خودشناسی، ضرورت و راه‌های دستیابی به آن از منظر علامه طباطبایی(ره)

عرفان اسلامی

دوره 17، شماره 66، دی 1399، صفحه 325-346   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اکرم رضایی¹؛ مریم بختیار^{* 2}؛ سیدجاسم پژوهنده³

¹دانشجوی دکتری گروه عرفان اسلامی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

²استادیار گروه عرفان اسلامی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

³استادیار گروه ادبیات عرب، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

چکیده

«خودشناسی» عبارت است از نوعی درون نگری و کنکاش در وجود خویشتن، جهت شناخت استعداد‌ها، تمایلات و کشش‌های باطنی و در نهایت دستیابی انسان به کمال حقیقی خود. در خودشناسی، شناخت «خود» حقیقی و ملکوتی انسان، مد نظر است که، حقیقتی غیر مادی، غیر متکثر، ثابت و باقی در جمیع حالات و عوارض است؛ به گونه ای که انسان برای اثبات آن در درون خویش نیاز به هیچ برهان و استدلالی ندارد و با علم حضوری آن را شهود می‌کند. دانشمندان بسیاری در حوزه‌های مختلف معرفتی به طور مستوفی در این زمینه سخن گفته اند لیکن نوع نگرش عارف سالک علامه طباطبایی(ره) در این باب (خودشناسی)، بسیار دقیق و پرمحتوا است. این مقاله به روش توصیفی –تحلیلی در آثار ایشان درصدد دست یابی به موضوع فوق الذکر به این نتایج دست یافته است: ایشان طریق معرفت نفس را نزدیک ترین راه به سوی خداشناسی می‌داند و بر این باور است که برای ورود و دستیابی به این طریق، باید از اسباب مذکور در شرع از قبیل: محاسبه، مراقبه، صمت، جوع، خلوت، شب زنده داری و دیگر اسباب یاد شده در منابع شرعی مدد گرفت و بر اعمال عبادی مجاهدت نمود . بدین ترتیب در اثر توجه به نفس به تدریج چهار عالم توحید افعال، توحید صفات، توحید اسماء و در پایان توحید در ذات بر شخص سالک منکشف خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

«خودشناسی» عبارت است از نوعی درون نگری و کنکاش در وجود خویشتن؛ جهت شناخت استعداد‌ها؛ تمایلات و کشش‌های باطنی و در نهایت دستیابی انسان به کمال حقیقی خود. در خودشناسی؛ شناخت «خود» حقیقی و ملکوتی انسان؛ مد نظر است که؛ حقیقتی غیر مادی؛ غیر متکثر؛ ثابت و باقی در جمیع حالات و عوارض است؛ به گونه ای که انسان برای اثبات آن در درون خویش نیاز به هیچ برهان و استدلالی ندارد و با علم حضوری آن را؛ بسیار دقیق و پرمحتوا است. این مقاله به روش توصیفی –تحلیلی در آثار ایشان درصدد دست یابی به موضوع فوق الذکر به این نتایج دست یافته است: ایشان؛ باید از اسباب مذکور در شرع از قبیل: محاسبه؛ مراقبه؛ صمت؛ جوع؛ خلوت؛ شب زنده داری و دیگر اسباب یاد شده در منابع شرعی مدد گرفت و بر اعمال عبادی مجاهدت نمود . بدین ترتیب در اثر توجه به نفس به تدریج چهار عالم توحی؛ توحید صفات؛ توحید اسماء و در پایان توحید در ذات بر شخص سالک منکشف خواهد شد

مراجع