بررسی جایگاه تناسخ در فرهنگ هندوئیزم و نقد آن در مکتب فلسفی ملاصدرا

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

دوره 14، شماره 40، آذر 1398، صفحه 159-177   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): DOR:20.1001.1.17358663.1398.14.40.6.8

نویسندگان

ندا بهرامی¹؛ عباس گوهری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

پیشینیان به دلیل عدم آگاهی و اشراف به حیات پس از مرگ، باورهای گوناگونی به آن، داشته اند. از جمله این باورها «تناسخ» است که  طبق قانون کارما عبارتست از: کیفیت و چگونگی توالد ثانوی، حیات و سرنوشت بعدی انسان که طبق کردار و گفتار و پندار او در زندگی قبلی تعیین می­شود. این سلسله توالد، ادامه داشته و در نهایت طبق آموزه موکشه روح میتواند به نجات و رهایی برسد. «نظریه تناسخ» به عنوان نمودی از آداب و رسوم و فرهنگ، شاخص شناختی برخی ادیان سرزمین هند بوده است. مساله اصلی این نوشتار بررسی جایگاه تناسخ به عنوان یکی از ابعاد فرهنگی هندوئیزم و نقد آن در مکتب فلسفی ملاصدرا است. این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی در صدد است  ضمن آشنایی  با کارکردها و اثرات اعتقاد به تناسخ بر فرهنگ مردم هند، به تحلیل براهین بدیع ملاصدرا بر ابطال آن بپردازد. از جمله کارکردهای فرهنگی تناسخ: بازدارندگی، ایجاد ارزشهای اخلاقی، حاکمیت کاست، توجیه رنجها و ارزشمندی اعمال نیک است. استلزامات پذیرش این نظریه عبارتند از: اعتقاد به مسخ، انکار وجود نفس و تعلق آن به سایر ابدان در مرحله نطفه است. ملاصدرا علاوه بر ارائه برهان بر انکار مسخ، براهین تجرد نفس، برهان قوه و فعل، حرکت جوهری و... بر رد نظریه آنان آورده است.  

کلیدواژه‌ها

تناسخ؛ فرهنگ؛ هندوئیزم؛ ملاصدرا

مراجع

قرآن کریم. ترجمه آیت االله ناصر مکارم شیرازی

ابن سینا، محمد بن عبداالله (1363ش). المبداء و المعاد، تهران: موسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول.

ابن منظور، محمد(1995م). لسان العرب، بیروت، لبنان: دارالفکر للطباعۀالنشر و التوزیع.

استیونسن، لزلی و دیگران(1394). دوازده نظریه درباره طبیعت بشر، ترجمه میثم محمد امینی، تهران: فرهنگ نشر نو.

بیرونی، ابوریحان(2008م). تحقیق ماللهند، بیروت: عالم الکتاب.

بی نا (1385). گیتا بهگود گیتا سرود خدایان، ترجمه محمد علی موحد و صمد موحد، تهران: خوارزمی، چاپ سوم.

توفیقی، حسین (1385.(آشنایی با ادیان بزرگ، تهران: انتشارات سمت، چاپ نهم. توکلی، طاهره (1387). «تناسخ»، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکزدائره المعارف بزرگ اسلامی.

جرجانی، علی بن محمد (1991م). التعریفات، تصحیح محمد بن عبدالحکیم قاضی، بیروت: ناشرون دارالکتب مصری و دارالکتب بیروت، چاپ اول.

حلی، جمال الدین (1351). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.

خدایار محبی، منوچهر (1378). اسلام شناسی، دین تطبیقی، تهران: انتشارات توس، چاپ اول.

دورانت، ویل (1378). تاریخ تمدن (مشرق زمین: گاهواره تمدن)، ترجمه احمد آرام و عسگری پاشایی و امیرحسین آریان پور، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

ذهبی، عباس (1387). « تناسخ در جهان اسلام»دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکزدائره المعارف بزرگ اسلامی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق: دارالقلم؛ بیروت:دارالشامیه.

سبحانی، جعفر (1378). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم: موسسه امام صادق، نشر توحید.

سوزنچی، حسین (1379). «نظریه تناسخ، علوم و قران و حدیث»، مجله رشد و آموزش قرآن و معارف اسلامی، شماره41 ،صفحات30-36

شهرستانی، محمد بن عبدالکریم احمد (1415ق)، توضیح الملل ترجمه الملل و النحل ، ج1 و2 ،به تحقیق امیرعلی مهنا، علی حسن فاعور، بیروت: دارالمعرفه.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیۀ، تصحیح وتعلیق سید جلال الدین آشتیانی، مشهد: المرکزالجامعی للنشر، چاپ دوم.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981م)، الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار العقلیۀ الاربعۀ، بیروت: دارالاحیاء التراث، چاپ سوم.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1360). اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.

فاخوری، حنا و خلیل جر(1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ چهارم.

قطب الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1380). شرح حکمۀ الاشراق سهروردی، تصحیح: عبداللّه نورانی و مهدی محقق، دانشگاه تهران: موسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل.

مدرس یزدی، علی اکبر (1374). مجموعه رسائل کلامی و فلسفی ملل و نحل، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مشکانی سبزواری، عبدالحسین (1391). فرجام من و تو؛ نقد و بررسی آموزه تناسخ در دین وارهها، قم: صهبای یقین.

ناس، جان بایر (1354). تاریخ جامع ادیان، ترجمه: علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات پیروز، چاپ سوم.

نائیک، عبدالکریم ذاکر(1387). دین اسلام و آیین هندو، ترجمهمحسن مهاجر، تهران: میهن.

یوسفی، محمدتقی (1388). تناسخ از دیدگاه عقل و وحی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).com.bineshmavara.w