تحلیل و ارزیابی ارتباط زیست‌پذیری محیطی روستاهای ناحیه بلوچستان با میزان برخورداری از امکانات زیرساختی (دهستان دامن؛ شهرستان ایرانشهر)

آمایش محیط

دوره 13، شماره 50، آذر 1399، صفحه 171-196   

نویسندگان

ساجده آذر¹؛ جواد بذرافشان^{* 2}؛ ابوذر پایدار³

¹(کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه سیستان و بلوچستان)

²(دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه سیستان و بلوچستان)

³(استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه سیستان و بلوچستان)

چکیده

 
ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻓﺎرغ از اﯾﻨﮑﻪ در ﺷﻬﺮ ﯾـﺎ روﺳـﺘﺎ زﻧـﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ، در ﭘﯽ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻄﻠﻮب و رﺿـﺎﯾﺖ­ﺑﺨـﺶ اﺳﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺘـﺎً ﺑـﺮای داﺷـﺘﻦ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﻄﻠـﻮب، رﺿـﺎﯾﺖ­ﺑﺨﺶ و باﻣﻌﻨﯽ، زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐـﻪ اﻧﺴـﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ آن آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه درازﻣﺪﺗﯽ را ﺑﺮای ﺧـﻮد و اﺟﺘﻤﺎع خود ﻓﺮاﻫﻢ کند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی ارتباط میزان برخورداری از امکانات و خدمات با سطح زیست‌پذیری روستاهای دهستان دامن شهرستان ایرانشهر در بعد زیست­محیطی می­باشد. روش تحقیق با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی- تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی است. داده­های موردنیاز از طریق منابع کتابخانه­ای مراکز علمی و بررسی­های میدانی و پرسشنامه­ای، مصاحبه با مردم و مسئولین محلی گردآوری شد. جامعه آماری پژوهش، روستاهای بالای 20 خانوار دهستان دامن از توابع شهرستان ایرانشهر متشکل از 17روستا می­باشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 287 نفر از مردم عادی تعیین شد و 17 دهیار و بهورز روستاهای انتخاب شده نیز به صورت تمام­­شماری برای گردآوری داده­ها نظرسنجی شد. به منظور رتبه­بندی روستاها به لحاظ برخورداری از امکانات و خدمات از مدل شاخص مرکزیت وزنی و جهت رتبه­بندی روستاها به لحاظ وضعیت شاخص­های زیست­محیطی از مدل ویکور استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد بین برخورداری خدماتی و بالارفتن سطح زیست­پذیری محیطی در روستاهای ایرانشهر رابطه معناداری وجود ندارد. روستاهای پرجمعیتی که طبق نتایج مدل مرکزیت وزنی؛ از نظر خدمات و امکانات سطح برخورداری بالاتری دارند طبق نتایج مدل ویکور در سطح پایینی از زیست­پذیری در بعد محیطی قرار داشتند. بنابراین نمی­توان گفت صرفاً با برخوردارکردن روستاها به لحاظ امکانات و خدمات زیرساختی می­توان جذابیت محیطی، سازگاری و سلامتی روستاها را تأمین نمود. نتایج به دست آمده دقیقاً در مقابل نقطه نظرات اثبات­گراست که معتقدند با برخوردار نمودن و افزایش سطوح خدماتی، می­توان ناهنجاری­ها­ و­ مشکلات محیطی­ و ­زیستی موجود در روستاها را حل نمود.

کلیدواژه‌ها

زیست‌پذیری؛ پایداری محیطی؛ شاخص مرکزیت وزنی و مدل ویکور؛ دهستان دامن ایرانشهر

مراجع

 

1-     ازکیا، م..1387. مقدمه­ای بر جامعه­شناسی توسعه روستایی، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ 5. 398 صفحه.

2-     ازکیا، م. 1388. جامعه­شناسی توسعه و توسعه­نیافتگی روستایی ایران، تهران، نشر اطلاعات، چاپ 9. 284 صفحه.

3-     ازکیا، م. و ایمانی، ع. 1387. توسعه پایدار روستایی، انتشارات اطلاعات، تهران. 365 صفحه.

4-     افتخاری، ع.ر. توکلی، م. 1382. رفاه اجتماعی روستایی، رویکردی شناختی در تبیین رفاه اجتماعی، فصلنامه مدرس- علوم انسانی، تهران، صص 40-21.

5-     آسایش، ح. 1385. اصول و روش­های برنامه­ریزی روستایی، انتشارات مهربان، تهران، چاپ چهارم. 408 صفحه.

6-      بلوچی، ع. 1390. رساله کارشناسی ارشد با عنوان "تحلیل و بررسی کیفیت زندگی در نواحی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

7-     بندرآباد، ع.ر. 1389. «تدوین الگوی توسعه فضایی و شکل شهر زیست­پذیر ایرانی»، رساله دکترای رشته شهرسازی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.

8-     بندرآباد، ع.ر. 1390. شهر زیست­پذیر از مبانی تا معانی، انتشارات آذرخش.

9-     پاپلی یزدی، م.ح و ابراهیمی، م. ا. 1381. نظریه‌های توسعه روستایی، انتشارات سمت، تهران.

10- حافظ­­نیا، محمدرضا، 1385، روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.

11- حسنلی، ن. 1387. کیفیت زندگی، شاخص پیشرفت اجتماع، فصلنامه مردم سالاری، نسخه شماره 1840.

12- حسینی ابری، س.ح. 1381. روستا در مفهوم واقعی آن، ش 52 و 53، س 14، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی.

13- خراسانی، م.ا. 1391. رساله دکتری باعنوان «تبیین زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی (مطالعه موردی شهرستان ورامین )» دانشگاه تهران.

14- داداش­پور،‌هاشم و آفاق پور، آتوسا.1395. عقلانیت معرفتی و نظری نوین حاکم بر سازمان فضایی، سیستم­های شهری، فصلنامه مطالعات میان رشته­ای در علوم انسانی، دوره هشتم، شماره 2، صص1- 28.

15- رضوانی، م.ر. 1389. توسعه و سنجش شاخص‌های کیفیت زندگی شهری (مورد: شهر نورآباد، استان لرستان. مجله مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای سال اول، شماره دوم، صص 110-87.

16-  رضوانی، م.ر. منصوریان، ح. 1387. سنجش کیفیت زندگی: بررسی مفاهیم، شاخص­ها، مدلها و ارائه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی، فصلنامه روستا و توسعه، سال 11، شماره 3، صص 26-1.

17- رضوانی، م.ر.1390. مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران، چاپ اول، تهران، نشر قومس. 417 صفحه.

18- زیاری، ک.ا. 1383. برنامه‌ریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت، چاپ چهارم. 397 صفحه.

19- شرافت، م 1382. بهسازی محیط روستا برای ایجاد روستای سالم، فصلنامه بهورز، س 14، ش2، پیاپی 55.

20- شهبازی، ا. توسعه و ترویج روستایی، دانشگاه تهران، 1376.

21- شیری، ا. سعیدی، م. و زارع، م. 1392. ارزیابی کیفیت زیست­پذیری محله چرچره در همدان با استفاده از مدل استراتژیک sfas، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران. 282 صفحه.

22- صادقلو، ط. شایان، ح. سجاسی، ح.ا. سجاسی، م. 1394. اولویت­بندی مناطق روستایی براساس شاخص­های روستای سالم دهستان قراولان شهرستان مینودشت. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، س 13، ش 1، پیاپی 24، 59-46.

23- صدر موسوی. میرستار. اباذرلو. شهرام و موسی­­خانی. کامران (1392)، مکان­یابی بهینه دفن مواد زائد جامد شهری به کمک مدل تحلیل سلسله­مراتبی در شهرستان زنجان. فصلنامه آمایش محیط، دوره 6، شماره 21، صص 88-65.

24- طالب، م. و عنبری، م. 1387. جامعه شناسی روستایی با تأکید بر ابعاد تغییر و توسعه در جامعه روستایی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران. 369 صفحه.

25- عیسی­لو، ع. ا. بیات، م. و بهرامی، ع.ع. 1392. انگاره زیست­پذیری؛ رهیافتی نوین جهت ارتقای کیفیت زندگی جوامع روستایی (شهرستان قم، بخش کهک). مجله مسکن و محیط روستا، ش 146.

26-  فتاحی، ا. 1389. سنجش کیفیت زندگی در مناطق روستایی (مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان دلفان)»، پایان­نامه کارشناسی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. دانشگاه تربیت مدرس. 214 صفحه.

27- ماجدی، س. م، لهسایی­زاده، ع.ا. (1385). بررسی رابطه بین متغییرهای زمینه‌ای، سرمایه اجتماعی و رضایت از کیفیت زندگی: مطالعه موردی در روستاهای فارس، روستا و توسعه، شماره 4، صص 98-78.

28- مطیعی لنگرودی، س.ح. 1386. برنامه­ریزی روستایی با تأکید بر ایران، مشهد، نشر جهاد دانشگاهی. 270 صفحه.

29- نظری، ر. 1390. ستجش کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان فلهیان شهرستان نورآباد ممسنی). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان. 165 صفحه.

30- داداش پور،‌هاشم؛ ممدوحی، امیررضا و آفاق­پور، آتوسا 1393. سازمان فضایی در نظام شهری ایران با استفاده از تحلیل جریان هوایی افراد. مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورة 46، شماره 1، صص 125 - 150.

31- عندلیب علیرضا 1380. نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران، چاپ کارنگ، چاپ اول. 341 صفحه.

32- لحیمیان. رضا. 1396. پایش سازگاری کاربری­های اراضی با برنامه­ریزی صنعتی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی، فصلنامه آمایش محیط، دوره 10، شماره 38، صص 190-

169.

33- لطیفی، غلامرضا (1388. کتاب ماه علوم اجتماعی، نگاهی اجمالی به تعدادی از تئوری­های مکانی در برنامه­ریزی منطقه­ای، شماره 20، صص 108-102.

34- هندی، هوشنگ. اقبلی، ناصر. سرور، رحیم و پیشگاهی­فرد زهرا (1399)، سنجش تاب­آوری زیست محیطی در سطح محلات منطقه چهارده شهر تهران، فصلنامه آمایش محیط، بهار 99، دوره 13، شماره48، 1-19.

35-  Blassingame, Lurton (1998) Sustainable cities: oxymoron, utopia, or inevitability? Social Science Journal Vol 35, pp1-13.

36-  Christaller, W. (1933) Die Zentralen Orte in Süddeutschland, Jena, Germany: Fischer, 1933. English translation by C. Baskin, The Central Places in Southern Germany, Englewood Cliffs, NJ: Prentice. Miguel, Acosta Romero (1982), "Mexican Federalism: Conception and Reality", Public. Administration Review. Sep-Oct 1982.

37-  Fang, YU & Fei, Peng & Dong, Cao & Jinan, Wang & Lin, Jiang & Green, Ivan (2011) empirical study of urban Environmental Livable Index for China, available at: http://www.caep.org.cn/english/paper/A-Research-on-Assessment-of-Urban Environmental-Livable-Index-for-China.pdf.

38-  Florida, Richard (2002) The Rise of the creative class, NY: Basic Books/ Perseus Books.

39-  Godschalk, D.R., 2004. Land Use Planning Challenges coping with conflicts in vision of sustainable development and livable communities. Journal of American planning association 70 (1), 5-13.

40-  Hasan, Lubna (2013) Cities and Quality of Life-Should We Monitor Pakistani Cities? Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=1097517.

41-  Knox, P.L., 2011. Cities and design. Abingdon: Routledge.

42-  Norris, Tyler and Mary Pittman (2000) The health community’s movement and the coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports 115:118-124.

43-  Oxford Advance Learner Dictionary. 2005. Oxford University Press. Seventh edition.

44-  Rue, H., Rooney, K., Dock, S., Ange, K., Twaddell, H., Poncy, A., 2011. The Role of FHWA Programs in Livability: State of the Practice Summary.

45-  Timmer Vanessa and Nola-Kate Seymoar (2005) THE WORLD URBAN FORUM 2006 Vancouver Working Group Discussion Paper, International Centre for Sustainable Cities.

46-  Vergunst, Petra, (2003), Livability and Ecological land Use the Challenge of Localization.

47-  - Vuong ,Linh.straw Bale construction in China LA comparison of obstacles beet ween Northern and Southern rural area for the use of straw Bale constriction as an as energy efficient building alternative. Antario straw Bale Building coailifafian. [online]. 2004.

48-  Wang, Xiaozhan (2010) The research on the evaluation index system of livable of rural areas in China- by the case of rural areas in Henan Province, Agriculture and Agricultural Science Procedia, No 1. Vol 1, pp 456-461.

49-  Yung-Jaan Lee, Subjective quality of life measurement in Taipei, Building and Environment 43, pp 1205–1215.

50- National Association of Regional Councils (2010), Rural benefits of The Livable Communities Act, available at: www.narc.com