجه غرق باشد و استثنای دوم در صورت فوت ناشی از هدم. استثناهای مزبور که بر صدر ماده وارد شده‌است، مقتبس از فقه امامیه می‌باشد. تعارض ظاهری در صدر و ذیل ماده فوق، در آرای قضایی و نیز نظرات علمای حقوق اثرگذار بوده‌است. در این مقاله با بررسی مبانی دو حکم عدم توارث و توارث در استثنائات مقرر در این ماده و همچنین دیدگاه‌های موجود در خصوص تفسیر محدود یا گسترده آن، امکان توارث در حوادث مشابه هدم که شایع‌تر است، بررسی گردیده و در نهایت با رعایت چارچوب ماده 873 ق.م. و نیز مقتضیات زمان و در جهت حل مشکلات اجتماعی و لحاظ عرف، قائل به‌امکان گسترش مصادیق در محدوده مفهوم هدم شدیم.

کلیدواژه‌ها

ارث؛ توارث؛ هدم؛ تقدم و تأخّر فوت

مراجع

1. ابن‌نجیم، زین الدین بن ابراهیم، (بی‌تا)، البحر الرائق فی شرح کنز الدقائق، جلد 8، دارالمعرفه، بیروت، چاپ دوم.
2. اراکی، محمد علی، (1375)، اصول الفقه، جلد2، موسسه فرهنگی سبا، تهران.
3. امامی، سیدحسن، (1386)، حقوقی مدنی، جلد3، انتشارات اسلامیه، تهران.
4. پرسمان فقهی قضایی، (1389)، پاسخ‌های تحقیقی به پرسش‌های حقوقی محاکم، جلد 1، مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا، قم.
5. جبعی‌العاملی،زین‌العابدین علیبن احمد(شهید‌ثانی)، (بی‌تا)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه(شرح لمعه)، جلد 8، دارالاحیاء التراث الاسلامیه، بیروت، چاپ دوم.
6. جبعی‌العاملی، زین‌العابدین علی بن احمد(شهید‌ثانی)، (1413)، مسالک الافهام، جلد 13، موسسه المعارف الاسلامیه، قم، چاپ اول.
7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1384)، ارث، جلد1، گنج دانش، تهران، چاپ پنجم.
8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1387)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ سوم.
9. حر‌العاملی، الشیخ محمد بن الحسن، (بی‌تا)، وسائل الشیعه الی تحصیل اسانید الشریعه، جلد17، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
10. حسینی العاملی، السید محمد جواد، (بی‌تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد7، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.
11. حلبی، ابوالصلاح، (1403)، الکافی فی الفقه، کتابخانه عمومی امیرالمومنین(ع)، اصفهان، چاپ اول.
12. حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی)، (1420)، تحریرالاحکام، جلد5، موسسه امام صادق (ع)، قم، چاپ اول.
13. حلی، محمد‌بن حسن، (فخرالمحققین)، (1387)، ایضاح الفوائد، جلد4، موسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
14. حلی، یحیی بن سعید، (1405)، الجامع للشرایع، موسسه سیدالشهداء-العلمیه، قم، چاپ اول.
15. خدابخشی، عبداله،(1390)، بررسی فقهی حقوقی بخشی از احکام ارث در حوادث رانندگی، فقه اهل بیت، شماره 68، صص131-73.
16. خسروی‌نیا، بابک،(1385)، تحلیل و نقد ماده 873 قانون مدنی، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره 19، صص104-97.
17. خویی، سید ابوالقاسم، (1410)، منهاج‌الصالحین، نشر مدینه العلم، قم، چاپ بیست و هشتم.
18. دسوقی، محمد شمس الدین، (بی‌تا)، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، جلد4، دارالفکر.
19. سیستانی، سید علی، (1416)، منهاج الصالحین، مکتب آیت الله العظمی السیستانی، قم، چاپ اول.
20. شربینی، محمد، (1352)، المغنی النتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، جلد3، مطبعه مصطفی البابی الحلبی، مصر.
21. شهیدی، مهدی،(1387)، ارث، انتشارات مجد، تهران، چاپ هفتم.
22. طباطبایی، سید علی(صاحب ریاض)، (1404)، ریاض المسائل، جلد7، موسسه آل البیت، قم.
23. طوسی، شیخ محمد بن حسن، (1402)، النهایه ونکتها، دفتر نشر اسلامی، قم.
24. عاملی، محمد‌بن مکی، (شهید اول)، (1417)، الدروس، جلد2، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
25. عرب‌خزائلی، عباس، عسکری، علیرضا واحمد مرادخانی، (1396)، کاربرد استصحاب در قوانین مدنی به تفکیک نوع آن، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره 50، صص160-147.
26. عدل، مصطفی، (بی‌تا)، حقوق مدنی، تهران، چاپ چهارم.
27. غزال، الشیخ حسین یوسف، (1424)، المیراث علی المذاهب الاربعه، دارالفکر.
28. فاضل لنکرانی، محمد، (1422)، الاحکام الواضحه، مرکز فقه ائمه الاطهار علیهم السلام، قم.
29. کاتوزیان، ناصر، (1385)، دوره مقدماتی حقوق مدنی، درس‌هایی از شفعه وصیت ارث، نشر میزان، تهران، چاپ هفتم.
30. کلینی، محمد بن یعقوب، (1362)، کافی، ج 7، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
31. گلپایگانی، سید محمدرضا، (1372)، مجمع المسائل، دارالقرآن الکریم، قم، چاپ چهارم.
32. گنجینه استفتائات قضایی (نرم افزار)، موسسه آموزشی و پژوهشی قضا، قم.
33. لطفی، اسدالله، (1394)، استثنائات اصل تأخر حادث در باب ارث غرق‌شدگان و زیر آواررفتگان (نقد و بررسی رأی دادگاه)، دانش حقوق مدنی، شماره7، صص 12-1.
34. مصلحی عراقی، علی حسین،(1386)، حقوق ارث، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم.
35. معین، محمد، (1371)، فرهنگ فارسی، امیر کبیر، تهران.
36. مغنیه، محمد جواد، (1379)، الفقه علی المذاهب الخمسه (احوال شخصیه)، ترجمه حمید مسجد‌سرایی و مصطفی جباری، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ اول.
37. مقدس‌اردبیلی، احمد ‌بن‌ علی، (1414)، مجمع الفائده و البرهان، جلد11، موسسه النشر الاسلامی.
38. محامد، علی، میراث غرق شدگان و زیرآوار ماندگان، (1384)، فصلنامه مطالعات اسلامی دانشکده الهیات مشهد، شماره 69، صص180-155.
39. موسوی الخمینی، روح الله (امام)، (1376)، تحریر الوسیله، جلد2، دارالعلم، قم، چاپ ششم.
40. نجفی، شیخ محمد حسن(صاحب جواهر)، (بی‌تا)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام،جلد 39، نجف و قم و تهران در43جلد، چاپ سربی.
41. وحید خراسانی، حسین، (1428)، منهاج الصالحین، مدرسه امام باقر(ع)، قم، چاپ پنجم.