طرح جاده ابریشم جدید و رویکرد انرژی‌محور چین در آسیای میانه و روسیه

فصلنامه مطالعات روابط بین الملل

دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 51، آذر 1399، صفحه 167-195   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سعید میرترابی¹؛ هادی ترکی^{* 2}

¹استادیار روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

چین به عنوان بزرگترین قدرت نوظهور اقتصادی در جهان، چند دهه رشد پرشتاب اقتصادی را تجربه کرده و امروز برای استمرار بخشیدن به روند خیزش خود به عنوان قدرتی جهانی، به شدت به امنیت بخشی به منابع عرضه انرژی وارداتی، وابسته است. در همین راستا، چین در سال 2013، ابتکاری بین‌المللی را با عنوان «یک کمربند، یک راه» مطرح کرد که یکی از شاخه‌های اصلی آن با عنوان «کمربند اقتصادی راه ابریشم» از آسیای مرکزی عبور می‌کند و یاد آور راهی باستانی است که به مدت چند قرن، پیوندهای تجاری و فرهنگی چین را با جهان بیرون برقرار می‌کرد. هدف از این پژوهش، برجسته کردن تلاش‌های پکن در مقابله با تنگناهای مرتبط با تأمین انرژی از طریق پیشبرد ابتکار احیای جاده ابریشم در منطقه آسیای مرکزی روسیه است. مقاله بر مبنای رویکرد نئومرکانتیلیستی و بهره‌گیری از روش توصیفی- تبیینی نشان می‌دهد که دولت چین تلاش دارد از طریق پیشبرد ابتکار کمربند اقتصادی راه ابریشم، مهمترین اهداف امنیت عرضه انرژی یعنی قابلیت دسترسی و قابلیت پرداخت انرژی وارداتی خود را بهبود بخشد. یافته مقاله این است که موفقیت پکن در پیشبرد این ابتکار می‌تواند ضمن مشروعیت بخشی به حضور قدرتمند و دوباره چین در اوراسیا، فرصت‌های سوآور اقتصادی و تجاری را برای کشورهای شریک رقم بزند.

کلیدواژه‌ها

چین؛ روسیه؛ آسیای مرکزی؛ جاده ابریشم؛ انرژی

مراجع

• امیراحمدیان، بهرام و صالحی دولت‌آباد، روح‌اله (1395). «ابتکار جاده ابریشم جدید چین(اهداف، موانع، چالش‌ها)»، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، سال نهم، شماره
• آجیلی، هادی، و بهادرخانی، محمدرضا (1393). «اقتصاد سیاسی خطوط لوله انرژی در آسیای مرکزی و قفقاز»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، شماره 10.
• آجیلی، هادی؛ سلامی زواره، مهدی و فلاحی بَرزُکی، مهرداد (1396). «امنیت انرژی چین در راستای طرح یک کمبرند – یک جاده»، تحقیقات سیاسی بین المللی، دوره9، شماره33، صص 94-63.
• بالام، دیوید و وست، مایکل (1392). درآمدی بر اقتصاد سیاسی بین‌الملل، ترجمه احمد ساعی و عبدالمجید سیفی، تهران: نشر قومس.
• بصیری، محمد علی؛ موسوی، سید حسام الدین و رعیتی نژاد، محمد علی (1391). «خیزش نظامی چین و چالش‌های پیش روی هژمونی آمریکا»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‎المللی، دوره 4، شماره 11، صص 218-189.
• بی‌نا (12 تیر 1398). «منافع آسیای مرکزی از کریدور چین – پاکستان»، تاریخ دسترسی: 26مرداد 1398، آدرس سایت: http://www.ca-irnews.com/fa-ir/
• بی‌نا (۱۳ مرداد ۱۳۹۸). «آسیای میانه گاز 500 میلیون نفر از جمعیت چین را تامین کر»د، تاریخ دسترسی: 24 مرداد 1398. آدرس سایت: irna.ir/news/83423814/.
• بی‌نا (1395) تأملی بر سیاست خارجی اقتصادمحور چین در آغاز سده بیست ویکم، معاونت پژوهش‌های سیاسی حقوقی مجلس شورای اسلامی، تهیه و تدوین روح الله طالبی آرانی.
• بی‌نا (1خرداد 1393). «انرژی چین را به سمت غرب آسیا سوق می‌دهد»، تاریخ دسترسی: 14 مرداد 1398، آدرس سایت: https://www.islamtimes.org/fa/fori_news/385026/F
• تیشه‌یار، ماندانا و تویسرکانی، مجتبی (1396). «مبنای ژئوپلوتیک راه ابریشم آمریکا و چین در آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز، دوره 23، شماره 9، پاییز، صص 1-25.
• جوزانی کهن، شایان؛ جوزانی کهن، شاهین و دهشیری، محمدرضا (1398). «تاثیر ابتکار کمربند -راه بر آینده شراکت چین و روسیه در آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، سال دوازدهم، شماره45، صص60-43.
• حافظ نیا، محمدرضا؛ متقی، منوچهر؛ بوالحسنی، محمد و روشنی، رضا (1398). «دغدغه‌های ژئوپلیتیکی مشترک و موثر بر روابط ج.ا.ا و چین»، فصلنامه مطالعات بین رشته‌ای دانش راهبردی، سال نهم، شماره 34، صص 116-91.
• دهشیری، محمدرضا و نشاسته‌سازان، محمدحسین (1396). «راهبردهای سیاست خارجی چین و ژاپن در آسیا مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 22، شماره 97، صص101-77.
• رفیع، حسین و جامی، محسن بختیاری (1395). «رویکرد نئومرکانتیلیست روسیه وچین به انرژی آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 95، پاییز.
• سلطانی، علیرضا؛ درخشنده لرزجانی، مریم و ره‌گوی، محمد (1390). ‌«جایگاه انرژی در سیاست خاورمیانه‌ای چین»، مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 4، شماره 16، 229-197.
• سوواکل، بنجامین (1391). کتاب مرجع انرژی، ترجمه علیرضا طیب، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات ابرار معاصر.
• طاهری، ابوالقاسم و رستم آقایی، علیرضا (1395). «گاز شیل و امنیت انرژی کشورهای منطقه خلیج فارس»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال 12، شماره 37، 181-145.
• ظهیری‌نژاد، مهناز (1394). جایگاه در روابط ایران و چین: از ائتلاف تا روابط استراتژیک، مجموعه مقالات چشم انداز روابط ایران و چین، گردآوری و تدوین حسین عسگریان، تهران: موسسه ابرار معاصر.
• کولایی، الهه و تیشه‌یار، ماندانا (1389). «مطالعه تطبیقی رهیافت های امنیت انرژی چین و ژاپن در آسیای مرکزی»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره71، صص.140-127.
• موسوی شفایی، سیدمسعود و دارابی، گلتاب (1390). «اهداف و ابعاد دیپماسی انرژی چین»، فصلنامه روابط خارجی، زمستان، دوره 3، شماره 12، صص53-80.
• میرترابی، سعید (1391). بیداری اسلامی و اقتصاد سیاسی نفت درخاورمیانه، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
• Al-Al-Rawashdeh, Mohammad Salim, (2017), China's strategy in the Middle East (The Silk Road Project), IOSR Journal Of Humanities And Social Science (IOSR-JHSS), Volume 22, Issue 1, Ver. 4, PP 37-51.
• Azzuni, Abdelrahman., & Breyer, Christian. (2018). Definitions and dimensions of energy security: a literature review, Article in Wiley Interdisciplinary Reviews: Energy and Environment. 7(Part 1):e268 • January 2018, at:https://www.researchgate.net/publication/320017001_Definitions_and_dimensions_of_energy_security_a_literature_review.
• Bhattacharjee, Dhrubajyoti. (2015). China Pakistan Economic Corridor (CPEC). Indian Council of World Affairs. Issue Brief, May 12, 1–15.
• Bolonin, Aleksandra, (2019), security dimension of china's presence in central Asia, Thucydide Centre, University Panthéon- Assas.
• BP Statistical Review of World Energy, 2018, https://www.trademap.org/Index.aspx.
• Carriço, Manuel. (2011). A Geopolítica das Linhas de Transporte na Ásia: Uma Incursão Analítica. Revista Militar (2011): 469–523. Retrieved from https:// www.revistamilitar.pt/artigo/645.
• China Daily (2019-01-21) ‘China's imports of crude oil, natural gas surge in 2018’ http://www.chinadaily.com.cn/a/201901/21/WS5c458568a3106c65c34e5a7c.html.
• China Daily)201 (, Energy security through deals abroad, http://www.chinadaily.com.cn/a/201907/15/WS5d2bd177a3105895c2e7d5d7.html.
• Cooley, Alexander, (2015), Russia and China in Central Asia, Norwegian Institute of international affairs.
• Gao,Yang. (2010). China‟s Energy Security: Going Beyond the Traditional Approach. A Thesis submitted to the Victoria University of Wellington in fulfillment of the requirements for the Degree of Master of Arts In International Relations.
• Gerriey, Paolo & Padoan, Carlo, (1986), " Neomercantilism and International Economic Stability ", International Organization, 40, No.1.
• Grygiel, Jakub J, (2006), " Great Powers and Geopolitical Change ", Baltimore: Johns Hopkins University Press. Linkages with Central Asia and Russia: Implications for Businesses and Governments, OCP Policy Center.
• Lain, S 2018. ‘The potential and pitfalls of connectivity along the Silk Road Eco-nomic Belt’, in M Laruelle (ed), China’s Belt and Road initiative and its impact in Central Asia, pp. 1–10. The George Washington University, Washington, DC.
• Lin, Kaiwen. (2017). One Belt One Road and the Future of Chinese Energy Security. International Master Program in International Studies. National Chengchi University. June.
• Lipkovskaya, Vera, (2016) ‘Energy Dimention of the Chinese Nighbourhood Policy’, A thesis submitted in fulfilment of the requirements for the degree of MASTER OF ARTS in international politics, CERIS "Centre Européen de Recherches Internationales & Stratégiques" Brussels, Belgium
• Luft, Gal,(2016), It Takes a Road, China’s One Belt One Road Initiative: An American Response to the New Silk Road. Institute for the Analysis of Global Security.
• Oystein, (2006) Crude Power: Politics and the Oil Market, London: I.B.Tauris.
• Ogutcu, Can, and Ogutcu, Mehmet, (2017) China’s Expanding Energy and Geopolitical, OCP policy center.
• Passi, Rittika. (2019). Unpacking Economic Motivations and Noneconomic Consequences of Connectivity Infrastructure Under OBOR. In Li Xing(ed) Mapping China’s ‘One Belt One Road’ Initiative. London: Palgrave Macmillan.
• Pickford, Andrew. (2017). China’s Grand Strategy and EnergyMarkets, Infrastructure and Global Ambitions. Centre’s third Energy Security Roundtable, Australia.
• Rasmussen, Frederik ellse (2017), China’s Changing Energy Diplomacy: A Source of Increased Economic Interdependence or a Continuation of Neo-Mercantilism? Aalborg University, Denmark,University of International Relations, Beijing, China.
• Rodrik, Dani (2010), " Mercantilism Reconsidered ", Project Syndicate. http://www.project-syndicate.org/Commentary/Mercantilism/ Reconsidered.
• South China Morning Post 2013, ‘Xi Jinping signs deals worth USD 15b in Uzbekistan’, 9 September. Available from: www.scmp.com/news/china/article/1307127/china-uzbekistan-sign-agreements-worth-us15-billion. [22 March 2018]
• Umbach, Frank. (2019). China’s belt and road initiattve and its energy-security dimensions. The rsis working paper series.
• Vakulchuk, Roman and Indra Overland (2019) “China’s Belt and Road Initiative through the Lens of Central Asia”, in Fanny M. Cheung and Ying-yi Hong (eds) Regional Connection under the Belt and Road Initiative.The prospects for Economic and Financial Cooperation. London: Routledge.
• Vander, Putten., Frans, Paul., & Minke, Meijnders. (2015). China, Europe and the Maritime Silk Road.lingendael ReportNetherlands Institute of International Relations, available at http://thediplomat.com.
• Vandewalle, Laurence. (2015). Pakistan and China: ‘Iron Brothers’ Forever?. European Union: Policy Department, Directorate-General for External Policies, June.
• Wang, Han , (2016), Towards a Cooperative Framework for a China-Central Asia Energy Transit Community. Adrees: https://energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/Occasional/China-Central_Asia_Energy_Transit_Community.pdf.
• Ziegler, Charles E and Menon, Rajan (2014)," Neomercantilism and Great Power Energy Competition in Central Asia and The Caspian", Strategic Studies Quarterly, Summer.